Wyrok z dnia 2014-04-17 sygn. III PK 95/13

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PK 95/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2014 r.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Maciej Pacuda (przewodniczący)

SSN Józef Iwulski

SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa K.G.

przeciwko Spółdzielni […] "P." w B.

o przywrócenie do pracy,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 kwietnia 2014 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. z dnia 31 grudnia 2012 r., sygn. akt IV Pa […],

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. wyrokiem z dnia 6 września 2012 r. przywrócił powódkę K.G. do pracy w pozwanej Spółdzielni […] „P.” z siedzibą w B. na poprzednich warunkach pracy i płacy oraz obciążył pozwaną kosztami postępowania.

Sąd pierwszej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie o następujące ustalenia: powódka K.G. została zatrudniona w Spółdzielni […] „P.” z siedzibą w B. z dniem 2 lipca 2002 r., początkowo na czas określony, a od dnia 1 lipca 2003 r. na czas nieokreślony, na stanowisku szwacza maszynowego. W marcu 2011 r. powódka przebyła operację ginekologiczną. Po powrocie do pracy w dniu 21 października 2011 r. przedstawiła zaświadczenie lekarskie od lekarza neurologa o przeciwwskazaniach do zatrudnienia na zajmowanym dotychczas stanowisku. W tym dniu została skierowana przez pracodawcę na badanie przez lekarza medycyny pracy, który uznał powódkę za niezdolną do pracy na stanowisku szwacza maszynowego. Pracodawca zaproponował zatem powódce zatrudnienie na stanowisku prasowacza, lecz ta odmówiła podjęcia pracy w tym charakterze. Pismem z 9 listopada 2011 r. pozwana wypowiedziała łączącą strony umowę o pracę w części dotyczącej stanowiska pracy powódki, z zachowaniem 3 miesięcznego okresu wypowiedzenia, który upływał z dniem 29 lutego 2012 r. Jako przyczynę wypowiedzenia zmieniającego podano stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności powódki do wykonywania dotychczasowej pracy. Po upływie okresu wypowiedzenia, z dniem 1 marca 2012 r. zaproponowano powódce nowe warunki umowy o pracę na stanowisku prasowacza. Wypowiedzenie zostało poprzedzone konsultacją z działającą u pozwanej zakładową organizacją związkową NSZZ […]. Sąd Rejonowy w oparciu o niekwestionowaną przez strony opinię biegłego lekarza sądowego specjalistę medycyny pracy ustalił, że K.G. jest zdolna do pracy na zajmowanym dotychczas stanowisku szwacza maszynowego. Biegły w wyniku przeprowadzonego badania, po rozpoznaniu schorzeń neurologicznych oraz stanu po operacji ginekologicznej, nie stwierdził u powódki ograniczenia ruchomości kończyn górnych i dolnych oraz kręgosłupa.

Przechodząc do prawnej oceny dokonanego przez pozwaną wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy Sąd pierwszej instancji zauważył, że w świetle art. 45 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. dla stwierdzenia prawidłowości oświadczenia woli pracodawcy konieczne jest ustalenie, czy podana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia jest prawdziwa i konkretna, a także czy stanowi dostateczne uzasadnienie dla tej czynności prawnej. Zdaniem powódki, przyczyna ta jest nieprawdziwa, ponieważ oferowana jej praca na stanowisku prasowacza jest cięższa aniżeli praca na stanowisku szwacza maszynowego. Powódka argumentowała, że skoro jest zdolna do pracy w charakterze prasowacza, to tym bardziej może wykonywać pracę na poprzednio zajmowanym stanowisku. Zarzuty powódki znalazły potwierdzenie w materiale dowodowym sprawy, bowiem z niekwestionowanej opinii biegłego lekarza sądowego specjalisty medycyny pracy wynika brak przeciwwskazań do dalszego zatrudnienia powódki na stanowisku szwacza maszynowego. W ocenie Sądu Rejonowego, wskazana przez stronę pozwaną przyczyna zmiany warunków pracy powódki w zakresie stanowiska pracy, a docelowo - rozwiązania umowy o pracę, jest zatem bezpodstawna.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, zaskarżając wyrok w całości.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Z. wyrokiem z dnia 31 grudnia 2012 r. oddalił apelację i nie zasądził między stronami kosztów procesu za drugą instancję.

