Wyrok z dnia 2003-01-23 sygn. II CKN 1335/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 1335/00

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 stycznia 2003 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)

SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz

Protokolant Maryla Czajkowska

w sprawie z powództwa „C.” Spółki Akcyjnej w K. przeciwko „P.” spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.

- obecnie: L. – Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

o zapłatę,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2003 r. na rozprawie kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi

z dnia 2 czerwca 2000 r., sygn. akt I ACa 145/00

oddala kasację; zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3.000 zł (trzy tysiące) zł kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej Spółki Akcyjnej „P.” w Ł. na rzecz powoda – Spółki Akcyjnej „C.” kwotę 114.569,53 zł z odsetkami, obejmujące koszty transportu sprzedanego pozwanej towaru (gazu propan – butan).

Rozstrzygnięcie to oparto na następujących ustaleniach.

Strony zawarły porozumienie w sprawie warunków dostawy gazu propan-butan (k. 7 akt) i określiły w niej warunki dostawy gazu (pochodzącego z importu) na rzecz nabywcy (pozwanego). Gaz miał być dostarczony przez stronę powodową do stacji kolejowej przeładunkowej w S. (miejsce wykonania dostawy towaru). Przeładunek gazu i transport z S. do K. (stacji przeznaczenia) należał do pozwanego odbiorcy gazu. Ceny za gaz, zgodnie z pkt II umowy, miały być negocjowane co miesiąc w ostatnich dniach miesiąca i na miesiąc następny oraz każdorazowo akceptowane przez strony aneksami do umowy. Transport gazu z S. do K. organizował spedytor „K.” Spółka z o.o. w W. i rozliczenia z tej usługi następowały bezpośrednio między spedytorem i stroną pozwaną. W dniu 23 września 1998 r. pozwany zwrócił się do powoda o poszerzenie uregulowań zawartych w umowie z 31 marca o spedycję kolejową do bazy magazynowej pozwanego w K.. W odpowiedzi powód przesłał pozwanemu aneks nr 2 do umowy z datą 25 września 1998 r. i zgodnie z jego treścią, powód zobowiązał się dostarczać towar (gaz) do bazy magazynowej pozwanego w K., natomiast koszty przeładunku i transportu na terenie kraju miał ponosić pozwany. Koszty te miały być ujęte w fakturze za towar (jako element ceny, pkt III porozumienia). W piśmie przewodnim, przy którym przesłano treść aneksu (z 25 września 1998 r.), powód wskazywał aktualną cenę kompletnej obsługi spedycyjnej i transportu gazu na terenie kraju. Aneks odesłano powodowi 2 października 1998 r. Dostarczony w dniu 24 września 1998 r. gaz do stacji granicznej został przeładowany i wysłany przez spedytora „K.” w dniach 25 i 28 września 1998 r. do pozwanego; gaz dostarczony w dniu 30 września i 1 października 1998 r. wysłano natomiast 1 października 1998 r. Należność za przeładunek i transport gazu przeznaczonego z S. do K. zapłacił powód w wysokości 114.569,53 zł. W dniach 16 i 26 października 1998 r. powód wystawił faktury obejmujące jedynie gaz z wyszczególnieniem cen za tonę. Cena jednostkowa za tonę gazu została uprzednio telefonicznie uzgadniana przez przedstawicieli stron umowy z dnia 31 marca 1998 r. W piśmie z dnia 29 października 1998 r. powód dodatkowo poinformował pozwanego, że cena za 1 tonę gazu w tych fakturach (z 16 i 28 października 1998 r.) nie obejmowała kosztów transportu gazu z S. do bazy w K..

Strona pozwana odmówiła uregulowania należności w wysokości 114.569,53 zł, zapłaconej wcześniej przez powoda spedytorowi „K.”, obejmującej koszty transportu gazu z S. do K.. Zdaniem pozwanego, koszty spedycyjne były już ujęte łącznie z należnością za gaz, w fakturach wystawionych przez powoda w dniach 16 i 26 października 1998 r.

