Postanowienie z dnia 2000-10-19 sygn. II CKN 505/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 505/00

P O S T A N O W I E N I E

Dnia 19 października 2000 r.

Polskie prawo spadkowe nie przewiduje możliwości powołania spadkobierców do poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku ani też do wyodrębnionych gospodarczo części majątku spadkowego poza gospodarstwem rolnym.

Dopuszczalne jest powołanie spadkobiercy lub spadkobierców jedynie do całego spadku albo do jego ułamkowej części. Nie jest przy tym możliwe dopatrywanie się wyjątku od omawianej reguły w dyspozycji art. 961 k.c. Przepis ten nie wprowadza bowiem odmiennych od tej reguły zasad dziedziczenia. Stanowi jedynie normę interpretacyjną w wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, istnieje zaś wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN - Helena Ciepła (spraw.)

Sędziowie:

SN - Tadeusz Domińczyk

SN - Zdzisław Świeboda

Protokolant: Anna Banasiuk

po rozpoznaniu w dniu 5 października 2000 r.

na rozprawie sprawy z wniosku H.B.

przy udziale J.O. i T.O.

o stwierdzenie nabycia praw do spadku po S.P.

na skutek kasacji uczestnika

od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Poznaniu

z dnia 2 października 1998 r., sygn. akt II Ca 579/98/k

p o s t a n a w i a:

oddalić kasację i zasądzić od uczestnika T.O. na rzecz wnioskodawczyni kwotę 200 zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

U Z A S A D N I E N I E

Sąd Rejonowy w Poznaniu po ponownym rozpoznaniu sprawy postanowieniem z dnia 30 stycznia 1998 r. stwierdził, że spadek po S.P. nabyli: T.O. w 30755/100000 części na podstawie testamentu i H.B., J.O. oraz E.P. po 23081/100000 1/3 części na podstawie dziedziczenia ustawowego.

Rozstrzygnięcie to oparł na ustaleniu, że spadkodawczyni pozostawiła testament, w którym dokonała zapisu parteru domu oraz zabudowań gospodarczych i ogrodu, położonych w P. przy ul. […], na rzecz wnuka T.O.. Po ustaleniu, że wartość przedmiotów objętych testamentem do wartości całego spadku wynosi 30750/100000 części w takim ułamku stwierdził nabycie spadku na podstawie testamentu, a pozostałej części na podstawie dziedziczenia ustawowego.

Postanowienie to na skutek apelacji wnioskodawczyni Sąd Wojewódzki w Poznaniu zmienił i stwierdził, że spadek ten nabyły dzieci H.B., J.O. i E.P. po 1/3 części.

W motywach podzielił poczynione ustalenia. Nie aprobując oceny jurydycznej Sądu Rejonowego, prowadzącej do przyjęcia, że spadkodawczyni powołała do części spadku wnuka T.O.. Sąd Wojewódzki wyjaśnił że powołanie spadkodawcy może dotyczyć całego spadku lub jego ułamkowej części. Skoro spadkodawczyni objęła testamentem tylko poszczególne przedmioty masy spadkowej, których wartość nie przekracza połowy jej wartości, uznał że nie wyczerpują one prawie całego spadku w rozumieniu art. 961 k.c., co wyłącza dziedziczenie testamentowe. W konsekwencji Sąd Wojewódzki stwierdził nabycie spadku na podstawie ustawowego porządku dziedziczenia.

Uczestnik postępowania T.O. w kasacji zarzucił naruszenie przepisów art. 948 § 1 i art. 959 k.c. przez przyjęcie, że spadkodawczyni w testamencie ustanowiła na jego rzecz zapis a nie powołała go jako spadkobiercę oraz stwierdzenie, że do kręgu spadkobierców ustawowych należy E.P.. W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez stwierdzenie, że spadek po S.P. nabył on na podstawie testamentu w 30527/100000 częściach oraz na podstawie ustawy H.B. i J.O. po 34736/100000 części każda z nich.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

W sytuacji, gdy skarżący nie zarzuca naruszenia przepisów postępowania przez poczynienie wadliwych ustaleń, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, dla oceny trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego miarodajny jest stan faktyczny przyjęty za podstawę wydania zaskarżonego orzeczenia.

W ustalonym stanie faktycznym zarzut naruszenia powołanych w kasacji przepisów art. 948 § 1 i 959 k.c. nie może odnieść skutku.

Polskie prawo spadkowe nie przewiduje możliwości powołania spadkobierców do poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku, ani też do wyodrębnionych gospodarczo części majątku spadkowego poza gospodarstwem rolnym. Dopuszczalne jest powołanie spadkobiercy lub spadkobierców jedynie do całego spadku albo do jego ułamkowej części. Nie jest przy tym możliwe dopatrywanie się wyjątku od omawianej reguły w dyspozycji art. 961 k.c. Przepis ten nie wprowadza bowiem odmiennych od tej reguły zasad dziedziczenia. Stanowi jedynie normę interpretacyjną w wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, istnieje zaś wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy.

