Postanowienie z dnia 2000-10-05 sygn. II CKN 611/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 611/99

P O S T A N O W I E N I E

Dnia 5 października 2000 r.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN - Helena Ciepła Sędziowie: SN - Tadeusz Domińczyk SN - Zdzisław Świeboda (spraw.)

Protokolant: Anna Banasiuk

po rozpoznaniu w dniu 5 października 2000 r.

na rozprawie sprawy z wniosku E. P.

z udziałem B. P.

o podział majątku wspólnego

na skutek kasacji uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.

z dnia 24 lutego 1999 r., sygn. akt III Ca […]

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie w części oddalającej

apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Ł. z dnia 18 września 1998 r. sygn. IV Ns I […] w zakresie zasądzającym wyrównanie wartości udziałów (pkt IV), ustalającym wartość przedmiotu podziału (pkt V) oraz orzekającym o kosztach (pkt VI i VII) a także w części dotyczącej kosztów postępowania apelacyjnego i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Ł. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U Z A S A D N I E N I E

Postanowieniem z dnia 24 lutego 1999 r. Sąd Okręgowy w Ł. oddalił apelację uczestnika B. P. od postanowienia Sądu Rejonowego w Ł. z dnia 18 września 1998 r., którym tenże Sąd dokonał podziału majątku wspólnego E. P. i B. P.. Sąd Rejonowy ustalił, że w skład majątku wspólnego E. P. i B. P. wchodzą 1) prawo wieczystego użytkowania gruntu o powierzchni 1909 m² położonego w Ł. przy ul. […] wraz z własnością budynków i innych urządzeń na tym gruncie położonych, 2) równowartość wkładu odsetek i premii gwarancyjnej, pobranych ze zlikwidowanej książeczki mieszkaniowej prowadzonej na nazwisko E. P. przez P. w Ł., w kwocie 3.373,58 zł i dokonał podziału tych składników majątkowych w ten sposób, że przyznał B. P. prawo wieczystego użytkowania gruntu wraz z własnością budynków i innych urządzeń na tym gruncie położonych, zaś E. P. równowartość odsetek i premii gwarancyjnej w kwocie 3.373,58 zł. Tytułem wyrównania wartości udziałów w majątku wspólnym zasądził od B. P. na rzecz E. P. kwotę 38.381,79 zł i rozłożył tę kwotę na raty, a także orzekł o kosztach. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu Rejonowego co do składu majątku wchodzącego do podziału oraz dokonanego przez ten Sąd oszacowania prawa wieczystego użytkowania gruntu wraz z budynkami i innymi urządzeniami.

W kasacji opartej na podstawie wymienionej w art. 393¹ pkt 2 kpc uczestnik B. P. wnosi o uchylenie zaskarżonego postanowienia w części orzekającej o dopłatach na rzecz wnioskodawczyni. Skarżący kwestionuje wartość przyjętego do podziału składnika w postaci starego budynku mieszkalnego bez uwzględnienia nie spłaconego kredytu oraz w zakresie niezaliczenia do stanu czynnego majątku wspólnego premii gwarancyjnej w kwocie 2.081,93 zł, uzyskanej od wkładu na książeczce mieszkaniowej i dopatruje się naruszenia przez Sąd II instancji art. 233 § 1, 328 § 2 i 387 § 2 kpc.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przydzielone uczestnikowi prawo wieczystego użytkowania gruntu położonego w Ł. przy ul. […] wraz z własnością budynków i innych urządzeń obciążone jest hipoteką w kwocie 1.207.118 zł oraz hipoteką kaucyjną do kwoty 120.712 zł na rzecz Skarbu Państwa z tytułu reszty ceny za nabyty budynek (k. 8). Sąd II instancji uznał, że na wnioskodawczyni i uczestniku spoczywa obowiązek spłaty zadłużenia obciążającego nieruchomość po przydzieleniu jej na wyłączną własność uczestnikowi. Oboje bowiem pozostają nadal dłużnikami Skarbu Państwa w zakresie niespłaconej części ceny nabycia budynków. Z tym stanowiskiem nie można się jednak zgodzić.

Hipoteka bowiem jest ograniczonym prawem rzeczowym na nieruchomości, związanym z wierzytelnością i służącym do jej zabezpieczenia. Treść hipoteki polega na tym, że uprawniony – w celu zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności – może dochodzić określonej sumy „z nieruchomości obciążonej”, tzn. bez względu na to, do kogo nieruchomość należy. Hipoteka jest prawem bezwzględnym, to jest w zasadzie skutecznym erga omnes. Wierzyciel hipoteczny może wykonywać uprawnienia wynikające z hipoteki również względem osoby, która nabyła nieruchomość. Treścią hipoteki jest uprawnienie wierzyciela do dochodzenia określonej sumy pieniężnej z nieruchomości obciążonej. Rozporządzenie nieruchomości nie może szkodzić wierzycielowi hipotecznemu, nie ma bowiem wpływu na zakres jego uprawnień. Wynika to z charakteru hipoteki jako prawa bezwzględnego. Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomością następuje według przepisów w sądowym postępowaniu egzekucyjnym (art. 75 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece – Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze m.).

Przedstawione zasady co do charakteru prawnego hipoteki nie mogą pozostać bez wpływu na zakres odpowiedzialności za wierzytelność pieniężną zabezpieczoną hipoteką na nieruchomości. Jeżeli nieruchomość w wyniku podziału majątku wspólnego przypadła uczestnikowi, którego obciążono na rzecz wnioskodawczyni określoną kwotą z tytułu wyrównania wartości udziałów w majątku wspólnym, to przede wszystkim uczestnika, jako wieczystego użytkownika gruntu wraz z własnością na tym gruncie budynków się znajdujących, a dłużnika rzeczowego, obciąża uregulowanie należności na rzecz Skarbu Państwa wynikającej z wpisu hipoteki. Nieuwzględnienie zatem przy ustaleniu dopłat przez uczestnika wysokości obciążającej nieruchomość hipoteki może doprowadzić do tego, że uczestnik jako dłużnik rzeczowy spłaci sam dług hipoteczny, w którym wnioskodawczyni nie będzie już partycypowała, zwłaszcza że uczestnik nie będzie mógł przeciwko niej skutecznie dochodzić z tego tytułu swych roszczeń (art. 618 § 3 kpc).

Sąd II instancji nie dość ściśle zrozumiał wypowiedzi wyrażone w piśmiennictwie prawniczym na temat uwzględnienia przy podziale aktywów i pasywów, zwłaszcza w kontekście obciążających nieruchomość hipotek; w związku z tym pozostawił te obciążenia niejako do odrębnego postępowania, uznając błędnie, że wnioskodawczyni i uczestnik będą jeszcze wspólnie zobowiązani do spłaty na rzecz Skarbu Państwa należności z tytułu wierzytelności hipotecznych.

Trafnie natomiast Sąd przyjął, że wnioskodawczyni założyła przed zawarciem małżeństwa książeczkę mieszkaniową, na której zgromadziła znaczną część wkładu, uzyskaną premię gwarancyjną Sąd podzielił proporcjonalnie do zgromadzonego wkładu przed zawarciem małżeństwa i po zawarciu małżeństwa.

Ponieważ Sąd nie uwzględnił przy rozliczeniach między wnioskodawczynią a uczestnikiem obciążeń nieruchomości przydzielonej uczestnikowi – Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie w części z tymi obciążeniami łączącymi się i przekazał w tym zakresie sprawę do ponownego rozpoznania (art. 393¹³ § 1 kpc).