Wyrok z dnia 1998-06-24 sygn. I PKN 175/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PKN 175/98

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 1998 r.

Sąd Najwyższy - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie następującym:

Przewodniczący SSN Walerian Sanetra

Sędziowie SN Józef lwulski (sprawozdawca) Andrzej Wasilewski

Protokolant: Katarzyna Madyjak

przeciwko Sądowi Wojewódzkiemu w Warszawie oraz Sądowi Rejonowemu dla Miasta Stołecznego Warszawy o wynagrodzenie na skutek kasacji powodów A^HI

od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 18 grudnia 1997 r. sygn. akt III APa 75127

oddala kasację.

Uzasadnienie.

Sędziowie (łącznie z innymi powodami) dochodzili zasądzenia na ich rzecz od Sądu Wojewódzkiego w Warszawie, a następnie także Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy, wyrównania wynagrodzenia za pracę za okres 1994 r., a następnie rozszerzyli powództwo, obejmując nim roszczenia z tego tytułu za okres od 1 maja do 31 grudnia 1995 r. oraz za okres od 1 stycznia do 31 marca 1997 r.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, wyrokiem z dnia 4 czerwca 1997 r., XII P 363/96, oddalił powództwa. Sąd przyjął, że w zakresie roszczeń dotyczących 1994 r., są one bezzasadne, gdyż w tym okresie obowiązywał art. 5 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej, który czasowo wyłączył działanie art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych. Począwszy od 1 kwietnia 1995 r. art. 71 § 1 USP został znowelizowany przez ustawę z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Ponieważ dotyczyło to całej grupy zawodowej, to zmiana zasad obliczania wynagrodzenia sędziów nie wymagała dokonania wypowiedzeń zmieniających. Prowadziło to zdaniem Sądu pierwszej instancji, do uznania niezasadności powództw za okres od 1 maja do 31 grudnia 1995 r. Co do roszczeń za dalsze okresy Sąd Wojewódzki uznał, że przepisy nie przewidują kontroli prawidłowości określania wysokości prognozowanego wynagrodzenia, stanowiącego podstawę ustalania wynagrodzeń sędziów. W 1997 r. prognozowane przeciętne wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej zostało ustalone na kwotę 897,80 zł i według niej wypłacano wynagrodzenie powodom.

Sąd Apelacyjny w Warszawie, wyrokiem z dnia 18 grudnia 1997 r., III APa 75127, oddalił między innymi apelację powodów    którzy rozszerzyli roszczenia na dalszy okres do 31 sierpnia 1997 r. oraz o ustalenie jego wysokości w przyszłości. Sąd Apelacyjny podzielił podstawowe oceny Sądu pierwszej instancji i rozszerzył argumentację prawną Wyrok ten zaskarżyli kasacją powodowie.

Wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, względnie o jego zmianę i uwzględnienie powództw. Objęli przy tym żądaniem wyrównanie wynagrodzenia za dalsze okresy od 1 września 1997 r. Powodowie zarzucili naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych. Podnieśli, że od 1 kwietnia 1995 r. obniżono sędziom wynagrodzenie w kwotach bezwzględnych. Ich zdaniem mogło to nastąpić wyłącznie z zachowaniem przepisów Kodeksu pracy, a więc w drodze wypowiedzenia zmieniającego. W zakresie roszczeń dotyczących 1997 r. powodowie wywiedli, że prognozowane przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej jest wielkością obiektywną. Jest to suma wydatków osobowych na państwową sferę budżetową, podzielona przez liczbę jej pracowników. Wyliczenie to powinno podlegać kontroli sądowej. Tymczasem w 1997 r. przy obliczaniu tego wskaźnika Komisja Trójstronna nie uwzględniła wynagrodzeń tzw. sfery mundurowej, a także sędziów, prokuratorów i wyższych urzędników państwowych. Doszło w ten sposób do bezpodstawnego obniżenia podstawy obliczania wynagrodzeń sędziów.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jeżeli chodzi o roszczenia powodów dotyczące 1994 r., to należy stwierdzić, że zasady ustalania wynagrodzeń sędziów w tym czasie były już przedmiotem wielu wypowiedzi Sądu Najwyższego. W tym zakresie należy się przede wszystkim odwołać do wyroku z dnia 13 marca 1997 r., I PKN 55/97 (OSNAPiUS 1997 nr 13 poz. 235), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawę ustalenia wynagrodzenia sędziów sądów i prokuratorów w 1994 r. stanowiło: wynagrodzenie z grudnia 1993 r. - w odniesieniu do okresu od 1 stycznia do 31 maja 1994 r. oraz przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej w I kwartale 1994 r. (bez wypłat z zysku) - w odniesieniu do okresu od 1 czerwca do 31 grudnia 1994 r. Pogląd ten jest wynikiem przyjęcia wykładni, iż w 1994 r. nastąpiła czasowa zmiana zasad wynagradzania sędziów w stosunku do zasad wynikających z art. 71 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 77, poz. 355 ze zm.) wynikająca z art. 5 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej (Dz.U. Nr 129, poz. 601). Podzielając ten pogląd i stwierdzając, że powodom wypłacono wynagrodzenie za pracę w tym okresie zgodnie z tymi zasadami, należało w tej części uznać brak usprawiedliwionych podstaw kasacji.