Sąd Okręgowy zaakceptował w całości ustalenia fatyczne i rozważania prawne zaprezentowane w uzasadnieniu wyroku pierwszoinstancyjnego. Zdaniem Sądu Okręgowego, istota sporu sprowadza się co oceny prawdziwości podanej przez pozwaną przyczyny wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy. W celu zweryfikowania zasadności zaświadczeń lekarskich wydanych przez specjalistę medycyny pracy D.G. (z dnia 25 października 2011 r. o przeciwwskazaniach zdrowotnych do podjęcia przez powódkę pracy na stanowisku szwacza maszynowego oraz z dnia 27 października 2011 r. o braku przeciwwskazań do zatrudnienia jej na stanowisku prasowacza), mając na względzie wyjaśnienia powódki, iż praca na stanowisku prasowacza jest cięższa od dotychczas wykonywanej, Sąd Rejonowy prawidłowo przeprowadził dowód z opinii biegłego lekarza sądowego specjalisty z zakresu medycyny pracy. Biegły w swojej opinii jednoznacznie wypowiedział się w przedmiocie zdolności powódki do pracy na stanowisku szwacza maszynowego. Pozwana nie zakwestionowała zaś treści tej opinii i nie zgłaszała żadnych wniosków dowodowych. Tym samym pracodawca, na którym spoczywał ciężar dowodu, nie wykazał, że przyczyna wypowiedzenia powódce warunków pracy była prawdziwa. Nie udowodnił też, że uwzględnienie żądania pracownika przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach jest niemożliwe lub niecelowe.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez pozwaną skargą kasacyjną. Skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego - art. 45 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p., przez zastosowanie tego przepisu jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia, pomimo że pozwana Spółdzielnia wypowiedziała K.G. warunki pracy zasadnie i zgodnie z prawem. Ponadto skargę oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c., przez dopuszczenie przez Sąd dowodu z opinii biegłego lekarza medycyny pracy na okoliczność, czy powódka jest zdolna do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku, pomimo że fakt ten nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o uchylenie wyroku Sądu Rejonowego w Z. z dnia 6 września 2012 r. i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za wszystkie instancje.

