Wyrok z dnia 2023-01-26 sygn. II CSKP 2174/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CSKP 2174/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 stycznia 2023 r.

Uzasadnienie wygłoszone musi odpowiadać wszystkim wymaganiom przewidzianym w dawnym art. 328 § 2 k.p.c. - obecnie w art. 327¹ k.p.c. Transkrypcja to jedynie przetworzenie postaci dźwiękowej wygłoszonego uzasadnienia do postaci pisemnej (graficznej) i stanowi odzwierciedlenie tego, co zostało wygłoszone, jednak zapis powinien zostać sporządzony zgodnie z zasadami języka polskiego.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Grela (przewodniczący, sprawozdawca)
‎SSN Ewa Stefańska
‎SSN Krzysztof Wesołowski

w sprawie z powództwa E. G., Z. G. i W. G.
‎przeciwko S. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w O.
‎o zapłatę,
‎po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 26 stycznia 2023 r.

w Izbie Cywilnej w Warszawie,
‎skargi kasacyjnej pozwanej
‎od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu
‎z 7 listopada 2019 r., sygn. akt X Ga 514/19,

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

W.G. wniósł o zasądzenie od S. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. 51 458,55 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Nakazem zapłaty z 7 lipca 2015 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Lesznie orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Wyrokiem z 7 lutego 2019 r. Sąd Rejonowy w Lesznie zasądził od pozwanego na rzecz powoda 51 458,55 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 24 kwietnia 2015 r. do 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

Wyrokiem z 7 listopada 2019 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił apelację pozwanego.

Sąd drugiej instancji po ogłoszeniu wyroku wygłosił ustne uzasadnienie, z którego następnie sporządzono transkrypcję.

W uzasadnieniu tym Sąd Okręgowy odwołał się m.in. do ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji, jak również podzielił ocenę prawną stanu faktycznego dokonaną przez Sąd Rejonowy.

Powyższe orzeczenie zaskarżył skargą kasacyjną pozwany, zarzucając naruszenie: art. 330 § 1 w zw. z art. 331¹ § 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art. 387 § 2¹ pkt 1 w zw. z art. 382 k.p.c., art. 387 § 2¹ pkt 1 w zw. z art. 382 k.p.c., art. 65 § 1 i 2 w zw. z art. 605 i 611 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty zasługiwały na uwzględnienie.

Sąd Najwyższy zajmował się już niektórymi zagadnieniami, które zostały wskazane w skardze kasacyjnej (zob. wyrok SN z 13 grudnia 2022 r., II CSKP 473/22). Zatem odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia prawa procesowego, należało wskazać, że nakaz rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.) oznacza konieczność wzięcia pod uwagę wszystkich podniesionych w niej zarzutów i złożonych wniosków, czemu sąd powinien dać wyraz w uzasadnieniu orzeczenia. Nie jest natomiast niezbędne, aby sąd rozpoznający apelację odniósł się w uzasadnieniu do każdego twierdzenia faktycznego i argumentu prawnego podniesionego przez stronę (zob. wyroki SN: z 13 sierpnia 2015 r., II PK 235/14; z 5 listopada 2015 r., V CSK 13/15, i z 13 października 2017 r., I CSK 46/17).

Konieczność taka nie wynika również z art. 387 § 2¹ k.p.c., który statuuje wymagania w zakresie podstawy faktycznej i prawnej wyroku. Zakres powinności spoczywających w tym zakresie na sądzie odwoławczym zależy w dużym stopniu od kierunku rozstrzygnięcia apelacji i czynności procesowych podejmowanych w postępowaniu przed sądem drugiej instancji. Uogólniając, uzasadnienie powinno zawierać elementy, które z racji zarzutów i wniosków apelacji były konieczne do rozpoznania sprawy w drugiej instancji (zob. wyrok SN z 29 kwietnia 2016 r., I CSK 306/15), jednak aktualnie z uwzględnieniem zasad wynikających z art. 387 § 2¹ k.p.c. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego naruszenie art. 328 § 1 k.p.c. (aktualnie art. 387 § 2¹ k.p.c.) może jednak stanowić skuteczny zarzut skargi kasacyjnej tylko wówczas, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia zostało sporządzone w sposób wykluczający przeprowadzenie efektywnej kontroli kasacyjnej (zob. postanowienie SN z 8 lutego 2018 r., II CSK 203/17, i tam powołane orzecznictwo).

