Postanowienie z dnia 2005-12-07 sygn. V CK 277/05

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 277/05

POSTANOWIENIE

Dnia 7 grudnia 2005 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)

SSN Zbigniew Strus

w sprawie z powództwa I. K. i Z. K.

przeciwko "O." S.A. w P.

o unieważnienie nieważności umowy,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 7 grudnia 2005 r.,

kasacji powodów od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]

z dnia 23 grudnia 2004 r., sygn. akt I ACz […],

uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 16 sierpnia 2004 r. i przekazuje sprawę temu Sądowi do rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z 16 sierpnia 2004 r. Sąd Okręgowy w W. odrzucił pozew o ustalenie nieważności umowy dzierżawy stacji paliw w zakresie postanowień dotyczących prowadzenia baru, zasądzając od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 7 200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Z dokonanych ustaleń wynika, że powodowie I. i Z. małżonkowie K. dnia 14 stycznia 2000 r. zawarli na czas nieoznaczony z pozwanym „O.” Spółka Akcyjna w P. umowę nr […], której przedmiotem była dzierżawa należącej do pozwanego stacji paliw nr […] w Z. przy ul. S. . Umowa została zawarta w formie pisemnej zwykłej. Tymczasem, jak twierdzili powodowie, skoro jej przedmiot obejmował dzierżawę przedsiębiorstwa, formą wymaganą jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 75¹ k.c.). Wobec jej niedochowania powodowie wywodzili, iż umowa jest nieważna na mocy art. 73 § 2 k.c.

Sąd Okręgowy w W. odrzucił pozew powołując się na art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Zdaniem Sądu, na przeszkodzie przyjęciu przedmiotowej sprawy do rozpoznania leży fakt, iż pomiędzy tymi samymi stronami zawisł spór z powództwa O. S.A. o roszczenia wynikające z umowy nr […]. Sąd uwzględnił podniesioną w odpowiedzi na pozew okoliczność, że już w tamtej sprawie powodowie zgłaszali zarzut nieważności umowy, co stało się przedmiotem orzekania. W tej sytuacji pozew należało odrzucić, albowiem rozpoznając spór o roszczenie wynikające z danej umowy, sąd z istoty rzeczy rozpoznaje również kwestię jej ważności.

Od powyższego postanowienia dnia 30 sierpnia 2004 r. powodowie wnieśli zażalenie, zarzucając sądowi pierwszej instancji obrazę przepisów prawa procesowego, a to art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., polegającą na odrzuceniu pozwu, podczas gdy w przedmiotowej sprawie nie można przyjąć, iż pomiędzy stronami spór o to samo zawisł lub został prawomocnie osądzony. Ponadto skarżący zarzucili Sądowi Okręgowemu w W. obrazę prawa materialnego w postaci art. 73 § 2 k.c. w związku z art. 75¹ k.c. przez to, że doszło do usankcjonowania wadliwej formy zawarcia umowy dzierżawy przedsiębiorstwa, dla której zastrzeżona jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi, zaś niedokonanie tej czynności prawnej w przepisanej formie skutkuje jej nieważnością z mocy prawa. Zdaniem powodów Sąd pierwszej instancji sprzecznie ze stanem faktycznym przyjął, iż w sprawie z powództwa O. S.A. o roszczenia z przedmiotowej umowy doszło do rozstrzygnięcia o ważności umowy.

Sąd Apelacyjny w […] oddalił zażalenie jako nieuzasadnione uznając, że Sąd Okręgowy w sposób właściwy zastosował normy prawa procesowego. Nie można bowiem zaprzeczyć, iż sprawa z powództwa „O.” S.A. przeciwko powodom zawisła wcześniej niż sprawa wytoczona pozwanemu przez powodów i jest ona w toku po nieprawomocnym orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w […]. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił argumentację Sądu pierwszej instancji, iż w sprawie o roszczenie wynikające z zawartej między stronami umowy pod rozstrzygnięcie poddano również kwestię jej ważności.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w […] powodowie zaskarżyli w całości kasacją opartą na obu podstawach z art. 393¹ k.p.c., zarzucając naruszenie przepisów postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez zaniechanie oddalenia zażalenia na postanowienie o odrzuceniu pozwu w sytuacji, gdy nie można przyjąć, iż pomiędzy stronami sprawa o to samo roszczenie jest w toku ani też że została prawomocnie osądzona, albowiem wskazane okoliczności nie zachodzą. Ponadto zarzucili zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 73 § 2 w zw. z art. 75¹ k.c., polegające na usankcjonowaniu wadliwej formy umowy dzierżawy przedsiębiorstwa, dla której pod rygorem nieważności zastrzeżono formę pisemną z podpisami notarialnie poświadczonymi.