Skarżąca podniosła, że wypowiadając K.G. warunki pracy pozwana oparła się na przedłożonym przez powódkę zaświadczeniu lekarskim, z którego wynikało, iż nie może ona pracować na zajmowanym dotychczas stanowisku. Działanie pracodawcy było więc zgodne z art. 229 § 4 k.p. Pracodawca nie miał podstaw do tego, aby kwestionować przedstawione przez powódkę zaświadczenie lekarskie. Nie miał też uprawnień do weryfikowania prawdziwości zaświadczenia. To w interesie powódki leżało uzyskanie zaświadczenia lekarskiego stosownej treści. Jednak powódka również nie kwestionowała wspomnianego zaświadczenia lekarskiego. W tej sytuacji jedyną decyzją, jaką mógł podjąć pracodawca, było przeniesienie powódki na inne stanowisko pracy. Pozwana nie zgłaszała zastrzeżeń do zasięgniętej przez Sąd opinii lekarskiej, z której wynika, że powódka jest obecnie zdolna do pracy na stanowisku szwacza. Nie neguje również tego, iż stan zdrowia powódki mógł się poprawić. Jednak opinia tej treści nie uzasadnia stanowiska Sądu, że wskazana przez stronę pozwaną przyczyna zmiany warunków pracy jest bezpodstawna. Pracodawca podejmując określone decyzje opierał się na istniejącym wówczas stanie faktycznym i nie mógł przewidzieć, że stan zdrowia powódki poprawi się oraz kiedy to nastąpi. Opinia biegłego sądowego lekarza medycyny pracy ocenia stan zdrowia powódki na dzień 16 maja 2012 r. i jako taka nie jest przydatna dla rozstrzygnięcia sprawy. Istotne w tej sprawie jest stwierdzenie, czy na dzień 9 listopada 2011 r. pozwana wypowiedziała powódce warunki pracy zasadnie i zgodnie z prawem, a tego Sądy w niniejszej sprawie nie ustaliły.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, albowiem słuszne są zarzuty podnoszone w ramach obydwu kasacyjnych podstaw.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c. trzeba na wstępie podkreślić rolę, jaką przepis ten pełni w kontekście postępowania dowodowego. Nie jest on źródłem obowiązków ani uprawnień jurysdykcyjnych, lecz w istocie określa wolę ustawodawcy ograniczenia kręgu faktów, które mogą być przedmiotem dowodu w postępowaniu cywilnym. Jego znaczenie wiąże się z problematyką warunkowej subsumcji, której sąd jako organ zobowiązany do zastosowania właściwej normy prawnej do przedstawionego żądania procesowego, musi dokonać przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia sprawy. Oznacza to, że z art. 227 k.p.c. sąd korzysta nie przy ustalaniu faktów, lecz przed podjęciem określonych rozstrzygnięć dowodowych. Wykazując zasadność zarzutu naruszenia art. 227 k.p.c., należy zatem opierać go na argumentach uwzględniających wskazaną wyżej rolę tego przepisu. Jak trafnie podniósł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 9 września 2011 r. (I CSK 248/11, niepublikowanego), art. 227 k.p.c. ma zastosowanie przed podjęciem rozstrzygnięć dowodowych i uprawnia sąd do selekcji zgłoszonych dowodów, jako skutku przeprowadzonej oceny istotności okoliczności faktycznych, których wykazaniu dowody te mają służyć. W konsekwencji twierdzenie, że przepis ten został naruszony przez sąd rozpoznający sprawę, ma rację bytu tylko w sytuacji, gdy wykazane zostanie, iż sąd przeprowadził dowód na okoliczności niemające istotnego znaczenia w sprawie i ta wadliwość postępowania dowodowego mogła mieć wpływ na wynik sprawy, a jego pośrednie naruszenie może polegać na odmowie przeprowadzenia przez sąd dowodu z uwagi na powołanie go do udowodnienia okoliczności niemających istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w sytuacji, kiedy ocena ta była błędna (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., II PK 47/08 i z dnia 11 maja 2005 r., III CK 548/04, a także postanowienie z dnia 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, niepublikowane). W niniejszym przypadku skarżąca słusznie upatruje naruszenia art. 227 k.p.c. w zaaprobowaniu przez Sąd Okręgowy decyzji Sądu Rejonowego o dopuszczeniu i przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego lekarza specjalisty medycyny pracy na okoliczność niemającą znaczenia dla wyniku sporawy (tj. stanu zdrowia powódki, determinującego jej aktualną zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku szwacza maszynowego) i oparcia rozstrzygnięcia na subsumcji przepisów prawa materialnego do poczynionych na podstawie tego dowodu ustaleń faktycznych. Zasadniczo zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 227 k.p.c. powinien być zatem łączony z obrazą art. 382 k.p.c.

Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku w aspekcie jego zgodności z przepisami prawa materialnego rozpocząć wypada od podkreślenia, że orzeczenie to zapadło w sprawie z odwołania powódki K.G. od dokonanego przez pozwaną Spółdzielnię […] „P.” z siedzibą w B. wypowiedzenia warunków pracy i płacy wynikających z łączącej strony umowy o pracę na czas nieokreślony. Z mocy art. 42 § 1 k.p., do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Odesłanie to sprawia, że w razie sporu sądowego konieczna staje się analiza oświadczenia woli pracodawcy w kontekście m. in. unormowań art. 30 § 3 i 4 oraz art. 45 § 1 k.p.