Zasady kształtowania wynagrodzeń sędziów, począwszy od 1989 r. kształtowane są w szczególny sposób (por. uchwała z dnia 22 sierpnia 1991 r., I PZP 34/91, PiZS 1991 nr 10 s. 70). Wysokość tych wynagrodzeń wynika wprost z przepisów bezwzględnie obowiązujących (ma tzw, mnożnikowy charakter). Tym samym zmiana tych przepisów powoduje automatyczną zmianę zasad kształtowania wynagrodzeń sędziów oraz ich wysokości. Już w nie publikowanej uchwale z dnia 27 maja 1993 r., I PZP 12/93, Sąd Najwyższy uznał, że od dnia 6 listopada 1991 r. wynagrodzenie zasadnicze sędziego sądu powszechnego stanowi, odpowiednia do rangi stanowiska sędziego, wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej bez wypłat z zysku, w następstwie czego należne od tego czasu wynagrodzenie sędziego, obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia w I kwartale 1991 r. w sferze produkcji materialnej z wypłatami z zysku, uległo stosownemu obniżeniu. Zasady takiego kształtowania wynagrodzeń sędziów powodują to, że z jednej strony przepisy bezwzględnie obowiązujące dają podstawę do indywidualnych roszczeń dotyczących podwyższenia wynagrodzenia, ale też odwrotnie powodują ewentualne obniżenie tego wynagrodzenia wraz ze zmianą przepisów. Żaden przepis prawa pracy nie uzależnia w takiej sytuacji obniżenia wynagrodzenia od dokonania wypowiedzenia zmieniającego. W szczególności dla takiej sytuacji brak takiej normy, jak np. przepis art. 241¹³ § 2 KP, dotyczący zmiany na niekorzyść warunków pracy i płacy wynikających z układu zbiorowego. Problem dotyczy bowiem nie tyle zmiany warunków płacy, co odpowiedniej vacatio legis przepisów bezwzględnie obowiązujących i ich wejścia w życie. W 1995 r. problem wynagrodzeń sędziów był związany z wejściem w życie ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 34, poz. 163 ze zm.) oraz wprowadzonej nią nowelizacją art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych. Kwestia konstytucyjności tych zmian ustawowych była przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego w orzeczeniu z dnia 14 marca 1995 r., K 13/94 (OTK 1995 cz. 1 poz. 6). Trybunał stwierdził w nim, że ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw jest zgodna z art. 1 i art. 3 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.²⁷ wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426). Trybunał uznał również, że art. 14 tej ustawy w zakresie, w jakim zmienia art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.) i art. 15 tej ustawy w zakresie, w jakim zmienia art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych są zgodne z art. 1 Ustawy Konstytucyjnej. Problem wejścia w życie zasad wprowadzonych tą ustawą oraz zasad kształtowania wynagrodzeń sędziów w 1995 r. był przedmiotem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1996 r., I PZP 11/96 (OSNAPiUS 1996 nr 21 poz. 318). Sąd Najwyższy uznał, że podstawę ustalenia wysokości wynagrodzeń sędziów w okresie od dnia 1 stycznia 1995 r. do dnia 30 marca 1995 r. stanowiło przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w pierwszym kwartale 1995 r. Było to związane z uznaniem, że wskazane zmiany (wejście w życie ustawy) nastąpiło z dniem jej ogłoszenia, czyli z dniem 31 marca 1995 r. Podtrzymując te poglądy należy stwierdzić, że roszczenia powodów za okres od 1 kwietnia 1995 r. do końca tego roku były niezasadne, a zarzuty kasacji ^^^nieusprawiedliwione. Powodom wypłacano bowiem wynagrodzenia w okresie od 1 stycznia do 31 marca 1995 r. zgodnie z zasadami wynikającymi z powołanej uchwały Sądu Najwyższego. W okresie od 1 kwietnia 1995 r. do końca tego toku nastąpiło natomiast obniżenie tego wynagrodzenia, przy czym był to bezpośredni skutek wejścia w życie przepisów bezwzględnie obowiązujących, dla którego to skutku nie było wymagane dokonanie wypowiedzeń zmieniających warunki płacy.

W tym zakresie kasacja także nie powoływała się więc na usprawiedliwioną podstawę.

Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w swej pierwotnej wersji, co wskazano wyżej, była przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny pod kątem jej zgodności z Konstytucją. Trybunał nie stwierdził niezgodności. Zostało w ten sposób potwierdzone domniemanie konstytucyjności tej ustawy. Zgodnie z art. 3 ust. 2 tej ustawy w jej pierwotnym brzmieniu przez prognozowane przeciętne wynagrodzenie rozumiało się średniomiesięczną wielkość wynagrodzeń osobowych, nagród z zakładowego funduszu nagród oraz honorariów wypłaconych niektórym grupom pracowników za pracę wynikającą ze stosunku pracy - w przeliczeniu na 1 etat kalkulacyjny. Przepis ten został jednak zmieniony z dniem 1 stycznia 1997 r. przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 8 listopada 1996 r. (Dz.U. Nr 139, poz. 647). W nowym brzmieniu art. 3 ust. 3 tej ustawy stwierdza się, że przez prognozowane przeciętne wynagrodzenie rozumie się średniomiesięczną wielkość wynagrodzeń osobowych, nagród z zakładowego funduszu nagród oraz honorariów przysługujących za pracę świadczoną na podstawie stosunku pracy - w przeliczeniu na 1 etat kalkulacyjny, z wyłączeniem wynagrodzeń i etatów kalkulacyjnych dla sędziów, prokuratorów, osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz żołnierzy i funkcjonariuszy, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2, a więc funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej oraz Służby Więziennej, z wyjątkiem funkcjonariuszy w służbie kandydackiej. Nie jest więc prawidłowy zarzut, że zmiany, które nastąpiły w zasadach obliczania (ustalania) prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej nastąpiły bez zmian ustawowych. Wskazana zmiana ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. wprawdzie nie była przedmiotem badania jej zgodności z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny, korzysta jednak z domniemania takiej zgodności. Skoro tak jest, to w zasadzie bezprzedmiotowe są wywody kasacji dotyczące zasad kształtowania i obliczania (ustalania) tego prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Podkreślenia wymaga też fakt, że proces ustalenia tego wynagrodzenia zostaje zakończony przez wprowadzenie ustalonego przeciętnego wynagrodzenia do ustawy budżetowej. Tak też nastąpiło co do 1997 r. w przepisie art. 31 ust. 1 pkt 5 ustawy budżetowej na 1997 r. z dnia 21 lutego 1997 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 106 ze zm.), w którym ustalono przeciętne prognozowane wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej na kwotę 897,80 zł. Również ta regulacja ustawowa korzysta z domniemania zgodności z Konstytucją i z tego względu nie może być skutecznie podważona, przez zarzut zmierzający w istocie do uznania niekontytucyjności zasad ustalania tego wynagrodzenia, określonych w ustawie z dnia 23 grudnia 1994 r.

W kasacji zasadnie podnosi się wątpliwości co do zgodności z Konstytucją RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483) zasad kształtowania wynagrodzeń sędziów wynikających z ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. i ukształtowanej nią treści art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów powszechnych. Wątpliwość ta rodzi się przede wszystkim na tle art. 173 Konstytucji i ustalonej nim zasady odrębności i niezależności sądów oraz na tle regulacji dotyczącej kształtowania wynagrodzeń sędziów wynikającej z art. 178 ust. 2 Konstytucji. Sąd Najwyższy zważył jednak, że wątpliwości te nie mogą być przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie ze względu na zakres dochodzonych roszczeń. W pozwie powodowie dochodzili bowiem tylko roszczeń za okres do 31 marca 1997 r., a więc za okres przed wejściem w życie Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (17 października 1997 r.). Za nieskuteczne należy uznać w tym zakresie rozszerzenie powództw, które nastąpiło w postępowaniu apelacyjnym, a zwłaszcza w postępowaniu kasacyjnym. Zgodnie bowiem z art. 383 KPC w postępowaniu apelacyjnym rozszerzenie żądania jest dopuszczalne tylko wyjątkowo, w tym przez rozszerzenie powództwa o świadczenia powtarzające się o żądanie za dalsze okresy. Wynagrodzenie za pracę nie jest świadczeniem powtarzającym się w rozumieniu tego przepisu, gdyż nie można z góry przyjąć aby było ono należne na przyszłość. Z całą pewnością niemożliwe było skuteczne rozszerzenie żądania o ustalenie zasad wynagradzania na przyszłość (pomijając już brak interesu prawnego w takim żądaniu) oraz rozszerzenie żądania w postępowaniu kasacyjnym. Przepis art. 383 KPC nie ma bowiem w postępowaniu kasacyjnym zastosowania (por. nie publikowany dotychczas wyrok z dnia 13 czerwca 1997 r., II CKN 199/97).

Podsumowując należało uznać, że wskazane w kasacji powodów podstawy