W konkluzji strona powodowa wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu drugiej instancji, a także poprzedzającego je postanowienia Sądu Okręgowego w W. i przekazanie temuż Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a ponadto o obciążenie powoda kosztami postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia art. 199 § 2 k.p.c. jest zasadny, wbrew bowiem stanowisku orzekających w sprawie Sądów nie zachodzi tożsamość roszczeń, uzasadniająca odrzucenie pozwu w sprawie wniesionej później. Wprawdzie w obu sprawach przedmiotem rozważań jest kwestia ważności umowy dzierżawy przedsiębiorstwa, jednak podstawa do zastosowania art. 199 § 2 k.p.c. nie zachodzi. Przepis ten nakazuje odrzucenie pozwu, jeśli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została prawomocne osądzona. Tożsamość roszczenia istnieje tylko wówczas, gdy identyczne są nie tylko przedmiot, ale i podstawa sporu (por. postanowienie SN z dnia 9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71, OSNC 1971, nr 12, poz. 226, wyrok SN z dnia 4 grudnia 1998 r., III CKN 56/98, Biul. SN 1999 r., str. 9). W pierwszej z wniesionych spraw zgłoszone roszczenie dotyczy zapłaty za zaległe należności dochodzone na podstawie umowy dzierżawy, jest to więc sprawa o świadczenie. Jak wynika z art. 366 k.p.c., z powagi rzeczy osądzonej korzysta tylko sentencja wyroku, a jego motywy tylko w takich granicach, w jakich stanowią konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu (por. wyrok SN z dnia 15 marca 2002 r., II CKN 1415/00, niepubl.). W sentencji wyroku wydanego zatem po rozpoznaniu sprawy z powództwa „O.” przeciwko małżonkom K., w której pozwani zgłosili zarzut nieważności umowy, nie znajdzie się rozstrzygnięcie tej kwestii. Co prawda, żądanie zasądzenia mieści w sobie implicite żądanie ustalenia, jednak to ostatnie rozstrzygane jest tylko przesłankowo i nie znajduje wyrazu w sentencji wyroku. W sprawie o zasądzenie pozwani mogą bronić się zarzutem nieważności umowy, na podstawie której dochodzone jest roszczenie, a podjęcie takiej obrony nie uniemożliwia im, w świetle art. 199 § 2 k.p.c., wytoczenia również sprawy o ustalenie nieważności tej umowy. Inną kwestia jest natomiast istnienie po ich stronie interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wytoczeniu takiego powództwa. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanego wyżej wyroku z dnia 4 grudnia 1998 r., interesu takiego nie ma, gdy toczy się już sprawa o świadczenie przeciwko powodom sprawy o ustalenie. Brak interesu prawnego nie jest przesłanką formalną, lecz materialnoprawną i prowadzi do oddalenie powództwa, a nie do odrzucenia pozwu. Podnoszona zaś w kasacji okoliczność, że w sprawie o świadczenie zarzut nieważności umowy nie został prawidłowo zbadany, nie ma wpływu na istnienie interesu prawnego, skoro wadliwości w ocenie tego zarzutu mogą być przedmiotem środków odwoławczych wnoszonych w pierwszej z wytoczonych spraw.

W kasacji podniesiony został również zarzut naruszenia prawa materialnego, to jest art. 73 § 2 w związku z art. 75¹ k.c. Zarzut ten jednak uchyla się spod oceny Sądu Najwyższego, bowiem Sąd drugiej instancji, odrzucając pozew z przyczyn formalnych, nie stosował żadnych przepisów prawa materialnego ani nie dokonywał ich wykładni.

Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 393¹³ k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r., Nr 13, poz.98), a to w związku z art. 3 tej ustawy.