Zgodnie z art. 387 § 21 k.p.c. w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji:

1) wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia może ograniczyć się do stwierdzenia, że sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia sądu pierwszej instancji, chyba że sąd drugiej instancji zmienił lub uzupełnił te ustalenia; jeżeli sąd drugiej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe lub odmiennie ocenił dowody przeprowadzone przed sądem pierwszej instancji, uzasadnienie powinno także zawierać ustalenie faktów, które sąd drugiej instancji uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej;

2) wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa powinno objąć ocenę poszczególnych zarzutów apelacyjnych, a poza tym może ograniczyć się do stwierdzenia, że sąd drugiej instancji przyjął za własne oceny sądu pierwszej instancji.

Podsumowując powyższe rozważania i mając na względzie treść cytowanego powyżej art. 387 § 2¹ k.p.c., w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji obligatoryjnie powinno się znaleźć:

1) wskazanie podstawy faktycznej w jednym z trzech sposobów:

a) przez stwierdzenie, że sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia sądu pierwszej instancji,

b) jeżeli sąd drugiej instancji zmienił lub uzupełnił ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji, to powinien wskazać, które i w jakim zakresie, w pozostałej części może przyjąć za własne ustalenia sądu pierwszej instancji,

c) jeżeli sąd drugiej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe lub odmiennie ocenił dowody przeprowadzone przed sądem pierwszej instancji, uzasadnienie powinno także zawierać ustalenie faktów, które sąd drugiej instancji uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej;

2) wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa powinno objąć ocenę poszczególnych zarzutów apelacyjnych, a więc konieczność wzięcia pod uwagę wszystkich podniesionych zarzutów i złożonych wniosków, czemu sąd powinien dać wyraz w uzasadnieniu orzeczenia, ale bez potrzeby odniesienia się do każdego twierdzenia faktycznego i argumentu prawnego podniesionego przez stronę;

3) może ograniczyć się do stwierdzenia, że sąd drugiej instancji przyjął za własne oceny sądu pierwszej instancji.

Zachowanie powyższych zasad i wymogów powinno pozwolić Sądowi Najwyższemu z jednej strony na prześledzenie toku rozumowania sądu drugiej instancji, a z drugiej strony na możliwość przeprowadzenia efektywnej kontroli kasacyjnej.

W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd Okręgowy w istocie nie wskazał podstawy faktycznej według wymagań, które aktualnie zawiera art. 387 § 2¹ pkt 1 k.p.c. Przypomnienia wymaga, że Sąd drugiej instancji wygłosił ustne uzasadnienie, które następnie zostało poddane transkrypcji. Zatem właściwe uzasadnienie zostało utrwalone w postaci elektronicznej. Nie powinno być sporne, że tak sporządzone uzasadnienie podlega w pełni tym samym wymogom, co uzasadnienie sporządzone w formie tradycyjnej (pisemnej).

Na początku swojej wypowiedzi Sąd drugiej instancji zawarł stwierdzenie: "Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił stan faktyczny w sprawie, właściwie dokonał oceny dowodów, a także dokonał prawidłowej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, dlatego Sąd odwoławczy ustalenia faktyczne Sądu l instancji podziela w całości i uznaje za własne, jak również podziela ocenę prawną stanu faktycznego dokonaną przez Sąd Rejonowy".

W rezultacie można by uznać, że Sąd ad quem wypełnił, wymienione powyżej, warunki przytoczenia podstawy faktycznej oraz przyjęcia za własne oceny sądu pierwszej instancji.

Jednakże w dalszej części uzasadnienia Sąd drugiej instancji przyznał słuszność Sądowi Rejonowemu w zakresie oddalenia wniosku dowodowego z treści norm branżowych betonu, po czym stwierdził, iż dopuścił ten dowód, uznając, że należy ocenić go w kontekście opinii biegłego i zarzutów podnoszonych przez pozwanego. Ostatecznie Sąd stwierdził, że normy te nie mogły obowiązywać. Następnie Sąd przeszedł do omawiania zarzutu nierozpoznania istoty sprawy. W dalszej kolejności zaś stwierdził, że Sąd Rejonowy słusznie postąpił, iż rozstrzygając sprawę uwzględnił te normy, przywołane przez biegłego. Z kolei Sąd uznał, że nie było potrzeby przeprowadzenia dowodu z uzupełniających zeznań świadka P.G. Następnie Sąd ad quem wskazał, że Sąd pierwszej instancji nie naruszył zasady swobodnej oceny dowodów. Z kolei Sąd Okręgowy stwierdził, że powód dostarczył właściwy beton, po czym objaśnił, w jaki sposób beton powinien zostać wbudowany. Następnie Sąd podkreślił, że pozwany nie pobrał odpowiednich próbek, a powód próbki takie pobrał.

