Obawa rychłej śmieci

W odniesieniu do wystąpienia stanu obawy rychłej śmierci, jako jednej z kumulatywnych przesłanek ważności testamentu ustnego, w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie ma jednolitości. Według jednego nurtu orzeczniczego obawa rychłej śmierci musi być uzasadniona stanem zdrowia spadkodawcy ocenianym z punktu widzenia wiedzy lekarskiej (por. postanowienie z dnia 25 marca 1974 r., III CRN 5/74).

W innych judykatach Sąd Najwyższy przyjmuje, że wystarczy subiektywnie uzasadniona obawa rychłej śmierci (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1992 r., III CZP 135/91). Istnieje także stanowisko pośrednie zgodnie, z którym przesłanka obawy rychłej śmierci zachodzi, gdy subiektywne przekonanie spadkobiercy oparte jest na uzasadniających je okolicznościach (zob. postanowienia z dnia 28 marca 2000 r., II CKN 875/98, z dnia 8 lutego 2006 r., II CSK 128/05, z dnia 29 czerwca 2012 r., I CSK 575/11).

Przyjmuje się też, że przesłanka ta jest spełniona także wtedy, gdy w stanie zdrowia osoby cierpiącej na chorobę nieuchronnie prowadzącą do zgonu nastąpi pogorszenie lub pojawią się nowe rokowania wskazujące na nadzwyczajną bliskość czasową śmierci spadkodawcy (zob. postanowienie SN z dnia 25 lipca 2003 r., V CK 120/03).

Obawa rychłej śmierci spadkodawcy musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu; okoliczność, że śmierć nastąpiła krótko po sporządzeniu testamentu ustnego, nie jest wystarczająca do stwierdzenia ważności testamentu (por. orz. SN z dnia 4 lipca 1952 r., C. 1321/52).

Postanowienie SN z dnia 10 maja 2021 r., II CSKP 93/21

Standard: 54092 (pełna treść orzeczenia)

Ocena sądu, czy w konkretnym stanie faktycznym zaistniała w świadomości testatora obawa rychłej śmierci, uzasadniająca sporządzenie testamentu ustnego, nie jest zadaniem łatwym i powinno zostać przeprowadzone w sposób wnikliwy z uwzględnieniem wszystkich okoliczności i zachowaniem dużej dozy ostrożności (zob. postanowienie SN z dnia 21 stycznia 2011 r., III CSK 98/10); przeprowadzenie jej w sposób wadliwy może doprowadzić do unicestwienia woli testatora, który ze względu na stan zdrowia zagrażający jego życiu, mógł jedynie sporządzić testament szczególny. 

Postanowienie SN z dnia 22 maja 2019 r., IV CSK 112/18

Standard: 58043 (pełna treść orzeczenia)