Postanowienie z dnia 2004-09-29 sygn. II CK 538/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 538/03

POSTANOWIENIE

Dnia 29 września 2004 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Tadeusz Domińczyk

SSN Marian Kocon

Protokolant Anna Banasiuk

w sprawie z wniosku A. C.

przy uczestnictwie M. M.

o podział majątku wspólnego,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 września 2004 r.,

kasacji uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 30 maja 2003 r., sygn. akt VI Ca 249/03,

uchyla zaskarżone postanowienie w części oddalającej apelację uczestnika postępowania (pkt II) i orzekającej o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt III) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy postanowieniem częściowym z dnia 29.11.2002 r. ustalił, że w skład majątku wspólnego A. C. i M. M. wchodzą: odrębna własność lokalu położonego w Z. przy ul. […] o wartości 74.000 zł oraz ruchomości w postaci samochodu, mebli i składników urządzenia domowego. Łączną wartość majątku ustalił na 87.900 zł. Zniesienie wspólności i podziału majątku dokonał w ten sposób, że na wyłączną własność M. M. przyznał odrębny lokal oraz ruchomość w postaci lodówki, mebli kuchennych, odkurzacza, kuchenki mikrofalowej, telewizora, magnetowidu i narożnika pokojowego. Pozostałe ruchomości przypadły A. C. na której rzecz zasądzono dopłatę w kwocie 25.275,58 zł pomniejszoną o kwotę 9.224,42 zł wynikającą z nakładu z majątku osobistego M. M. na majątek wspólny.

W sprawie ustalono m.in., że strony w czasie trwania małżeństwa nabyły odrębną własność lokalu, pobierając na ten cel kredyt, który nie został spłacony. Od chwili umownego zniesienia wspólności ustawowej kredyt spłaca wyłącznie M. M. Z tego tytułu do czasu wydania orzeczenia spłacił on 18.674,42 zł. Przyznając odrębny lokal na wyłączność M. M Sąd nie uwzględnił jego żądania odliczenia od dopłaty na rzecz wnioskodawczyni niespłaconego kredytu podnosząc, że podziałem majątku wspólnego objęto tylko aktywa, a rozliczeniu podlegają jedynie nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny. Te zaś nakłady tj. połowę spłaconej do chwili orzekania części kredytu, czyli kwotę 9.337,21 zł Sąd rozliczył. Sąd ten nie uwzględnił również zarzutu dokonania darowizny przez rodziców M. M. na jego rzecz w kwocie 17.266 zł stwierdzając, że okoliczność tę podniesiono dopiero po zamknięciu rozprawy.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze postanowieniem z dnia 30.05.2003 r. oddalił apelacje wnioskodawczyni oraz uczestnika postępowania. W szczególności Sąd ten nie uwzględnił zgłoszonego przez ucz. post. M. M. wniosku o przesłuchanie św. J. M. podnosząc, że jest on spóźniony. Odnośnie nieuwzględnienia, przy ustalaniu wartości odrębnego lokalu, niespłaconego kredytu w kwocie 51.516,65 zł zabezpieczonego hipoteką, Sąd Okręgowy wskazał, że skoro obie strony zaciągnęły kredyt, to zobowiązanie to nadal obciąża obie strony. Jeśli zatem uczestnik postępowania dokona spłaty reszty kredytu po wydaniu postanowienia ponad swój udział w tym zobowiązaniu, to może dochodzić swych roszczeń w drodze procesu cywilnego. Sąd ten nie uwzględnił też zarzutów odnośnie nierozliczenia nakładu z majątku osobistego uczestnika postępowania na rzecz majątku wspólnego w kwocie 5.358 zł, jak też darowizny w kwocie 17.266 zł dokonanej na jego rzecz przez rodziców, gdyż oba te zarzuty należy uznać za spóźnione.

Uczestnik postępowania zaskarżył to postanowienie kasacją. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 393¹ pkt 1 k.p.c. zarzucił naruszenie art. 46 k.r.o. w związku z art. 1035 i 212 § 2 k.c., zaś w ramach podstawy kasacyjnej z art. 393¹ pkt 2 k.p.c. zarzucił naruszenie art. 233 § 1 w związku z art. 382 k.p.c. oraz art. 378 i 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., co miał istotny wpływ na wynik sprawy. Wskazują na to wnioskował o zmianę postanowienia przez dokonanie podziału z uwzględnieniem jego nakładów na majątek wspólny i prawidłowego ustalenia wartości lokalu względnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Podstawową kwestią w niniejszej sprawie jest niewątpliwie prawidłowe ustalenie wartości składników majątku wspólnego, a w szczególności wartości odrębnej własności lokalu, który – co jest bezsporne – strony nabyły w czasie trwania małżeństwa i w tym celu zaciągnęły kredyt. Jest także bezsporne, że w chwili orzekania kredyt nie był spłacony, a wysokość niespłaconego kredytu wynosiła kwotę 51.513,65 zł z tym, że wierzytelność ta była zabezpieczona hipoteką na nieruchomości lokalowej. Sąd I instancji ustalił wartość odrębnego lokalu na 74.000 zł na podstawie opinii biegłego i przyznając go na wyłączną własność uczestnika postępowania tę wartość przyjął do rozliczenia stron. Rozliczając zaś strony uwzględnił tylko tę część kredytu, która do chwili orzekania spłacił wyłącznie wnioskodawca. Sąd II instancji uznał natomiast, że za niespłacony kredyt nadal odpowiadają obie strony (skoro zwarły umowę kredytu), a zatem uczestnik postępowania który spłaca kredyt będzie mógł w części w jakiej spłaci ponad swój udział w zobowiązaniu, dochodzić roszczenia od wnioskodawczyni w odrębnym procesie, a przepis art. 618 k.p.c. nie stoi tam na przeszkodzie. Nie zmienia tego stanowiska także to, iż wierzytelność banku z tytułu kredytu zabezpieczona jest hipoteką. Tego poglądu nie można podzielić.

