Postanowienie z dnia 1998-07-08 sygn. III CZP 17/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 17/98

POSTANOWIENIE

Dnia 8 lipca 1998 r.

Sąd Najwyższy w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN  - T. Żyznowski

Sędziowie: SN  - K. Zawada

SA  -  M. Grzelka (spraw.)

przy udziale protokolanta: K. Brzezińskiej

przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej - W. Bryndy

w sprawie z powództwa J S przeciwko 2          C

o unieważnienie umowy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 8 lipca 1998 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Ostrołęce postanowieniem z dnia 10 marca 1998 r., sygn. akt I Cz 12/98 do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 kpc:

„1) Czy dla skuteczności (formalnej dostateczności) oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, składanego w trybie art. 113 § 1 kpc przez osobę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych jest wymagane pouczenie jej o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania z art. 247 § 1 kk?

2) Czy - i ewentualnie kiedy - strona ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych może złożyć powyższe oświadczenie przez pełnomocnika procesowego?”

postanowił:

odmówić udzielenia odpowiedzi.

UZASADNIENIE

Powód J S wniósł o zwolnienie go od kosztów sądowych w sprawie o stwierdzenie nieważności umowy zamiany. Sąd Rejonowy w Wyszkowie postanowieniem z dnia 16 grudnia 1997 r. wniosek oddalił, zaś Sąd Wojewódzki w Ostrołęce rozpatrujący zażalenie powoda uznał, że budzą poważne wątpliwości kwestie, czy dla skuteczności (formalnej  dostateczności) oświadczenia składanego w trybie art. 113 § 1 kpc wymagane jest pouczenie osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania z art. 247 kk oraz, czy i ewentualnie kiedy strona ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych może złożyć powyższe oświadczenie przez pełnomocnika procesowego. Obie te kwestie w formie zagadnienia prawnego Sąd Wojewódzki przestawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 § 1 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

w sprawie niniejszej należało, przede wszystkim, rozstrzygnąć kwestię, czy przedstawienie zagadnienia prawnego było dopuszczalne. O ile bowiem w stanie prawnym obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (-) Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm., pogląd o dopuszczalności występowania z zagadnieniem prawnym przy rozpoznawaniu zażalenia nie budził wątpliwości, o tyle w stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 lipca 1996 r. kwestia ta może nasuwać wątpliwości w związku z uzależnieniem obecnie możliwości przedstawiania zagadnień prawnych od rodzaju spraw pod kątem przysługiwania kasacji. Powoduje to, że odpowiednie stosowanie w postępowaniu zażaleniowym przepisu art. 390 kpc wymaga rozważenia hipotezy przepisu art. 390 kpc, przede wszystkim, w tej części w jakiej obejmuje ona formułę „w sprawie, w której kasacja nie przysługuje”.

W tej kwestii, zważywszy, że określenie „w sprawie” w postępowaniu apelacyjnym odnosi się do problematyki objętej bezpośrednio zaskarżonym wyrokiem możnaby twierdzić, że w postępowaniu zażaleniowym określenie „w sprawie” odnosi się do zagadnienia będącego przedmiotem zaskarżonego postanowienia. Jednocześnie, mając na uwadze, że w postępowaniu apelacyjnym ocena pod kątem niedopuszczalności kasacji może odbywać się tylko wedhig kryteriów przewidzianych w art. 393 kpc, natomiast w postępowaniu zażaleniowym taką ocenę musi poprzedzać kryterium przewidziane w art. 392 § 1 kpc in fine, możnaby wstępnie skonstatować, że przy rozpatrywaniu zażalenia od postanowienia w kwestii incydentalnej lub ubocznej przedstawienie zagadnienia prawnego jest dopuszczalne bez względu na wynik oceny sporu głównego pod kątem wyłączeń z art. 393 kpc, ponieważ już tylko z uwagi na swój charakter nie kończącego postępowania jako całości, zaskarżone postanowienie zawsze dotyczy „sprawy, w której kasacja nie przysługuje”

Stanowisko tego rodzaju zdaje się prezentować Sąd Wojewódzki w rozpoznawanej sprawie, skoro Sąd ten wystąpił z zagadnienie prawnym po myśli art. 390 § 1 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc pomimo, że przedmiotem sporu w świetle żądania pozwu było stwierdzenie nieważności umowy, a taka sprawa jest kasacyjna.