Sąd Okręgowy przyjął, że strony łączyła umowa sprzedaży gazu. Zdaniem tego Sądu, aneks nr 2 do umowy zaczął wiązać strony dopiero od dnia 2 października 2998 r. Faktury z 16 i 26 października 1998 r. nie zawierały należności za przewóz gazu, a jedynie – cenę wynegocjowaną przez strony za tenże towar. Umowa z dnia 31 marca 1998 r. przewidywała, że za datę dostawy strony uważają datę dostarczenia gazu na stację S. i żadne z postanowień obydwu aneksów tego ustalenia nie zmieniły, dlatego strona powodowa trafnie obciążyła pozwanego należnością za taką usługę spedycyjną.

Apelacja pozwanego została oddalona jako nieuzasadniona. Sąd Apelacyjny przyjął, że aneks nr 2 do umowy obowiązywał strony od 2 października 1998 r. (a nie od 25 września 1998 r.), a ponieważ transport i odbiór gazu nastąpił przed 2 października 1998 r., dla oceny zasadności dochodzonego roszczenia nie mają zastosowania postanowienia tego aneksu. Mimo odpowiedniego zapisu w pkt II Porozumienie co do określonego sposobu określania ceny gazu, praktyka stron była odmienna i akceptowana przez obie strony (ustalenie cen gazu następowało w wyniku uzgodnień telefonicznych odpowiednich pracowników stron). Pozwany zobowiązał się wobec powoda do zwrotu wyłożonych należności przez powoda (kosztów transportu gazu). Zobowiązanie takie powstało z inicjatywy pozwanego i strona powodowa zgodziła się na te propozycję. Odbyło się to w ramach łączącej strony umowy z dnia 31 marca 1998 r., natomiast okoliczności, w jakich doszło do ustaleń między stronami w zakresie refinansowania kosztów spedycji dostaw gazu, pozwalają stwierdzić, że odmowa zwrotu należności, obejmującej koszty obsługi spedycyjnej, stanowiła niewłaściwe wykonanie obowiązku przyjętego na siebie przez pozwaną (art. 491 k.c.).

W kasacji pozwanego wskazano naruszenie art. 233 k.p.c., a nadto przepisów art. 246 i 247 k.p.c. Podniesiono także naruszenie art. 70 § 1 k.c., art. 491 k.c., art. 76 k.c.; wskazywano na „błędną wykładnię Postanowienia z dnia 31 marca 1998 r.”. Podnosząc takie zarzuty, skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Spór koncentrował się na tym, czy istniały uzasadnione podstawy do przyjęcia istnienia obowiązku pozwanego, obejmującego zwrot kosztów spedycji poniesionych przez stronę powodową (sprzedającego) w związku z usługami spedycyjnymi, świadczonymi przez nie występującego w sporze spedytora – „K.” Spółki z o.o. Chodzi o należność za przeładunek i transport gazu dostarczonego stronie powodowej w wysokości 114.509,53 zł.

Nie spełnia wymogów przewidzianych w art. 393¹ pkt 1 k.p.c. zarzut kasacyjny określony w pkt I.3. kasacji. Powołując się na „błędną wykładnię postanowień porozumienia z dnia 31 marca 1998 r., strona skarżąca nie wskazuje w tym zakresie żadnych przepisów prawa materialnego (np. art. 65 § 2 k.c.). Wprawdzie w uzasadnieniu kasacji skarżący wymienił przepis art. 65 k.c. (s. 5), ale uczynił to w innym kontekście, a nie w związku z konstruowaniem omawianego zarzutu. W takiej sytuacji omawiany zarzut nie mógł być w ogóle brany pod uwagę w postępowaniu kasacyjnym.

