Postanowienie z dnia 2003-04-15 sygn. V CK 9/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 9/02

POSTANOWIENIE

Dnia 15 kwietnia 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Maria Grzelka

SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian

Protokolant Ewa Zawisza

w sprawie z wniosku M. M.

przy uczestnictwie Z. P. i B. Z.

o stwierdzenie nabycia spadku po Z. M.,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 kwietnia 2003 r.,

kasacji wnioskodawcy i uczestniczki Z. P.

od postanowienia Sądu Okręgowego w Ś.

z dnia 30 października 2001 r., sygn. akt II Ca […],

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Ś. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 30 października 2001 r. Sąd Okręgowy w Ś. po rozpoznaniu apelacji uczestniczki postępowania B. Z. od postanowienia Sądu Rejonowego w D. z dnia 4 lipca 2001 r. stwierdzającego nabycie na podstawie ustawy spadku po Z. M., zmarłym dnia 5 stycznia 2001 r. zmienił to postanowienie i stwierdził, że spadek po tym spadkodawcy na podstawie testamentu z dnia 31 grudnia 2000 r. nabyła B. Z. w całości. Sąd Okręgowy, w oparciu o materiał zebrany w sprawie przez sąd pierwszej instancji, odmiennie niż ten sąd ustalił, iż spadkodawca sporządził ważny testament, mianowicie w dniu 31 grudnia 2000 r., przy jednoczesnej obecności świadków A. J., E. J. i G. P., oświadczył ustnie ostatnią wolę i oświadczenie to zawierało sformułowania wskazujące, iż jedyną spadkobierczynią czyni swą konkubinę B. Z.. Zdaniem Sądu Okręgowego w chwili składania oświadczenia istniała obawa rychłej śmierci spadkodawcy, gdyż cierpiał on na nowotwór wątroby, od października 2000 r. zaprzestano leczenia go chemioterapią i stan jego zdrowia się pogarszał, skutków czego – jako lekarz – miał świadomość.

Postanowienie wymienione na wstępie zaskarżyli kasacją wnioskodawca M.M. i uczestniczka postępowania Z. P.. Podstawę kasacji stanowi naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 926 § 2, art. 933 § 1 i 2, art. 952 § 1, art. 948 § oraz art. 941 k.c. a także naruszenie przepisów postępowania – art. 382 oraz art. 328 § 2 i art. 233 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie apelacji uczestniczki postępowania B. Z., ewentualnie o uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Ś. do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie można odmówić racji skarżącym o ile z powołaniem się na art. 382 oraz art. 233 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. kwestionują poprawność ustaleń poczynionych w sprawie przez Sąd Okręgowy, a zwłaszcza ich ocenę dokonaną w świetle prawa materialnego (art. 952 § 1 k.c.).

Sąd drugiej instancji – mimo obowiązywania zasady bezpośredniości i instancyjności – może bez przeprowadzania postępowania dowodowego, opierając się jedynie na materiale zebranym w postępowaniu w pierwszej instancji, dokonać ustaleń odmiennych od ustaleń poczynionych przez sąd orzekający w pierwszej instancji. W szczególności sąd drugiej instancji może tak postąpić wtedy, gdy przeprowadzone dowody mają jednoznaczną wymowę, a ocena sądu pierwszej instancji jest oczywiście błędna (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC 1999, nr 7-8, poz. 124). Tymczasem treść zeznań świadków – przesłuchanych jako świadkowie testamentu ustnego – A. J., E. J. i G. P. nie wskazuje wprost na to, że spadkodawca oświadczył swą ostatnią wolę i że wolą tą było uczynienie jedyną jego spadkobierczynią B. Z.. Ustalenie charakteru i rzeczywistej treści oświadczenia złożonego przez spadkodawcę w obecności wymienionych świadków wymagało nie tylko dokonania interpretacji ich zeznań i ich oceny, ale i uwzględnienia okoliczności wynikających z innych dowodów przeprowadzonych w sprawie. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika zaś, że Sąd Okręgowy wykorzystał jedynie, i to w ograniczonym zakresie, zeznania świadków W. B., T. G. i S. G..

