Wyrok z dnia 2007-12-13 sygn. I CSK 321/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CSK 321/07

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2007 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)

SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca) SSN Zbigniew Kwaśniewski

w sprawie z powództwa Stowarzyszenia […] w W.

przeciwko "G. G. P. Spółka z o.o. & Co" Spółce komandytowej w W.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 13 grudnia 2007 r.,

skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 2 kwietnia 2007 r., sygn. akt I ACa […],

uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację strony powodowej i orzekającej o kosztach postępowania i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w […] do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa Stowarzyszenie […] w W. wnosiło o zasądzenie od G. G. P. spółki z o.o. & Co spółki komandytowej w W. kwoty 78 375 zł. z ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia i odszkodowania na podstawie art. 70 ust. 2 pkt 4 i ust. 3 oraz art. 79 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (j.t: Dz.U. z 2000 r., Nr 80, poz. 904 ze zm. – dalej: „u.p.a.p.p.”).

Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 24 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy w W. zasądził od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 12 000 zł. z ustawowymi odsetkami, oddalił powództwo w zakresie kwoty 66 375 zł. i umorzył postępowanie co do kwoty 35 625 zł.

Wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2007 r. Sąd Apelacyjny w […] oddalił apelacje obu stron i zniósł wzajemnie koszty procesu za drugą instancję.

Sądy ustaliły między innymi, że R. spółka z o.o. w W. udzieliła stronie pozwanej licencji wyłącznej uprawniającej do korzystania z utworów audiowizualnych, w tym z filmu „[…]” także poprzez zwielokrotnianie go na nośniku DVD i wprowadzanie do obrotu egzemplarzy tych nośników z utrwalonym na nich filmem w określonej liczbie wyłącznie poprzez dołączanie ich do sprzedawanych egzemplarzy czasopisma „C.” nr […].

Strona pozwana po zwielokrotnieniu filmu „[…]” na nośniku DVD dołączyła go do wskazanego wyżej czasopisma, nie ponosząc kosztów związanych z wynagrodzeniem twórców utworu. Zgodnie z umową licencyjną koszty z tego tytułu miał pokryć w całości licencjodawca.

Strona powodowa jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi zrzeszonych w niej twórców na podstawie udzielonego jej w dniu 23 października 1998 r. oraz w dniu 28 lutego 2003 r. zezwolenia Ministra Kultury i Sztuki, zawarła także umowy z twórcami filmu „[…]” uprawniające ją do pobierania wynagrodzeń, które im przysługują. Ze Stowarzyszeniem F. P. Z. w W. łączy ją porozumienie w sprawie zasad wspólnego inkasa wynagrodzeń z tytułu zwielokrotniania utworów audiowizualnych na egzemplarzach przeznaczonych do własnego użytku wewnętrznego.

W oparciu o powyższe ustalenia Sądy obu instancji uznały, że strona powodowa wykazała, iż na podstawie art. 104 i 105 ust. 1 u.p.a.p.p. posiada w procesie legitymację czynną, a strona pozwana jest legitymowana biernie, jako podmiot korzystający z utworu audiowizualnego. Wskazały, że strona pozwana nie mogła nabyć od licencjodawcy prawa do zwielokrotniania filmu na nośnikach DVD, bowiem licencjodawca prawa takiego nie posiadał, ponieważ w chwili, gdy producent filmu zawierał w 1974 r. stosowne umowy z twórcami, nie istniało pole eksploatacji w postaci zwielokrotniania utworu techniką cyfrową. W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdził, że strona powodowa ma prawo dochodzić od strony pozwanej odszkodowania przewidzianego w art. 79 u.p.a.p.p. za bezprawne korzystanie z utworu audiowizualnego na polu eksploatacji przewidzianym w art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p. i odszkodowanie to powinno odpowiadać kwocie stosownego wynagrodzenia, jakie twórca otrzymałby, gdyby strona pozwana zawarła umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia, co w okolicznościach rozpoznawanej sprawy wyraża się kwotą wynagrodzenia ustalonego na podstawie art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p.