W ramach sformułowanego zarzutu naruszenia przepisu art. 233 k.c. skarżący wskazywał na nieprawidłowe ustalenia Sądu Apelacyjnego w odniesieniu do wskazanych w kasacji faktów. Chodzi mianowicie o ustalenie, że ceny jednostkowe za tonę gazu (wymienione w fakturach z dnia 15 i 26 października 1998 r.) były uzgodnione telefonicznie przez przedstawicieli obu stron i że ceny te nie obejmowały kosztów transportu. Wadliwe było także ustalenie, że pozwany (w rozmowie telefonicznej z dnia 22 września 1998 r.) zwrócił się do powoda z prośbą o „prefinansowanie” kosztów transportu oczekiwanych dostaw gazu, które nastąpiły dnia 24 i 30 września oraz 1 października 1998 r. i zobowiązał się jednocześnie do zwrotu tychże należności na rzecz powoda. Z treści kasacji wynika to, że podniesiono w niej wadliwe ustalenia także w odniesieniu do innych faktów. Tymczasem w obszernych wywodach kasacji strona skarżąca nie wykazała tego, że przy dokonaniu wspomnianych, kwestionowanych ustaleń faktycznych, Sąd Apelacyjny naruszył ogólne reguły w zakresie swobodnej oceny zebranych w sprawie dowodów, w tym m. in. oceny zeznań świadków. Tylko w ten sposób skarżący mógłby skutecznie zakwestionować ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd drugiej instancji, powołując się na zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., a ściślej – art. 233 § 1 k.p.c. Dlatego punktem wyjścia dla oceny zasadności roszczenia strony powodowej mogą być wskazane ustalenia dokonane przez Sąd Apelacyjny i skutecznie nie zakwestionowane przez stronę skarżącą.

Za nietrafny należy uznać zarzut naruszenia art. 246 i 247 k.p.c. Przepisy te przewidują ograniczenie w zakresie dopuszczalności przeprowadzenia dowodów ze świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności prawnej bądź przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu obejmującego czynność prawną. Naruszenie tych przepisów skarżący dopatruje się w dopuszczeniu dowodów z zeznań wskazanych w kasacji świadków oraz z przesłuchania członka zarządu strony pozwanej. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że uzupełnienie postępowania dowodowego przed sądem drugiej instancji nastąpiło właśnie dlatego, że każda ze stron odmiennie interpretowała postanowienia zawarte w aneksie nr 2 do porozumienia z dnia 31 marca 1998 r. Chodziło zatem – jak wyjaśniono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – o dokonanie właściwej interpretacji postanowień wspomnianego aneksu i dlatego, zmierzając do tego celu, Sąd Apelacyjny w ogóle nie naruszył wskazanych przepisów proceduralnych. Nie można zatem podzielić stanowiska skarżącego (s. 10 kasacji), że w świetle postanowień pkt VII porozumienia z dnia 31 marca 1998 r. (zastrzeżenie pisemnej formy aneksu pod rygorem nieważności) dopuszczenie dowodu z zeznań środków i przesłuchanie stron „na okoliczność ustalenia zamiaru i celu stron przy zawieraniu aneksu nr 2”, jest dowodem przeciwko osnowie tego dokumentu w rozumieniu przepisu art. 247 k.p.c.

Z uzasadnienie kasacji wynika wniosek, że skarżącemu chodziło raczej o niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 70 § 1 k.c., a nie o jego błędną wykładnię ponieważ Sąd Apelacyjny ostatecznie przyjął, iż postanowienia aneksu nr 2 do umowy z 1998 r. wiązały strony od dnia otrzymania oferty powoda (sprzedającego) przez pozwanego, tj. od dnia 2 października 1998 r. Skarżący natomiast twierdził (i nadal podtrzymuje takie twierdzenie), że ofertę zmiany porozumienia z 1998 r. (w postaci aneksu nr 2) zawierał przesłany powodowi przez pozwanego fax z dnia 23 września 1998 r. i w rezultacie postanowienia aneksu wiązały strony od dnia 25 września 1998 r. (tj. od daty ujawnionej na aneksie). W ocenie skarżącego, datę ujawnioną na aneksie „strony zgodnie oznaczyły” jako datę skuteczności tego aneksu wobec stron, co eliminuje możliwość stosowania przepisu art. 70 § 1 k.c. dla określenia chwili zawarcia umowy.