Za nie pozbawiony słuszności należy także uznać zarzut skarżących kwestionujący prawidłowość uznania przez Sąd Okręgowy, że w chwili składania przez spadkodawcę w dniu 31 grudnia 2000 r. oświadczenia uznanego przez ten Sąd za testament ustny, istniała obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Pojęcie to, jako przesłanka ważności testamentu szczególnego, jakim jest testament ustny (art. 952 § 1 k.c.), powinno być rozumiane ściśle. Sam fakt śmierci spadkodawcy w krótkim czasie po sporządzeniu testamentu nie jest wystarczający do stwierdzenia istnienia obawy rychłej śmierci w chwili sporządzania testamentu. Obawa rychłej śmierci niewątpliwie zachodzi, gdy na skutek nagłego zdarzenia (np. wypadku komunikacyjnego, zawału serca itp.), stan zdrowia spadkodawcy oceniany obiektywnie uzasadnia jego przekonanie o rychłej śmierci. Tak też należy ocenić sytuację, gdy w razie przewlekłej, długotrwałej choroby, nastąpi nagłe pogorszenie stanu zdrowia, mogące uzasadniać ocenę, że w jego wyniku niebawem może nastąpić śmierć. Inaczej jest jednak, gdy rozwój trwającej od pewnego czasu choroby jest w miarę równomierny. Dlatego bez poczynienia bardziej szczegółowych ustaleń – których w sprawie brak – co do znacznego, nagłego pogorszenia się stanu zdrowia spadkodawcy w dniu 31 grudnia 2000 r. lub bezpośrednio przed tym dniem, nie można uznać za nieprzekonywujące stanowisko, które w tej kwestii zajął Sąd Rejonowy. Zdaniem tego Sądu nie można bowiem przyjąć że w dniu 31 grudnia 2000 r. spadkodawca „subiektywnie mógł się... obawiać śmierci bardziej niż kilka dni wcześniej czy później” i „trudno jest jednak przyjąć, iż dopiero w dniu 31 grudnia 2000 r. spadkodawca, będący wykwalifikowanym lekarzem, zdał sobie sprawę z rzeczywistego stanu własnego zdrowia i ten właśnie fakt zrodził u niego obawę rychłej śmierci”. Dodać do tego należy, że podstawy faktycznej wydania zaskarżonego postanowienia nie stanowią okoliczności świadczące o tym, iż w dniu 31 grudnia 2000 r. lub bezpośrednio przed tym dniem mogła nastąpić obawa rychłej śmierci spadkodawcy w znaczeniu obiektywnym jako obawa śmierci w innym wymiarze niż w okresie czasu przed tym dniem.

Z przytoczonych powodów kasacja zasługuje na uwzględnienie. Na rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd Najwyższy nie miała wpływu niezasadność innych zarzutów kasacji. I tak zastosowanie względnie niezastosowanie przez Sąd Okręgowy przepisów art. 941, 926 § 2 i art. 933 § 1 i 2 k.c. było wynikiem stwierdzenia, iż spadkodawca pozostawił ważny testament ustny, a zatem zależało od wykładni i zastosowania art. 952 § 2 k.c. Czy oświadczenie woli spadkodawcy jest testamentem podlega ocenie stosownie do art. 65 § 1 k.c. Do oceny tej nie mają zastosowania przepisy art. 948 § 1 i 2 k.c., dotyczące wykładni testamentu. Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia zawiera wszystkie elementy, które powinno mieć uzasadnienie sądu drugiej instancji i z tego względu nie można zarzucić, iż sporządzone zostało z naruszeniem art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹³ § 1 oraz art. 393¹⁹ w związku z art. 108 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c. postanowił jak w sentencji.