Zdaniem Sądu Najwyższego stanowiska takiego nie można by uznać za zasadne. „Odpowiedniość” w stosowaniu prawa nie została zdefiniowana w przepisach a nastręcza wątpliwości w nauce prawa. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że na ogół pod pojęciem odpowiedniego stosowania prawa rozumie się takie sytuacje, w których skutki określonego stanu hipotetycznego przedstawione są nie w bezpośredniej łączności z hipotezą normy prawnej, lecz zamieszczone są w dyspozycji innej normy, która też obejmuje inny stan faktyczny. Jednakże z uwagi na podobieństwo regulowanej sytuacji prawnej zamiar ustawodawcy osiągnięcia podobnego celu usprawiedliwia w technice prawodawczej odniesienie się do przepisu odesłania, przy czym skorzystanie z tego przepisu wymaga zwykle pewnych modyfikacji. Zmiany te odnosić się mogą zarówno do hipotezy jak i do dyspozycji przepisu odesłania i polegać mogą, w szczególności, na prostym podstawieniu w hipotezie określonego pojęcia w miejsce innego i przyjmowaniu za istniejący skutku prawnego takiego, jaki wprost związany był z hipotezą przed podstawieniem. Konieczność podstawienia oraz ilość pojęć w przepisie odpowiednio stosowanym wymagająca podstawienia wynika z istoty instytucji prawnej objętej przepisem odsyłającym, z którą wyartykułowana następnie „odpowiednia” norma prawna nie może pozostawać w sprzeczności albo być wobec niej bezprzedmiotowa. Dokonywaniu wykładni zmodyfikowanej normy pod kątem jej treści służyć winny powszechnie używane reguły interpretacyjne i to według kolejności przewidującej priorytet wykładni językowej.

Z tego punktu widzenia rzecz ujmując, w przepisie art. 390 § 1 kpc na użytek postępowania zażaleniowego należy, przede wszystkim, w miejsce wyrazu „apelacji” podstawić wyraz „zażalenia”, a następnie rozważyć, czy zachodzi konieczność dalszych modyfikacji, czy też w wyniku już tylko tego zabiegu powstaje norma prawna, która reguluje kwestię dopuszczalności przedstawiania zagadnień prawnych w postępowaniu zażaleniowym.

Zdaniem Sądu Najwyższego, odpowiednie stosowanie w postępowaniu zażaleniowym przepisu art. 390 § 1 kpc polega na zastąpieniu wyrazu „apelacji” wyrazem „zażalenia” i nie wymaga jakichkolwiek dalszych modyfikacji hipotezy przepisu art. 390 § 1 kpc, ponieważ już tylko w wyniku tego pierwszego podstawienia powstaje przepis, który nie budzi wątpliwości co do swej treści. Przepis ten otrzymuje brzmienie: „Jeżeli przy rozpatrywaniu zażalenia w sprawie, w której kasacja nie  przysługuje, powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Sąd może przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu”. W przepisie tym określenie „nie przysługuje w sprawie” używane jest - podobnie jak w przepisie o rozpatrywaniu apelacji - w identycznym brzmieniu jakie ma art. 393 kpc, zatem - posiada tę samą treść, co w art. 393 kpc. Treścią przepisu art. 393 kpc są wyłączenia od kasacji z uwagi na rodzaj stosunków materialno-prawnych między stronami stanowiących podstawę żądania powoda i prawnej oceny sądu. Skoro rodzaj tych stosunków decyduje o nieprzysługiwaniu kasacji „w sprawie”, to samą „sprawą” jest również materia stosunków w płaszczyźnie materialno-prawnej między stronami Zatem, o niedopuszczalności kasacji „w sprawie” świadczy przedmiot żądania pozwu. Przedmiot ten z punktu widzenia postępowania apelacyjnego jest tożsamy z przedmiotem rozstrzygnięcia w wyroku, natomiast z punktu widzenia postępowania zażaleniowego przedmiot ten może być osądzony, jeżeli wydane zostało postanowienie kończące postępowanie w sprawie, albo może uchylać się od osądu jeżeli wydane postanowienie rozstrzyga o kwestii wypadkowej lub ubocznej. W każdym jednak razie, o „niedopuszczalności kasacji w sprawie” w rozumieniu art. 390 § 1 kpc świadczy rodzaj stosunków materialno-prawnych podlegających ocenie stosownie do żądań pozwu, a nie przedmiot rozstrzygnięcia w zaskarżonym orzeczeniu. Wobec tego.w razie rozpatrywania zażalenia na postanowienie rozstrzygające kwestię incydentalną lub uboczną z punktu widzenia żądania materialno-prawnego powoda, sąd odwoławczy może wystąpić z zagadnieniem prawnym po myśli art. 390 § 1 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc tylko wtedy, jeżeli to żądanie powoda mieści się w wyłączeniach spod kasacji przewidzianych w art. 393 kpc.