Argumentacja skarżącego nie może być uznana za uzasadnioną. Sąd Apelacyjny trafnie zastosował przepis art. 70 § 1 k.c. i przyjął, że postanowienia aneksu wiązały strony od dnia 2 października 1998 r. Pismo strony pozwanej (kupującego) z dnia 23 września 1998 r. (k. 12 akt) nie mogło być bowiem traktowane jako oferta w rozumieniu art. 66 § 1 i art. 70 § 1 k.c. Ostateczne opracowanie treści aneksu nr 2 pozostawiono bowiem powodowi (sprzedającemu), nie oznaczono na nim wyraźnie daty związania stron i aneks ten dotarł do pozwanego (kupującego) w innym dniu niż dzień na nim umieszczony (25 września 1998 r.), a mianowicie – w dniu 2 października 1998 r.

Zarzut naruszenia przepisów art. 491 k.c. o tyle nie może odnieść skutku, że Sąd Apelacyjny zastosował wspomniany przepis w sytuacji innej niż objęta jego dyspozycją. Otóż przepis ten reguluje skutki prawne opóźnienia się jednej ze stron umowy wzajemnej. Tymczasem Sąd drugiej instancji przytoczył go w konkluzji szerszego wywodu, mającemu służyć uzasadnieniu powstania po stronie pozwanej (kupującego) obowiązku zwrotu powodowi (sprzedającemu) poniesionych kosztów transportu oczekiwanych dostaw gazu. W każdym razie ustalenie faktyczne Sądu drugiej instancji, nie zakwestionowane skutecznie – jak już wspomniano – w ramach podniesionego zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.c., mogą stanowić wystarczającą podstawę do konstruowania takiego obowiązku. Dzieje się tak niezależnie od tego (czego Sąd Apelacyjny wyraźnie nie przesądził), czy wspomniany obowiązek powstał „w ramach łączącej strony umowy” (s. 15 uzasadnienia), czy pojawił się jako rezultat odpowiedniego, dodatkowego zobowiązania się pozwanego wobec powoda. Istotna jest więc kwestia istnienia (i źródła) omawianego obowiązku, a nie jego określenie dokonane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku („prefinansowanie kosztów spedycji” przez powoda z obowiązkiem ich zwrotu przez pozwanego). Jeżeli aneks nr 2 wiązał stronę – jak ustalono wcześniej – dopiero od dnia 2 października 1998 r., a wykonanie umowy nastąpiło przed ta datą (1 października 1998 r.), to dla oceny zasadności dochodzonego roszczenia istotnie nie mogą mieć zastosowania postanowienia nowego aneksu. Trafnie przy tym Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na ukształtowaną między stronami praktykę wykonywania poszczególnych etapów umowy z 1998 r. w wyniku telefonicznych uzgodnień, mimo istniejących w treści porozumienia z dnia 31 marca 1998 r. wyraźnych postanowień, iż strony co miesiąc będą negocjować w formie aneksu do umowy aktualne ceny gazu (pkt II). Praktyka uzgodnień telefonicznych, wprowadzająca element liberalizacji do współpracy kontraktowej stron, z pewnością lepiej odpowiadała interesom obu stron, w tym także – interesom pozwanego (odbiorcy gazu).

Chybiony jest wreszcie zarzut naruszenia przepisu art. 76 k.c. Mimo wcześniejszego zastrzeżenia w umowie, że jej zmiany wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności, strony mogą odstąpić od przestrzegania tej formy, przyjmując określoną praktykę w postaci dokonywania zmian umowy także w inny, odpowiadający im sposób.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację pozwanego jako nieuzasadnioną (art. 393¹² k.p.c.). O kosztach postępowania orzeczono stosownie do art. 98, 108 § 1 k.p.c. i § 7 i § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.).