Postanowienie z dnia 2004-03-26 sygn. IV CK 209/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 209/03

POSTANOWIENIE

Dnia 26 marca 2004 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Antoni Górski (przewodniczący) SSN Bronisław Czech (sprawozdawca) SSN Irena Gromska-Szuster

Protokolant Katarzyna Jóskowiak

w sprawie z wniosku L. J. przy uczestnictwie B. S.

o zniesienie współwłasności,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 26 marca 2004 r., kasacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 30 grudnia 2002 r., sygn. akt II Ca 588/02,

oddala kasację.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 14 października 2002 r. Sąd Rejonowy w Mogilnie zniósł współwłasność zabudowanej nieruchomości położonej w M. przy ul. […] o powierzchni 0,19,62 ha, zapisanej w księdze wieczystej Kw nr […] prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Mogilnie w ten sposób, że nieruchomość tę przyznał na wyłączną własność uczestniczki postępowania B. S. i zasądził od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawczyni L. J. kwotę 39.275 zł. płatną w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia oraz orzekł o kosztach postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawczyni L. J. i uczestniczka B. S. są współwłaścicielkami przedmiotowej nieruchomości. Udział wnioskodawczyni wynosi ¾, a uczestniczki – ¼ części. Nieruchomość ma powierzchnię 0,1962 ha, znajduje się na niej dom : mieszkalny o powierzchni użytkowej części mieszkalnej 60,2 m², powierzchni poddasza - 27,6 m² i powierzchni piwnicy 20 m². W części piwnicznej znajdują się dwa pomieszczenia gospodarcze: przeznaczone do przechowywania węgla i pomieszczenie pieca CO, na parterze są dwa pokoje, kuchnia, łazienka i przedpokój, na poddaszu - dwa pomieszczenia zaadaptowane dla celów mieszkalnych. Aktualna wartość nieruchomości wynosi kwotę 65.700 zł.

Uczestniczka postępowania jest osobą przysposobioną przez wnioskodawczynię. Po śmierci męża Z. R. w przedmiotowym domu zamieszkiwała wyłącznie wnioskodawczyni. W związku z ponownym zawarciem małżeństwa zamierzała sprzedać nieruchomość i przenieść się do mieszkania męża przy ul. […]1. Mieszkanie to znajduje się na trzecim piętrze, ma powierzchnię 49 m² i składa się z trzech pokoi, kuchni oraz łazienki. Z uwagi na trudności ze znalezieniem nabywcy zaproponowała uczestniczce, aby ta zamieszkała ze swoją rodziną w przedmiotowym domu, żądając jednak kwoty 10.000 zł, która miała zostać zwrócona w wypadku sprzedaży domu.

Wnioskodawczyni L. J. utrzymuje się z renty w wysokości 720 zł miesięcznie, jej mąż otrzymuje emeryturę w wysokości 620 zł miesięcznie. Uczestniczka B. S. jest bezrobotna i nie otrzymuje zasiłku. Jej mąż pracuje w Zakładzie Gospodarki Komunalnej w Mogilnie i otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 1.300 zł i miesięcznie. Uczestniczka ma na swoim utrzymaniu syna w wieku 8 lat.

Sąd Rejonowy ustalił, że w sprawie niniejszej nie jest możliwy podział fizyczny nieruchomości. Koszt prac związanych z adaptacją budynku w celu wyodrębnienia dwóch lokali mieszkalnych zbliżony jest do wartości całej nieruchomości, co sprawia, że koncepcja podziału nieruchomości jest całkowicie nieracjonalna. Sąd Rejonowy przyznał nieruchomość na wyłączną własność uczestniczki postępowania, kierując się tym, że nie ma ona - poza przedmiotową nieruchomością - żadnego innego lokalu do którego mogłaby się przeprowadzić oraz tym, że uczestniczka daje większą niż wnioskodawczyni możliwość spłaty w rozsądnym, krótkim terminie, a nadto sytuacją życiową wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania. Sąd Rejonowy na podstawie art. 212 § 2 k.c. zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawczyni kwotę 39.275 zł płatną w termie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia. Kwota ta stanowi ¾ wartości nieruchomości pomniejszoną o kwotę 10.000 zł uiszczoną przez uczestniczkę wnioskodawczyni w 1997 r.

Apelację wnioskodawczyni oddalił Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem zaskarżonym kasacją. Sąd Okręgowy przyjął za własne ustalenia Sądu Rejonowego i podzielił jego argumentację co do sposobu zniesienia współwłasności. Jeśli idzie o zgłoszone w apelacji żądanie wnioskodawczyni zasądzenia kwoty 10.000 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie przez uczestniczkę z przedmiotowej nieruchomości w zakresie przekraczającym jej udział we współwłasności za okres od 1997 r. „do chwili obecnej”, Sąd Okręgowy przyjął, że nie może w tym przedmiocie orzekać, skoro wnioskodawczyni zgłosiła to żądanie po raz pierwszy w apelacji.

