Wyrok z dnia 2003-10-17 sygn. IV CK 76/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 76/02

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)

SSN Iwona Koper (sprawozdawca)

SSN Zbigniew Kwaśniewski

Protokolant Bogumiła Gruszka

w sprawie z powództwa J. C.

przeciwko J. N. i J. N.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej

w dniu 17 października 2003 r.,

kasacji pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 4 października 2001 r., sygn. akt I ACa […],

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie przed Sądem Apelacyjnym i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w […] do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 8 grudnia 1999 r. Sąd Okręgowy w B. zasądził od pozwanych J. i J. N. solidarnie na rzecz powoda J. C. kwotę 43.629, 63 z ustawowymi odsetkami od kwoty 14.161,89 od dnia 1 kwietnia 1997 r. i od kwoty 27.419, 91 od dnia 4 lipca 1997 r. Jako podstawę rozstrzygnięcia wskazał przepis art. 298 kh.

Wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym.

Pozwani tworzyli zarząd Spółki z o. o. ”W.[…]” w B. Sąd Wojewódzki w B. wyrokiem z dnia 28 marca 1995 r. zasądził od tej Spółki na rzecz powoda, jako właściciela Wytwórni […] „P.[…]” w P. kwotę 14.161,89 zł z ustawowymi odsetkami oraz kosztami procesu. Postanowieniem z listopada 1996 r. komornik umorzył postępowanie z wniosku wierzyciela J. C., wszczęte na podstawie tego wyroku, z powodu bezskuteczności egzekucji. Pozwani zgłosili wniosek o upadłość Spółki „W.[…]” w dniu 8 lutego 1995, zaś postanowieniem z dnia 31 lipca 1995 r. Sąd Rejonowy w B. wniosek oddalił. Wskaźniki oceny płynności płatniczej oraz ocena stabilizacji finansowej wskazują, że wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być zgłoszony przez zarząd Spółki „W.[…]” już w 1993 r., to jest do 31 grudnia 1993 r., w tym bowiem roku Spółka osiągnęła największe straty i zaprzestała płacenia swoich największych zobowiązań. Regulowane były jedynie zobowiązania niezbędne dla kontynuowania działalności i zobowiązania budżetowe. Bez znacznego wzmocnienia kapitału oraz majątku w postaci środków trwałych Spółka nie mogła skutecznie kontynuować działalności w 1994 r. Wcześniejsze zgłoszenie upadłości mogło mieć istotne znaczenie dla spłaty długu wobec powoda, gdyż mógł on być uregulowany ze środków, które przeznaczane były na finansowanie kosztów bieżącej działalności Spółki. W styczniu 1995 r. Spółka „W.[...]” zgłosiła w przetargu ofertę na wykonanie robót o wartości 236.738 zł, która została jednak odrzucona w dniu 30 stycznia 1995 r.

W dokonanej ocenie prawnej przytoczonych ustaleń wskazał Sąd Rejonowy, że obowiązek zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o upadłość oraz sam sens takiego zgłoszenia służy temu, by zaspokojenie wierzycieli mogło nastąpić w miarę równomiernie zgodnie z normami prawa upadłościowego. Przepis art. 298 § 2 kh uzależnia możliwość uwolnienia się członka zarządu spółki. z o.o. od odpowiedzialności określonej w jego § 1 nie tylko od samego zgłoszenia upadłości ale także od tego, by upadłość zgłoszona została we właściwym czasie, a taki w okolicznościach sprawy zaistniał w dniu 31 grudnia 1993 r. W tym zaś stanie rzeczy jako pozbawiony znaczenia dla odpowiedzialności pozwanych ocenił Sąd Rejonowy fakt przystąpienia przez Spółkę „W.[…]” w styczniu 1995 r. do przetargu. Pozwani jako członkowie zarządu spółki nie dochowali staranności wynikającej z art. 5§ 2 prawa upadłościowego, oraz z art. 253 kh.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyli pozwani apelacją, którą sporządzili i wnieśli osobiście. Sąd zwolnił ich częściowo od wpisu od apelacji. W postępowaniu apelacyjnym nie ustanowili pełnomocnika.