Wynikający z art. 45 § 1 k.p. wymóg zasadności wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony (a także wypowiedzenia wynikających z niej warunków pracy i płacy) implikował ustanowienie z mocy art. 30 § 4 k.p. obowiązku wskazania przez pracodawcę w pisemnym oświadczeniu woli przyczyny owego wypowiedzenia. Wskazanie zaś tej przyczyny lub przyczyn przesądza o tym, że spór przed sądem pracy może się toczyć tylko w ich granicach. Okoliczności podane pracownikowi na uzasadnienie decyzji o wypowiedzeniu, a następnie ujawnione w postępowaniu sądowym, muszą być takie same, zaś pracodawca pozbawiony jest możliwości powoływania się przed organem rozstrzygającym spór na inne przyczyny mogące przemawiać za słusznością wypowiedzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1998 r., I PKN 315/97, OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 427). Ustawodawca rozróżnia przy tym czysto formalne wskazanie przyczyny rozwiązania stosunku pracy (zmiany jego treści) w omawianym trybie, czego dotyczy art. 30 § 4 k.p., od zasadności (prawdziwości, rzeczywistości) tej przyczyny, o czym stanowi art. 45 § 1 k.p. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1998 r., I PKN 271/98, OSNAPiUS 1999 nr 18, poz. 577; z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 673/98, Monitor Prawniczy 1999 nr 12, poz. 9; z dnia 19 stycznia 2000 r., I PKN 481/99, OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 373; z dnia 18 kwietnia 2001 r., I PKN 370/00, OSNP 2003 nr 3, poz. 65 oraz z dnia 26 lutego 2003 r., I PK 16/02, OSNP 2004 nr 14, poz. 239). Wypowiedzenie umowy o pracę (a także warunków pracy i płacy) bez wskazania przyczyny lub bez jej skonkretyzowania uważane jest za dokonane z naruszeniem prawa, a ściślej - art. 30 § 4 k.p., natomiast wypowiedzenie, które nastąpiło z dostatecznie zrozumiałym dla adresata i poddającym się weryfikacji sądowej podaniem przyczyny, lecz ta została następnie uznana za bezzasadną, kwalifikowane jest jako wypowiedzenie nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Bezzasadność wypowiedzenia wynikać może nie tylko z tego, że w sprawie występują dodatkowe, skrywane przez pracodawcę okoliczności, które legły u podstaw jego decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy lub zmianie jego treści, ale także z oparcia tejże decyzji na niedostatecznie sprawdzonych informacjach o okolicznościach stanowiących w przekonaniu pracodawcy podstawę dla wypowiedzenia, podczas gdy informacje te okazały się nieprawdziwe w konfrontacji z dowodami przedstawionymi przez stronę przeciwną. Bezzasadność wypowiedzenia ma zatem miejsce wówczas, gdy przytoczone w pisemnym oświadczeniu woli pracodawcy fakty nie zostały udowodnione i wskazana przyczyna okazała się nieprawdziwa, a także wtedy, gdy podane okoliczności znalazły potwierdzenie w materiale dowodowym, ale w ocenie sądu nie mogły być podstawą wypowiedzenia umowy o pracę  (wypowiedzenia zmieniającego), na przykład przypisywane pracownikowi przewinienie jest błahe albo wskazana przyczyna nie ma związku ze stosunkiem pracy, bądź też ma ona charakter dyskryminacyjny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2008 r., II PK 119/07, OSNP 2009 nr 3-4, poz. 39). Mimo braku ustawowego ograniczenia możliwości wypowiedzenia terminem biegnącym od ujawnienia jego przyczyny, przyczyna ta nie może być również zbyt odległa w czasie, aby nie utraciła waloru aktualności (por. uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85, OSNCP 1985 nr 11, poz. 164 oraz wyrok z dnia 21 września 2001 r., I PKN 612/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 383).

Przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę (wypowiedzenia zmieniającego) może dotyczyć zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Zawsze jednak ocena zasadności oświadczenia woli pracodawcy powinna być dokonywana z uwzględnieniem słusznych interesów obydwu stron oraz celu, treści i sposobu realizacji stosunku pracy (por. powołana uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85).

Zgodnie z zawartą w art. 6 k.c. regułą rozkładu ciężaru dowodu, w razie sporu co do istnienia przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę (wypowiedzenia zmieniającego) i jej zasadności, obowiązek wykazania owej przyczyny spoczywa na pracodawcy, który podając pracownikowi określony powód swojej decyzji, wywodzi skutki prawne z faktów przytoczonych w pisemnym oświadczeniu woli. Natomiast pracownika obciąża dowód, iż przyczyna ta jest nieprawdziwa albo nie stanowi dostatecznego usprawiedliwienia dla decyzji pracodawcy, bądź też wypowiedzenie narusza zasady współżycia społecznego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 1977 r., I PRN 17/77, PiZS 1978 nr 5, s. 70). Wskazana pracownikowi przyczyna wypowiedzenia ma być konkretna i zarazem uzasadniona w subiektywnym przekonaniu pracodawcy, natomiast wyrok sądu zawiera ocenę, czy taka jest też obiektywnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1999 r., I PKN 182/99, OSNAPiUS 2000 nr 23, poz. 858).