Wnioskodawczyni w kasacji zarzuciła naruszenie:

1/ art. 212 § 2 k.c. przez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że wedle tego przepisu zniesienie współwłasności rzeczy, która nie daje się podzielić i przyznanie jej stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli należy rozumieć w ten sposób, iż o tym komu i wedle jakich kryteriów ma być ona przyznana decyduje brak zaspokojonych własnych potrzeb mieszkaniowych współwłaściciela i to nawet w sytuacji, gdy jego udział w tej współwłasności jest znikomy (udział uczestniczki we współwłasności wynosi ¼ część);

2/ art. 618 k.p.c. przez przyjęcie, że roszczenie współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy można zgłaszać jedynie do chwili zamknięcia rozprawy przed sądem pierwszej instancji.

Przytaczając wymienione podstawy kasacyjne wnioskodawczyni wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarówno w judykaturze, jak i w piśmiennictwie (wypowiedzi komentatorów i glosatorów) wyrażone zostały dwa rodzaje poglądów co do dopuszczalności zgłoszenia tzw. roszczeń uzupełniających współwłaściciela (w sprawie niniejszej z tytułu posiadania przedmiotu współwłasności) po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji.

Wedle pierwszego z nich, z roszczeniami z tytułu posiadania rzeczy współwłaściciele mnogą wystąpić w zasadzie do chwili zamknięcia rozprawy przed sądem pierwszej instancji (art. 316 § 1 w zw. z art. 13 § 2 i art. 383). Zgłoszenie ich w postępowaniu przed sądem drugiej instancji trzeba jednak uznać za skuteczne, gdy powstały albo stały się wymagalne w trakcie postępowania międzyinstancyjnego. Pogląd ten znalazł wyraz w orzeczeniach Sądu Najwyższego: uzasadnienie uchwały z dnia 26 października 1961 r., 4 CO 15/61, OSN 1962, nr 4, poz. 131, uzasadnienie uchwały z dnia 27 czerwca 1969 r., III CZP 34/69, OSPiKA 1970, nr 5, poz. 94 (z glosą aprobującą B. Dobrzańskiego, tamże) oraz postanowienie z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97, nie publ. (teza odnośnie do zwrotu nakładów w LEX nr 50532). W piśmiennictwie wyrażono jednocześnie pogląd, że jeżeli jednak uczestnik występuje bez adwokata, to należy na podstawie art. 5 k.p.c. pouczyć go o możliwości przedstawienia wymienionych roszczeń i skutkach zaniechania wynikających z art. 618 § 3.

Według drugiego poglądu, zgłoszenie przez współwłaściciela roszczenia z tytułu współposiadania rzeczy dopiero w postępowaniu rewizyjnym w sprawie o zniesienie współwłasności może mieć wpływ jedynie na orzeczenie o kosztach procesu (art. 103 k.p.c.), ale nie może uwolnić sądu od obowiązku oceny zasadności samego roszczenia prawnomaterialnego współwłaściciela (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1969 r., II CR 372/69, OSPiKA 1970, nr 9, poz. 193 z glosą B. Dobrzańskiego, tamże, krytyczną co do przytoczonej tezy, lecz aprobującą co do roszczeń, które powstały lub stały się wymagalne w trakcie postępowania międzyinstancyjnego).

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym kasację w sprawie niniejszej opowiada się za pierwszym z przedstawionych poglądów. Mimo to zarzut naruszenia art. 618 k.p.c. nie może być uznany za trafny, a to dlatego, że skarżąca nie zarzuciła jednocześnie naruszenia art. 5 k.p.c. (co do pouczenia wnioskodawczyni o skutkach wynikających z art. 618 § 3 k.p.c.) oraz naruszenia art. 383 zdanie drugie k.p.c. (co do roszczenia za okres po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji), Sąd Najwyższy rozpoznaje zaś kasację w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw, a z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność postępowania (art. 393¹¹ k.p.c.). Ewentualne naruszenie art. 5 i 383 k.p.c. nie może być zatem brane z urzędu pod rozwagę.

Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 212 § 2 k.c. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu Rejonowego, do którego to postanowienia odwołał się Sąd Okręgowy, przytoczonego wyżej w streszczeniu, wynika, że brak zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych uczestniczki nie był jedynym kryterium decydującym o przyznaniu jej na własność przedmiotowej nieruchomości. Sąd Okręgowy rozważył także dalsze stosowne okoliczności w rozumieniu art. 212 § 2 k.c.

Skoro podstawy kasacji okazały się nieusprawiedliwione, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 393¹² k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).