Jest oczywiste, iż hipoteka jako ograniczone prawo rzeczowe obciążające nieruchomość, związana jest z wierzytelnością (zasada akcesoryjności) i służy do jej zabezpieczenia. Istotą hipoteki jest to, iż uprawniony w celu zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, może dochodzić określonej sumy z „nieruchomości obciążonej”, bez względu na to, do kogo ona należy.

Rozporządzenie nieruchomością nie może szkodzić wierzycielowi hipotecznemu, nie ma bowiem wpływu na zakres jego uprawnień. Wynika to z charakteru hipoteki jako prawa bezwzględnego. Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według przepisów w sądowym postępowaniu egzekucyjnym (art. 75 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece).

Przedstawione zasady co do charakteru prawnego hipoteki nie mogą pozostać bez wpływu na zakres odpowiedzialności za wierzytelność pieniężną zabezpieczoną hipoteką na nieruchomości. Jeżeli nieruchomość w wyniku podziału majątku wspólnego przypadła uczestnikowi, którego obciążono na rzecz wnioskodawczyni określoną kwotą z tytułu wyrównania wartości udziałów w majątku wspólnym, to przede wszystkim uczestnika, jako właściciela lokalu i dłużnika rzeczowego, obciąża uregulowanie należności na rzecz wierzyciela wynikającej z wpisu hipoteki. Nieuwzględnienie zatem przy ustaleniu dopłat przez uczestnika wysokości obciążającej nieruchomość hipoteki może doprowadzić do tego, że uczestnik jako dłużnik rzeczowy spłaci sam dług hipoteczny, w którym wnioskodawczyni nie będzie już partycypowała, zwłaszcza że uczestnik nie będzie mógł przeciwko niej skutecznie dochodzić z tego tytułu swych roszczeń (art. 618 § 3 k.p.c.).

Sąd II instancji nie dość ściśle zrozumiał wypowiedzi wyrażone w piśmiennictwie prawniczym na temat uwzględnienia przy podziale aktywów i pasywów, zwłaszcza w kontekście obciążających nieruchomość hipotek; w związku z tym pozostawił te obciążenia niejako do odrębnego postępowania, uznając błędnie, że wnioskodawczyni i uczestnik będą jeszcze wspólnie zobowiązani wobec banku z tytułu wierzytelności hipotecznej. Ustalone w tym względzie orzecznictwo Sądu Najwyższego aprobowane przez doktrynę por. J. Gajda, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, K. Pietrzykowski, J. Winiarz – Kodeks rodzinny i opiekuńczy – komentarz, C.H. Beck Warszawa 2003, s. 466) przyjmuje, iż przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmierzające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym. Tych reguł Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie nie zachował, a zarzuty kasacji w tym zakresie są usprawiedliwione.

2. Nie można natomiast przyjąć, aby uzasadnione były zarzuty naruszenia wskazanych w kasacji przepisów postępowania. Nie sposób podzielić bowiem poglądu, iż Sąd II instancji z naruszeniem art. 382 k.p.c. pominął treść dokumentu (aneks do umowy) z k. 24 akt. Należy przypomnieć, iż zgodnie z art. 3 k.p.c., to strony obowiązane są dokonać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajenia czegokolwiek i przedstawiać dowody. Dołączenie do pozwu określonego dokumentu nie oznacza, aby sąd z urzędu miał obowiązek go uwzględniać. To strona przedstawiając dowody winna zgłosić wniosek dowodowy, wskazując środek dowodowy i okoliczności, które tym dowodem chce wykazać. Jeśli taki wniosek nie zostanie uwzględniony, to należy podnieść zarzut naruszenia art. 217 § 2 k.p.c. Takiego zarzutu nie zgłoszono. Nie można także zaprzeczyć, iż przed Sądem I instancji wniosek o przesłuchanie św. M. (k. 87) został wydał zgłoszony po zamknięciu rozprawy, a więc istniały uzasadnione przyczyny pominięcia tego dowodu także przez Sąd II instancji na podstawie art. 381 k.p.c.

Jeśli zważyć, że zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; a w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, to niezbyt zrozumiały jest zarzut naruszenia art.

378 § 1 w związku z art. 318 § 2 i 391 § 1 k.p.c. Nie można bowiem przyjąć, aby zasadnie zarzucono pewne braki w uzasadnieniu Sądu II instancji mogły wywołać skutek w postaci nieważności postępowania. Taki pogląd jest oczywiście nieuprawniony.

Z tych przyczyn, na podstawie art. 393¹³ orzeczono jak w sentencji.