W rozpoznawanej sprawie podaną przez pracodawcę przyczyną wypowiedzenia powódce warunków pracy i płacy była stwierdzona zaświadczeniem lekarskim utrata zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku.

W judykaturze przyjmuje się, że istnienie przeciwwskazań lekarskich do wykonywania pracy na określonym stanowisku jest uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę. Nadto zasadność wypowiedzenia nie jest uzależniona od uprzedniego zaoferowania pracownikowi przez pracodawcę innej odpowiedniej pracy, którą dysponuje, chyba że obowiązek taki wynika z przepisu (teza X uchwały pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85). Wypowiedzenie umowy o pracę lub zmianę wynikających z niej warunków pracy i płacy może przy tym uzasadniać - jako okoliczność niezależna od pracownika, lecz przemawiająca za słusznym interesem pracodawcy – przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1999 r., I PKN 469/99, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 346). Zawsze jednak tak podana przyczyna wypowiedzenia podlega sądowej kontroli w ramach oceny zasadności złożonego oświadczenia woli, a więc badaniu, czy rzeczywiści istniała i czy uzasadniała decyzję pracodawcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1998 r., I PKN 466/97, OSNAPiUS 1998 nr 23, poz. 677).

Problematyka kontroli stanu zdrowia pracownika pod kątem zdolności do wykonywania umówionego rodzaju pracy jest jednym z kluczowych zagadnień z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Warto zatem przypomnieć, że zgodnie z art. 229 § 2 k.p., pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim, a w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, podlega on ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku. Konsekwencją powyższej regulacji jest m. in. przepis art. 229 § 4 k.p., w myśl którego pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Tym bardziej nie powinien tego czynić wbrew treści orzeczenia lekarskiego. Skierowanie pracownika na badania wstępne, okresowe czy kontrolne, stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku i odmowa dopuszczenia pracownika do pracy w razie przedłożenia negatywnego zaświadczenia lekarskiego należy przy tym do obowiązków pracodawcy, których naruszenie stanowi, zgodnie z art. 283 § 1 k.p., wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Z kolei, stosownie do art. 211 pkt 5 i pkt 7 k.p., do podstawowych obowiązków pracownika należy poddanie się kontrolnym badaniom lekarskim oraz współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 131/05, OSNP 2006 nr 23 – 24, poz. 344).

Tryb i zakres owych badań został określony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332 ze zm.; dalej jako rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r.), wydanym na podstawie art. 229 § 8 k.p. Każde badanie kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym istnienie albo brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy. Okoliczności te lekarz stwierdza na podstawie wyników przeprowadzonego badania lekarskiego oraz oceny zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika, występujących na stanowisku pracy. Oceny tych zagrożeń lekarz dokonuje w oparciu o przekazywane przez pracodawcę informacje o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych. Jak bowiem zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 marca 2011 r., II PK 225/10 (OSNP 2012 nr 9 – 10, poz. 112), przez „stanowisko pracy”, o którym mowa w art. 229 § 4 k.p., należy rozumieć zarówno określenie rodzaju pracy, jak i miejsca (warsztatu) pracy. Wynika to z funkcji jaką pełni ten przepis, w którym określenie stanowiska pracy ma służyć ocenie zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika przez występujące czynniki fizyczne (pył przemysłowy, czynniki toksyczne, czynniki biologiczne) dotyczące miejsca pracy oraz inne czynniki (praca zmianowa, prace wymagające pełnej sprawności psychoruchowej) dotyczące rodzaju wykonywanej pracy. W skierowaniu pracownika na badania lekarskie podstawowe znaczenie ma zatem określenie czynników zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika (charakterystyka stanowiska pracy).