Z powyższej, tylko fragmentarycznej, wypowiedzi Sądu Okręgowego wynika, że w postępowaniu odwoławczym dopuszczono kolejne dowody. Sąd w sumie nie ocenił ich wartości dowodowej. Nie wiadomo również, czy wynik uzupełniającego postępowania dowodowego posłużył do poczynienia ustaleń faktycznych.

Tymczasem podkreślono powyżej, że przytoczenie podstawy faktycznej, jeżeli sąd drugiej instancji zmienił lub uzupełnił ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji, powinno wskazywać, które i w jakim zakresie oraz w jakiej pozostałej części przyjęte zostały za własne ustalenia sądu pierwszej instancji. Nadto, jeżeli sąd drugiej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe lub odmiennie ocenił dowody przeprowadzone przed sądem pierwszej instancji, uzasadnienie powinno także zawierać ustalenie faktów, które sąd drugiej instancji uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

Wygłoszone przez Sąd ad quem uzasadnienie nie spełnia powyższych warunków, a zatem w istocie nie została wskazana podstawa faktyczna rozstrzygnięcia.

Podkreślono już powyżej, że obowiązkiem sądu odwoławczego jest wzięcie pod uwagę wszystkich podniesionych zarzutów i złożonych wniosków, czemu sąd powinien dać wyraz w uzasadnieniu orzeczenia, ale bez potrzeby odniesienia się do każdego twierdzenia faktycznego i argumentu prawnego podniesionego przez stronę. Innymi słowy, sąd drugiej instancji powinien odnieść się do wszystkich zarzutów apelacji, choć nie do wszystkich argumentów apelującego. Aktualne brzmienie art. 387 § 2¹ pkt 2 k.p.c. nie pozostawia w tym zakresie wątpliwości.

Reguła ta zyskuje na znaczeniu w sytuacji - jak w niniejszej sprawie - gdy zarzuty apelacyjne dotyczą głównie naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów oraz błędów w poczynionych ustaleniach faktycznych. Odniesienie się do zarzutów apelacyjnych nie może polegać na podkreśleniu, że Sąd pierwszej instancji nie naruszył zasady swobodnej oceny dowodów. Artykuł 387 § 2¹ pkt 2 k.p.c. jednoznacznie stanowi, że wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa może ograniczyć się do stwierdzenia, iż sąd drugiej instancji przyjął za własne oceny sądu pierwszej instancji, ale z wyłączeniem oceny poszczególnych zarzutów apelacyjnych.

Poza tym nie można tracić z pola widzenia, że uzasadnienie orzeczenia powinno spełniać określone role: przede wszystkim umożliwiającą prześledzenie toku rozumowania sądu, ale także wyjaśniającą i edukacyjną. Sporządzone bądź wygłoszone uzasadnienie powinno pozwolić sądowi wyższej instancji bądź Sądowi Najwyższemu przeprowadzenie efektywnej kontroli instancyjnej bądź kasacyjnej. Powinno być również zrozumiałe w zasadzie dla każdego czytelnika, ale przede wszystkim powinno dawać możliwość stronie zrozumienia argumentacji sądu i sformułowania ewentualnych zarzutów. Tymczasem uzasadnienie wygłoszone w niniejszej sprawie nie daje takich możliwości. Abstrahując od wskazanych już powyżej uchybień, stanowi ono swoistą wypowiedź w jednym ciągu, w której oceny dowodów, namiastki ustaleń faktycznych oraz oceny prawne wzajemnie przeplatają się bez jakiegokolwiek wyodrębnienia. W konsekwencji nie daje ono czytelnego, jasnego i zrozumiałego przekazu. Stąd nie może ono stanowić podstawy do dokonania właściwej, a więc odpowiedzialnej kontroli kasacyjnej.

W rezultacie podniesione w punktach 2 i 3 petitum skargi kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów postępowania okazały się uzasadnione. Ich nawarstwienie z pewnością uzasadnia stwierdzenie, że mogły mieć one istotny wpływ na wynik sprawy. Przyjęcie zasadności naruszeń formalnoprawnych sprawiło, że ocena zarzutów naruszenia prawa materialnego, wskazanych w punkcie 4 petitum tej skargi, okazała się przedwczesna.

Na koniec analizy wymaga jeszcze zarzut sformułowany w punkcie 1 petitum skargi kasacyjnej. Antycypując dalsze rozważania, należy stwierdzić, że w aktualnym stanie prawnym podniesiony zarzut okazał się nieuzasadniony. Tym niemniej należy przyznać rację skarżącemu, że ustawodawca powinien rozważyć wprowadzenie odpowiedniego instrumentu prawnego, który pozwoliłby na swoiste potwierdzenie przez pozostałych członków składu sądzącego treści i zgodności z wynikami narady ustnie wygłoszonego uzasadnienia przez jednego sędziego w związku z odroczeniem ogłoszenia orzeczenia.