Odnosząc się do kwestii wysokości dochodzonego wynagrodzenia Sądy obu instancji uznały, że z uwagi na brak zatwierdzenia przez Komisję Prawa Autorskiego tabel wynagrodzeń autorskich z tego tytułu, ustalenie kwoty należnego twórcom wynagrodzenia nie może polegać na stosowaniu stawek wskazanych przez stronę powodową, których źródłem obowiązywania jest wyłącznie decyzja Zarządu Z. z dnia 17 grudnia 2002 r., wiążąca tylko powodowe Stowarzyszenie. Sądy stwierdziły, że strona powodowa, na której spoczywał ciężar dowodu, nie udowodniła dochodzonej wysokości wynagrodzenia. Zdaniem Sądu Okręgowego nie przedstawiła ona żadnych dowodów w celu wykazania jego wysokości i dlatego Sąd na podstawie art. 229 k.p.c. stwierdził, że zostało ono udowodnione tylko co do kwoty przyznanej przez stronę pozwaną. Sąd Apelacyjny, odnosząc się do zarzutów apelacji strony powodowej w tym przedmiocie, podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji wskazując, że każda ze stron przedstawiła swoje wyliczenie należnej kwoty oraz odpowiedni materiał porównawczy, obejmujący także rynek zagraniczny. Wobec istnienia rażących dysproporcji pomiędzy przedstawionymi wyliczeniami powód powinien wystąpić z odpowiednią inicjatywą dowodową w tej kwestii, na przykład wnosząc o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, a ponieważ tego nie uczynił, zasadnie, zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji na podstawie art. 229 k.p.c. ustalił wysokość wynagrodzenia w kwocie przyznanej przez stronę pozwaną, słusznie uznając, że strona powodowa nie udowodniła wysokości dochodzonego roszczenia.

Od powyższego wyroku skargę kasacyjną wniosła strona powodowa opierając ją na obu podstawach. W ramach pierwszej zarzuciła naruszenie art. 70 ust. 2 pkt 4 w zw. z art. 104, art. 108 ust. 3, art. 109 i art. 110 u.p.a.p.p. przez przyjęcie, że przy braku zatwierdzonych Tabel Wynagrodzeń Autorskich przez Komisję Prawa Autorskiego, nie można stosować stawek określonych w tych tabelach, gdyż wiążą one tylko powoda, naruszenie art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p. w zw. z art. 6 k.c. przez nieuwzględnienie dla oceny, czy dochodzone wynagrodzenie zgodne z Tabelami jest stosowne w świetle przedstawionej przez powoda analizy porównawczej, faktu akceptowania jego wysokości przez użytkowników i stosowania takiego wynagrodzenia w utrwalonej, normalnej praktyce krajowej i międzynarodowej.

W ramach drugiej podstawy zarzuciła naruszenie art. 232, art. 233 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 70 ust. 2 pkt 4, w zw. z art. 104 ust. 2 pkt 2 oraz ust. 3 i ust. 4, art. 106 ust. 1, art. 109 i art. 110 u.p.a.p.p. przez zaniechanie oceny przedstawionych przez stronę powodową dowodów co do wysokości wynagrodzeń służących powodowi i poprzestanie na przyjęcie, że skoro powód nie wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego lub nie złożył innych wniosków dowodowych, należało zasądzić roszczenie jedynie w wysokości przyznanej przez stronę pozwaną.

Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną wnosiła o jej oddalenie podtrzymując swoje dotychczasowe zarzuty i wskazując dodatkowo na utratę mocy obowiązującej art. 70 ust. 2 oraz art. 108 ust. 3 w zw. z art. 109 u.p.a.p.p. w wyniku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Trafnie Sąd Apelacyjny rozważając podstawę prawną roszczenia wskazał na art. 79 u.p.a.p.p. prawidłowo przyjmując, że strona pozwana naruszyła autorskie prawa majątkowe współtwórców filmu „Nie ma róży bez ognia” reprodukując utwór na płytach DVD i rozprowadzając ten nośnik wraz z egzemplarzami czasopisma, do własnego użytku nabywców. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 listopada 2000 r. V CKN 693/00 (nie publ.), także pod rządami prawa autorskiego z 1952 r. nie było możliwe przeniesienie przez twórcę dzieła, będącego przedmiotem umowy dotyczącej autorskich praw majątkowych, prawa do wykorzystania pól eksploatacji, które powstaną dopiero w przyszłości. Twórcy filmu „[…]” nie mogli zatem przenieść na producenta majątkowych praw autorskich do wykorzystania filmu przez jego reprodukowanie i rozprowadzanie na płytach DVD, to jest na polu eksploatacji, które wówczas nie istniało, a tym samym strona pozwana, jako licencjobiorca, nie mogła nabyć takiego prawa.