Nie istnieją - zdaniem Sądu Najwyższego - względy, które by mogły uzasadniać pogląd odmienny od przedstawionego wyżej, a mianowicie, że odpowiednie stosowanie art. 390 § 1 kpc do postępowania zażaleniowego wymaga modyfikacji również znaczenia określenia „sprawa” w tym sensie, iżby ocenie pod kątem nieprzysługiwania kasacji podlegać miał przedmiot rozstrzygnięcia w zaskarżonym postanowieniu, a nie materia sporu między stronami. Z punktu widzenia techniki tworzenia prawa nie byłoby wprawdzie wykluczone posługiwanie się konstrukcją „odpowiedmości” w budowaniu normy odniesienia z takim skutkiem, że ten sam wyraz w różnym kontekście miałby inną treść, ale oznaczałoby to zaniechanie korzystania z wykładni językowej, a więc musiałoby być podyktowane szczególnymi względami, z powodu których reguły wykładni językowej z samej swej istoty właściwe dla objaśniania językowych” znaków komunikowania się, musiałyby ustąpić przed zasadami innej reguły interpretacyjnej, np. celowościowej czy systemowej. Zdaniem Sądu Najwyższego, względów takich brak. W szczególności, za innym rozumieniem określenia „sprawa” w art. 390 § 1 kpc aniżeli wynika to z treści art. 393 kpc nie przemawia wzgląd na celowość poddania pod osąd Sądu Najwyższego zagadnień procesowych jako takich z uwagi na ich, niekiedy, doniosłość z punktu widzenia jednolitości w stosowaniu prawa i to szczególnie - jak by się mogło wydawać - w sytuacjach, gdy z uwagi na przysługiwanie kasacji, ale bez możliwości podniesienia zarzutów tyczących przedmiotu rozstrzygnięcia w postanowieniu incydentalnym, niektóre problemy natury procesowej nie mogłyby nigdy „trafić” do Sądu Najwyższego. Kategoria doniosłości rozstrzyganych przez sądy odwoławcze zagadnień jako kryterium poddania tych zagadnień kontroli Sądu Najwyższego była przedmiotem uwagi prawodawcy w ustawie z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego ... (-) Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm. czego wyrazem sąm.in. przepisy art. 392 § 1 kpc i art. 393 kpc. Z mocy tych przepisów został wykluczony dla stron dostęp do Sądu Najwyższego w przypadku orzeczeń nie kończących postępowania w sprawie, oraz w sprawach o świadczenia, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 5.000,- zł lub 10.000,- zł, a także w sprawach o alimenty, gdy chodzi o wysokość świadczeń, o czynsz najmu lub dzierżawy, o naruszenie posiadania i w niektórych sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Nie sposób przyjąć, żeby w tego typu sprawach nie mogły wystąpić ważkie kwestie i to zarówno materialno-prawne jak i procesowe z punktu widzenia jednolitego stosowania prawa, a jednak ustawodawca wyraził wolę pozostawienia tych kwestii sądom odwoławczym. Również w treści przepisów art. 393¹ kpc widoczna jest intencja ustawodawcy poddania osądowi Sądu Najwyższego tylko niektórych problemów rozstrzyganych przez sądy powszechne co wyraża się ścisłym wyartykułowaniem tylko niektórych uchybień jako możliwych do wykorzystania w ramach podstaw kasacyjnych, a co do uchybień procesowych -także pod warunkiem, że mogły one mieć istotny wpływ na ocenę sporu między stronami; zagadnienia procesowe jako takie nie zostały przewidziane do rozstrzygania o nich przez Sąd Najwyższy.

Reasumując, Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli przy rozpatrywaniu zażalenia przez sąd odwoławczy powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, to dopuszczalne jest przedstawienie tego zagadnienia Sądowi Najwyższemu tylko wtedy, jeżeli przedmiot sporu wynikający z żądania pozwu uzasadnia niedopuszczalność kasacji w świetle wyłączeń przewidzianych w art. 393 kpc. Analogiczny pogląd wypowiedział już SN w postanowieniu z 13. V. 1998 r. III CZP 13/98.

W niniejszej sprawie powód domaga się stwierdzenia nieważności umowy zamiany, a przedmiot sporu wynikający z takiego żądania nie jest objęty wyłączeniem z art. 393 kpc. Wobec tego, w niniejszej sprawie kasacja przysługuje i wystąpienie przez Sąd Wojewódzki z zagadnieniem prawnym po myśli art. 390 § 1 kpc w związku z art. 397 § 2 kpc było niedopuszczalne.

Z powyższych względów, Sąd Najwyższy, działając na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z 20.IX. 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jednol. tekst Dz.U. z 1994 nr 13, poz. 48 ze zm.) odmówił udzielenia odpowiedzi.