Pozostaje rozważyć kwestię związania pracodawcy orzeczeniem lekarskim o zdolności lub niezdolności pracownika do pracy i skutków respektowania tegoż dokumentu przez podmiot zatrudniający przy podejmowaniu decyzji o wypowiedzeniu umowy pracę lub wynikających z tej umowy warunków pracy i płacy. W wyroku z dnia 23 kwietnia 1997 r., II UKN 76/97 (OSNAPiUS 1998 nr 3, poz. 99), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że aktualne choć wadliwe orzeczenie lekarskie wyklucza podjęcie przez pracodawcę uznaniowej decyzji o dopuszczeniu pracownika do pracy. W świetle art. 22 § 1 k.p. pracodawca jest bowiem nie tylko wierzycielem pracownika, ale i jego dłużnikiem, zobowiązanym do zatrudnienia pracownika na określonym w umowie stanowisku, jeśli nie istnieją wynikające z orzeczenia lekarskiego przeciwwskazania do wykonywania owej pracy. W kolejnych wyrokach z dnia 18 sierpnia 1999 r., II UKN 89/99 (OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 762) i z dnia 23 listopada 1999 r., II UKN 208/99 (OSNAPiUS 2001 nr 5, poz. 172) Sąd Najwyższy dodał jednak, że obowiązek dopuszczenia do pracy pracownika legitymującego się aktualnym orzeczeniem lekarskim nie jest bezwzględny, w związku z czym pracodawca może orzeczenie to uznać za niewystarczające. Nie chodzi bowiem o uzyskanie jakiegokolwiek zaświadczenia, ale takiego, które stanowi efekt właściwej oceny zdolności pracownika do pracy na danym stanowisku, dokonanej po przeprowadzeniu wszystkich badań wymaganych przepisem art. 211 pkt 5 k.p. w związku z przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. Wynika to z określonej w art. 15 k.p. podstawowej zasady prawa pracy, nakazującej zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz stwarzającej po stronie pracowników uprawnienie do zagwarantowania im faktycznego bezpieczeństwa pracy. Zaświadczenie lekarskie zawierające błędną ocenę zdolności do wykonywania pracy nie zapewnia właściwej ochrony przed szkodliwymi w konkretnym stanie zdrowia pracownika warunkami pracy (art. 207 § 1 k.p. w związku z art. 212 pkt 1 i 3 k.p.). Zaświadczenie o zdolności pracownika do wykonywania pracy na danym stanowisku jest oczywiście błędne, gdy łatwo dostrzec jego wady lub braki, bez wnikania w zastrzeżoną dla lekarzy ocenę merytoryczną. Nie można natomiast mówić o oczywiście błędnym orzeczeniu lekarski o istnieniu lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na danym stanowisku, jeśli w orzeczeniu tym były ujęte precyzyjnie określone przeciwwskazania do wykonywania pewnych czynności, uwzględniające stwierdzone schorzenia samoistne pracownika. Ale nawet w takiej sytuacji w judykaturze dopuszcza się możliwość dowodzenia w sporze sądowym niezgodności orzeczenia lekarskiego z rzeczywistym stanem zdrowia pracownika (por. dotyczące problematyki wypadków przy pracy wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 192/05, M.P.Pr. 2006 nr 5, s. 269; z dnia 18 sierpnia 2009 r., I PK 18/09, LEX nr 528154; z dnia 21 listopada 2008 r., I UK 96/08, LEX nr 678010; z dnia 18 sierpnia 2009 r., I PK 18/09, LEX nr 528154; z dnia 8 czerwca 2010 r., I PK 29/10, LEX nr 599519). Podobnie w powołanym wcześniej wyroku z dnia 9 marca 2011 r., II PK 225/10, zapadłym w procesie toczącym się z odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę z powodu stwierdzonej orzeczeniem lekarskim niezdolności pracownicy do pracy na dotychczasowym stanowisku, Sąd Najwyższy stwierdził, że jeśli postępowanie dowodowe wykluczyło istnienie owej niezdolności, podana przyczyna wypowiedzenia okazała nierzeczywista i nie uzasadniała decyzji pracodawcy. Słuszności tej konkluzji nie podważa okoliczność, iż postępowaniu pracodawcy nie można przypisać złej woli, czy niedochowania należytej staranności we wskazaniu nierzeczywistego powodu wypowiedzenia.