Według nie nasuwającej wątpliwości interpretacyjnych treści zdania pierwszego art. 961 k.c., osoba, której spadkodawca przeznaczył poszczególne przedmioty majątkowe, może być poczytana za ustanowionego w testamencie spadkobiercę całego spadku tylko wtedy, gdy te przedmioty wyczerpują prawie cały spadek. Nie jest natomiast dopuszczalne co do pewnych przedmiotów dziedziczenie testamentowe, a co do pozostałych dziedziczenie ustawowe. Stanowisko to jest zgodne z utrwalonym kierunkiem orzecznictwa Sądu Najwyższego (por.orzecz. SN 8 września 1975 r. III CRN 218/75, OSNCP 1976, poz. 200 i z 29 listopada 1977 r. III CRN 291/77, OSPiKA 1978, z. 9, poz. 167) oraz zapatrywaniami doktryny.

Skoro z poczynionych ustaleń, którymi związany jest Sąd Najwyższy wynika, że spadkodawczyni objęła testamentem poszczególne przedmioty masy spadkowej nie przekraczające połowy jej wartości, skarżący nie może skutecznie zwalczać stanowiska Sadu Wojewódzkiego o wyłączeniu w sprawie dziedziczenia testamentowego i stwierdzeniu nabycia spadku według reguł ustawowego porządku dziedziczenia.

Wbrew stanowisku skarżącego akcentowana przez niego w kasacji przyczyna sporządzenia tej treści testamentu, jaką jego zdaniem było to, że zajmował on już piętro budynku i połowę ogrodu, pozostaje bez znaczenia dla dokonanej przez Sąd Wojewódzki oceny testamentu, skoro zajmowana część nieruchomości nie została objęta rozrządzeniem testamentowym.

Błędny jest też pogląd skarżącego, że ważność uczynionego zapisu jest uzależniona od nałożenia przez spadkodawcę na spadkobierców obowiązku jego wykonania. Obowiązek taki nie stanowi bowiem przesłanki skuteczności zapisu w rozumieniu art. 961 k.c.

Wreszcie w konfrontacji z ustalonym stanem faktycznym sprawy nie może odnieść skutku zarzut skarżącego o wydziedziczeniu przez spadkodawczynię E.P.

W tym stanie rzeczy, skoro zarzuty wymierzone w ocenę testamentu, stanowią w istocie polemikę z wywodami Sądu Wojewódzkiego, nie zawierają zaś racjonalnych argumentów podważających trafność tych wywodów, kasację oddalono (art. 393¹² k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 05/2013

Polskie prawo spadkowe nie przewiduje możliwości powołania spadkobierców do poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku ani też do wyodrębnionych gospodarczo części majątku spadkowego poza gospodarstwem rolnym.

Dopuszczalne jest powołanie spadkobiercy lub spadkobierców jedynie do całego spadku albo do jego ułamkowej części. Nie jest przy tym możliwe dopatrywanie się wyjątku od omawianej reguły w dyspozycji art. 961 k.c. Przepis ten nie wprowadza bowiem odmiennych od tej reguły zasad dziedziczenia. Stanowi jedynie normę interpretacyjną w wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, istnieje zaś wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy.

(postanowienie z 19 października 2000 r., II CKN 505/00, H. Ciepła, T. Domińczyk, Z. Świeboda, niepubl.)

Glosa

Katarzyny Skowrońskiej, Rejent 2013, nr 3, s. 142

Glosa ma charakter krytyczny.

Zdaniem autorki, Sąd Najwyższy nietrafnie stwierdził, że rozrządzenie dokonane przez spadkodawcę w okolicznościach sprawy powinno być oceniane z perspektywy art. 961 k.c., a więc jako powołanie do spadku, nie zaś za ustanowienie zapisu. W komentowanym orzeczeniu wadliwie przyjęto – jej zdaniem – że warunkiem skuteczności zapisu w rozumieniu art. 961 k.c. nie jest nałożenie przez spadkodawcę na spadkobierców obowiązku jego wykonania.

Dokonując nieprawidłowej wykładni testamentu, Sąd Najwyższy naruszył także, zdaniem glosatorki, przepis art. 959 k.c., w sprawie bowiem powinno dojść do dziedziczenia ustawowego, ze zobowiązaniem spadkobierców do wydania przedmiotu zapisu. Glosatorka wskazała także na pominięcie przez Sąd Najwyższy w tym kontekście treści art. 926 k.c. oraz nieuwzględnienie, że Sąd Rejonowy rozpoznający sprawę w pierwszej instancji podzielił masę spadkową na części ułamkowe. W razie uznania, że badane rozrządzenie nie stanowi zapisu, pozwalałoby na przyznanie spadkobiercy wskazanych składników majątkowych jako ułamkowej części spadku. 

Z tych powodów, odwołanie się przez Sąd Najwyższy do art. 961 k.c. autorka uznała za niewystarczające. W konsekwencji, komentowane orzeczenie narusza, jej zdaniem, art. 948 § 1 k.c., pomijając wyrażoną w testamencie wolę spadkodawcy.