Słusznie również Sąd Apelacyjny stwierdził, że strona pozwana korzystała z tego utworu w sposób przewidziany w art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p. Wprawdzie przepis ten zredagowany jest niejasno i wieloznacznie, jednak należy podzielić przeważające w literaturze stanowisko, że chodzi w nim o zwielokrotnianie utworu audiowizualnego na płytach DVD przeznaczonych do przekazywania na własność indywidualnym odbiorcom do ich osobistego użytku, w czym mieści się także sprzedawanie egzemplarzy czasopisma wraz z wyprodukowanym egzemplarzem płyty z filmem.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego (porównaj między innymi wyroki z dnia 25 marca 2004 r. II CK 90/03, OSNC z 2005 r., nr 4, poz. 66 oraz z dnia 29 listopada 2006 r. II CSK 245/06, nie publ.), stosowne wynagrodzenie, jakie przysługuje twórcy na podstawie art. 79 ust. 1 u.p.a.p.p. to takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby on, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe, zawarła umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia. Prawidłowo zatem Sąd Apelacyjny wskazał, że twórcom filmu „[…]”, należy się od strony pozwanej takie wynagrodzenie, jakie otrzymaliby, gdyby pozwana korzystała z tego utworu w sposób określony w art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p. na podstawie zawartej umowy. Nie ma przy tym znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, że zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2006 r. K 5/05 (OTK-A-2006/5/59) przepis art. 70 ust. 2, jako sprzeczny z Konstytucja, utracił moc obowiązującą z dniem 5 czerwca 2007 r. Niezależnie od faktu, że obowiązywał w dacie powstania stosunku zobowiązaniowego stanowiącego podstawę roszczenia powoda, przede wszystkim trzeba stwierdzić, że przyczyny uznania go za sprzeczny z Konstytucją pozostają bez żadnego wpływu na ocenę praw autorów, których w sprawie reprezentuje strona powodowa. Trybunał Konstytucyjny bowiem stwierdził sprzeczność tego przepisu z Konstytucją dlatego, że zawierając zamknięty katalog osób uprawnionych do określonego w nim wynagrodzenia, bezpodstawnie pomijał innych współtwórców utworu, na przykład scenografów czy choreografów, co w niedopuszczalny sposób różnicowało prawa współtwórców utworu audiowizualnego. W wyniku tego wyroku i nowelizacji art. 70 ust. 2 u.p.a.p.p. od dnia 1 listopada 2007 r. omawiany przepis nie zawiera już katalogu współtwórców utworu, którym należy się wynagrodzenie w nim określone, posługując się ogólną formułą: „współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do:” (Dz. U. z 2007 r., Nr 181, poz. 1293). Nastąpiło zatem jedynie rozszerzenie kręgu współtwórców uprawnionych między innymi do wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na egzemplarzach przeznaczonych do własnego użytku osobistego, co pozostaje bez wpływu na roszczenia dochodzone w sprawie, także w zakresie wykładni art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p.

Zgodnie z art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. korzystający z utworu obowiązany jest wypłacić wynagrodzenie należne twórcom, za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, którą w rozpoznawanej sprawie jest strona powodowa.