Warto wskazać, że obecnie przedmiotowa problematyka kształtuje się w ten sposób, że transkrypcja ustnego uzasadnienia, analogicznie jak transkrypcja protokołu sporządzonego za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, nie jest dokumentem urzędowym (zob. uchwałę SN z 23 marca 2016 r., III CZP 102/15, OSNC 2016, nr 7-8, poz. 88). Analogicznie jak w przypadku transkrypcji odpowiedniej części protokołu sporządzonego za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk brak jest podstaw do utożsamiania lub zrównywania transkrypcji tego zapisu z protokołem albo jego częścią, względnie traktowania jej jako trzeciego elementu składowego protokołu, tak i w przypadku transkrypcji ustnego uzasadnienia brak jest podstaw do zrównania jej z instytucją procesową, jaką jest uzasadnienie wyroku sądowego. Dokonanie transkrypcji jest tylko czynnością o charakterze materialno-technicznym, która ma zapewnić pełniejszą funkcjonalność systemu i efektywność stosowania protokołu obejmującego zapis dźwięku albo obrazu i dźwięku (zob. uchwałę SN z 23 marca 2016 r., III CZP 102/15).

Argumentacja ta dotyczy również transkrypcji ustnych uzasadnień. Celem sporządzenia transkrypcji w tym wypadku jest ułatwienie pracy z zapisem wygłoszonego uzasadnienia, w tym w szczególności umożliwienie odnalezienia jego stosownego fragmentu. Potwierdza to fakt, że sporządzanie transkrypcji nie następuje w każdym wypadku wygłoszenia uzasadnienia, lecz tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do złożenia środka zaskarżenia i w tym celu zostanie przez stronę złożony wniosek. Ustawodawca nie wprowadził żadnej szczególnej formy dla transkrypcji, w tym brak wymogu podpisania, oprócz wymogu pisemności (forma dokumentowa). W postanowieniu z 18 listopada 2015 r., III CSK 237/15 (OSNC 2016, nr 4, poz. 52), Sąd Najwyższy wskazał, że transkrypcja uzasadnienia wygłoszonego powinna spełniać wszystkie wymagania urzędowego dokumentu pisemnego, także w zakresie poprawności językowej i powszechnie przyjętych zasad typografii. Nie oznacza to jednak, że transkrypcja uzyskuje status dokumentu urzędowego (odmiennie uchwała SN z 23 marca 2016 r., III CZP 102/15).

Wszystkie wymogi kodeksowe adresowane są do wygłoszonego uzasadnienia, natomiast sama transkrypcja ma być poprawna pod względem stylistycznym i zgodna ze standardami określonymi w zarządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej. Sam fakt, że jest doręczana wraz z odpisem wyroku oraz z zapisem ustnego uzasadnienia, nie sprawia, iż zaczyna ona pełnić samodzielną funkcję procesową. Nadal jej znaczenie pozostaje subsydiarne względem dokumentu urzędowego, jakim jest zapis wygłoszonego uzasadnienia. Dokument transkrypcji ustnego uzasadnienia nie jest podpisywany, nie ma jakichkolwiek innych znamion dokumentu urzędowego (aktu jurysdykcyjnego). Nie ma też żadnego urzędowego potwierdzenia, że transkrypcja jest zgodna (literalnie, dosłownie) z uzasadnieniem wygłoszonym przez sędziego i kto odpowiada za stwierdzenie tej zgodności. Nikt nie weryfikuje również poprawności stosowania znaków interpunkcyjnych, co ma znaczenie dla interpretacji w języku prawnym i prawniczym. To wygłoszone uzasadnienie, a nie jego transkrypcja, musi odpowiadać wszystkim wymaganiom przewidzianym w dawnym art. 328 § 2 k.p.c. - obecnie w art. 327¹ k.p.c. Transkrypcja to jedynie przetworzenie postaci dźwiękowej wygłoszonego uzasadnienia do postaci pisemnej (graficznej). Transkrypcja zatem będzie stanowić odzwierciedlenie tego, co zostało wygłoszone. Nie zmienia to jednak faktu, że zapis powinien zostać sporządzony zgodnie z zasadami języka polskiego (zob. A. Zalesińska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, red. J. Gołaczyński, D. Szostek, Warszawa 2019, tezy do art. 331¹ k.p.c.).

W tym stanie rzeczy orzeczono, jak w sentencji, na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c.