Przed rozprawą apelacyjną wyznaczoną na dzień 4 października 2001 r. pozwani przedłożyli w Sądzie Apelacyjnym zaświadczenia lekarskie stwierdzające ich chorobę - pozwanej w okresie od 1 do 10 października 2001 r., zaś pozwanego w okresie od 26 września do 10 października 2001 r. Na rozprawę apelacyjną pozwani nie stawili się.

Sąd Apelacyjny w […] zaskarżonym obecnie wyrokiem oddalił apelację. Nie podzielił jej zarzutów błędnej oceny dowodów, w tym dowodu z opinii biegłego księgowego Z. K., powołanego celem ustalenia momentu utraty płynności finansowej przez Spółkę i sprzeczności przyjętych ustaleń faktycznych z treścią materiału dowodowego. Za bezzasadny uznał zarzut niedokonana przez Sąd Okręgowy szczegółowej analizy działalności spółki od 1992 r. do zgłoszenia wniosku o upadłość. Zaakceptował stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż Spółka „W.[…]” była niewypłacalna już w 1992 r., a szczególnie wysokie straty wykazała w bilansie za rok 1993 i 1994. W tym okresie spółka przeznaczała środki na płace, ZUS i dzierżawę pomieszczeń itp., przestała natomiast płacić długi, a wobec tego, że straty przewyższały znacznie sumę kapitału i nie były przejściowe, bo trwały 3 lata, to pozwani byli obowiązani złożyć wniosek o upadłość najpóźniej 31 grudnia 1993 r. Ich powinność w tym zakresie określały przepisy art. 1 § 1 i art. 5 § 1 prawa upadłościowego. Natomiast w dacie złożenia takiego wniosku nie było już szans na jego uwzględnienie.

W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwani, z powołaniem się na obie ustawowe podstawy, zarzucili:

1/ naruszenie art. 214 k.p.c. przez nieuwzględnienie zwolnienia lekarskiego i możliwości obrony ich praw przed sądem apelacyjnym;

2/ naruszenie art. 231 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c. przez dowolną ocenę zebranego materiału dowodowego, a w szczególności faktu, że były podstawy do dalszego prowadzenia działalności spółki, gdyby do skutku doszła wygrana przetargu na kwotę 236.738,00 zł, w takim bowiem przypadku zadłużenie pozwanych byłoby spłacone, co miałoby decydujący wpływ na wynik sprawy;

3/ naruszenie art. 298 § 1 kh przez niewłaściwe zastosowanie zamiast art. 298 § 2 kh, gdyż zdaniem skarżących wystąpili oni we właściwym czasie z wnioskiem o upadłość.

Wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

W uzasadnieniu pierwszego z zarzutów wskazali, że przeprowadzenie rozprawy apelacyjnej pod ich nieobecność pozbawiło ich możności obrony swych praw, ze skutkiem w postaci nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Do kasacji dołączyli dokumentację lekarską z której wynika, że pozwany w dniu 3 października 2001 r. poddany został zabiegowi usunięcia nowotworu nerki.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Pozbawienie możności obrony praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. odpowiada sytuacji, w której strona wbrew jej woli pozbawiona została całkowitej możliwości podejmowania czynności procesowych zmierzających do uzyskania ochrony prawnej. Chodzi przy tym o formalny brak możności obrony, bez względu na to czy działanie strony w procesie mogłoby mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia.

W przedstawionych okolicznościach sprawy rozprawa przed Sądem Apelacyjnym – zgodnie z art. 214 k.p.c. - powinna była z urzędu ulec odroczeniu z powodu znanej Sądowi, nie dającej się przezwyciężyć choroby pozwanych. W następstwie uchybienia przez Sąd Apelacyjny temu przepisowi pozwani, którzy nie ustanowili w postępowaniu apelacyjnym pełnomocnika, i sami na rozprawie nie byli obecni, pozbawieni zostali możności obrony swych praw w tym postępowaniu, ze skutkiem w postaci jego nieważności.

Powyższe, czyni kasację zasadną w zakresie najdalej idącego jej zarzutu i prowadzi do uchylenia zaskarżonego wyrok, zniesienia postępowanie przed Sądem Apelacyjnym i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego, a to stosownie do art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 393¹⁹ k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 393¹⁹ k.p.c.