Orzeczenie o zdolności lub niezdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku jest zatem wydanym w szczegółowo uregulowanym przepisami rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. trybie dokumentem zawierającym oświadczenie wiedzy wystawiającego je uprawnionego lekarza o stanie zdrowia pracownika, determinującym jego zdolność lub niezdolność do dalszego wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Orzeczenie to nie jest jednak wiążące dla sądu pracy w ocenie zasadności dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia zmieniającego, gdyż to nie dokument w postaci owego orzeczenia, lecz spowodowana stanem zdrowia pracownika faktyczna niezdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku stanowi przyczynę wypowiedzenia warunków pracy. Każda ze stron  może wprawdzie zakwestionować treść orzeczenia lekarskiego z trybie § 5 ust. 1 powołanego rozporządzenia, lecz zachowanie tego trybu nie jest obligatoryjne i niewyczerpanie tej drogi postępowania nie pozbawia pracownika możliwości dowodzenia - przy pomocy wszelkich środków przewidzianych procedurą cywilną -faktu zachowania zdolności do wykonywania umówionego rodzaju pracy. Również okoliczność, iż pracodawca dopełnił ciążących na nim obowiązków w zakresie kontroli predyspozycji zdrowotnym pracownika do dalszej pracy na danym stanowisku i nie można mu przypisać zawinienia w decyzji o odsunięciu pracownika (na podstawie orzeczenia lekarskiego) od dotychczasowej pracy i zaproponowania innej, nie przesądza o obiektywnej zasadności wypowiedzenia zmieniającego.

Przyczyna wypowiedzenia warunków pracy i płacy musi przy tym istnieć w dacie dokonywania wypowiedzenia zmieniającego. Późniejsza zmiana okoliczności nie wpływa na ocenę zasadności oświadczenia woli pracodawcy. Zatem zarówno utrata przez pracownika zdolności do pracy na danym stanowisku zaistniała dopiero po złożeniu przez pracodawcę oświadczenia woli o wypowiedzeniu zmieniającym, nie czyni tego oświadczenia uzasadnionym, jak i odzyskanie przez pracownika w toku procesu sądowego zdolności do poprzednio wykonywanej pracy nie oznacza bezzasadności wypowiedzenia.

Warto dodać, że w procesie toczącym się z odwołania pracownika od wypowiedzenia zmieniającego kontroli sądowej podlegają także zaoferowane przez pracodawcę nowe warunki pracy i płacy. Oczywiście w gestii sądu pracy nie leży decydowania o tym, jakie konkretnie warunki powinny być zaproponowane w miejsce dotychczasowych. Analiza poprzednich i nowych warunków pracy i płacy może jednak – przy uwzględnieniu okoliczności danej sprawy - doprowadzić do wniosku, że podana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia jest nieprawdziwa lub nie uzasadnia zmiany warunków umowy o pracę. Gdy przyczyną wypowiedzenia zmieniającego jest spowodowana stanem zdrowia utrata przez pracownika zdolności do pracy, taka negatywna ocena zasadności wypowiedzenia będzie uprawniona zarówno wtedy, gdy w świetle zgromadzonego w postępowaniu sądowym materiału dowodowego okaże się, że pracownik - wbrew treści orzeczenia lekarskiego - zachował zdolność do wykonywania dotychczasowej pracy, jak i wtedy, gdy wprawdzie zdolność tę utracił, ale nie jest też zdolny do pracy na nowym stanowisku. Nie można bowiem uznać za uzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. przeniesienie pracownika w trybie art. 42 § 1 k.p. ze stanowiska, na którym nie może już pracować z uwagi na stan zdrowia, do pracy, do której wykonywania też nie jest zdrowotnie predestynowany. Dokonanie takiej analizy wymaga szczegółowego odtworzenia warunków pracy na dawnym i nowym stanowisku oraz płynących z nich zagrożeń dla zdrowia pracownika dotkniętego chorobą. W tym kontekście można mieć wątpliwości co do zasadności przedmiotowego wypowiedzenia zmieniającego, polegającego na zaproponowaniu powódce stanowiska prasowacza w miejsce stanowiska szwacza maszynowego, skoro praca na nowym stanowisku - zdaniem powódki - jest cięższa od dotychczasowej. Za słusznością stawianej przez powódkę tezy może (choć nie musi) przemawiać okoliczność, że właśnie stanowisko prasowacza wymieniane jest w wykazie A dziale VII poz. 8 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), jako uprawniające do wcześniejszej emerytury z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.).

Reasumując, rację ma skarżąca zrzucając Sądom orzekającym w sprawie niepoczynienie ustaleń faktycznym istotnych dla prawidłowej subsumcji przepisów art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p. i oparcie rozstrzygnięcia na faktach niemających znaczenia dla wyniku sprawy (tj. stanie zdrowia powódki aktualnym w dacie orzekania a nie złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu zmieniającym). Z powyższych względów Sąd Najwyższy, uznając za zasadne podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia prawa materialnego i procesowego, orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c.