W okresie korzystania przez stronę pozwaną z utworu „[…]” zasady określania i pobierania wynagrodzenia twórców za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania określały przepisy art. 106 ust. 1 oraz art. 108 - 110 u.p.a.p.p. Zasadą było ustalanie wynagrodzenia według stawek określonych w zatwierdzonych przez Komisję Prawa Autorskiego tabelach opracowanych przez właściwą organizację zbiorowego zarządzania (art. 108 ust. 3 u.p.a.p.p.), bowiem zgodnie z art. 109 u.p.a.p.p. postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców niż wynikałoby to z tych tabel były nieważne, a ich miejsce zajmowały odpowiednie postanowienia tabel. Fakt, że w wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r. SK 40/04 (OTK-A-2006/1/5) przepis art. 108 ust. 3 utracił moc obowiązującą z dniem 1 września 2006 r. nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, podobnie jak uznanie przez Trybunał powyższego przepisu, w związku z art. 109 u.p.a.p.p., za niezgodny z Konstytucją. Jest tak przede wszystkim dlatego, że powyższe przepisy nie miały w ogóle zastosowania w sprawie, skoro strona powodowa nie posiadała zatwierdzonych przez Komisję Prawa Autorskiego tabel wynagrodzeń przewidujących stawki za korzystanie z utworu w sposób określony w art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p. Nie oznacza to jednak, że nie mogła proponować wyliczenia należnego twórcom wynagrodzenia według ustalonych przez siebie stawek, które nie zostały zatwierdzone.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego także tabele nie zatwierdzone mogą służyć za punkt odniesienia do określenia wymiaru wynagrodzenia czy odszkodowania należnego twórcy za korzystanie z utworu (porównaj wyrok z dnia 3 lutego 2006 r. I CK 334/05, nie publ.). Jak wskazał Sąd Najwyższy między innymi w wyroku z dnia 20 maja 1999 r. I CKN 1139/97 (OSNC 2000/1/6), jeżeli organizacja zbiorowego zarządzania nie dysponuje zatwierdzoną tabelą wynagrodzeń i strony nie określiły wysokości wynagrodzenia w drodze porozumienia, wynagrodzenie powinno być określone przez Sąd zgodnie ze wskazaniami zawartymi w art. 110 u.p.a.p.p., to znaczy z uwzględnieniem wpływów osiąganych z korzystania z utworu oraz charakteru i zakresu korzystania (porównaj także wyroki z dnia 26 czerwca 2003 r. V CKN 411/01, OSNC 2004/9/144 oraz z dnia 14 marca 2006 r. III CSK 143/05, OSNC 2006/12/206). Należy też respektować ogólne zasady dotyczące zbiorowego zarządzania wynikające z jego istoty, w tym obowiązek równego traktowania zarówno twórców reprezentowanych przez organizację, jak i podmiotów korzystających z utworu oraz wyważyć stawkę z jednej strony gwarantującą ochronę praw autorskich, a z drugiej nie obciążającą nadmiernie użytkownika. Przy określaniu stosownego wynagrodzenie, w sytuacji braku zatwierdzonych tabel, Sąd powinien brać pod uwagę ceny wolnorynkowe stosowane na rynku krajowym i zagranicznym, w tym także stawki stosowane przez inne organizacje zbiorowego zarządzania za korzystanie z utworu na takim samym polu eksploatacji i porównać je z proponowanymi przez strony. Jeżeli stawka proponowana przez powodową organizację zbiorowego zarządzania, w oparciu o przyjętą przez nią, ale nie zatwierdzoną tabelę, nie odbiega od powszechnie stosowanych na danym polu i odpowiada zasadom wskazanym w art. 110 u.p.a.p.p., może być przyjęta przez Sąd za podstawę określenia wynagrodzenia należnego twórcy od korzystającego. Odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego w tym przedmiocie narusza wskazany wyżej przepis, co słusznie zarzucono w skardze kasacyjnej.

Przenosząc powyższe zasady na grunt rozpoznawanej sprawy trzeba stwierdzić, że wynika z nich po pierwsze obowiązek stron przedstawienia proponowanych stawek wynagrodzeń i dowodów, że są to stawki powszechnie stosowane, uwzględniające wskazane wyżej zasady i dlatego „stosowne”, w rozumieniu art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p., a po drugie obowiązek Sądu oceny przedstawionego materiału dowodowego i propozycji stron z punktu widzenia postanowień art. 110 w zw. z art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p. oraz dokonania wyboru odpowiedniej stawki, według której powinno być określone stosowne wynagrodzenie.

Nie ulega wątpliwości, że strona powodowa przedstawiła stawkę określoną w nie zatwierdzonej tabeli, według której wyliczyła dochodzoną należność, wskazała dlaczego przyjęła tę stawkę jako podstawę wyliczenia stosownego wynagrodzenia oraz przedstawiła dowody na poparcie swoich twierdzeń, że taką stawkę powszechnie stosują inne organizacje zbiorowego zarządzania w kraju i za granicą i jest ona odpowiednia jako podstawa wyliczenia stosownego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p. (karty: 35-38, 119-125, 126-143, 231245, 255, 256-261, 298). Uczyniła zatem zadość obowiązkowi wynikającemu z art. 232 k.p.c. i nie było podstaw do podzielenia przez Sąd Apelacyjny stanowiska Sądu pierwszej instancji, że strona powodowa nie przedstawiła żadnych dowodów „w celu wykazania inkasowanego wynagrodzenia”, wobec czego na podstawie art. 229 k.p.c. ustalono wysokość wynagrodzenia według stawki przyznanej przez stronę pozwaną.

Obowiązkiem Sądów obu instancji było dokonanie oceny przedstawionych przez stronę powodową (a także pozwaną) dowodów w tym przedmiocie i wybór odpowiedniej stawki, według której powinno zostać wyliczone należne wynagrodzenie, przy zachowaniu zasad art. 110 u.p.a.p.p. Ocena dowodów należy do Sądu orzekającego, także do Sądu odwoławczego, jeżeli obligują go do tego zarzuty apelacyjne. W rozpoznawanej sprawie żaden z Sądów oceny takiej nie dokonał, co uzasadnia kasacyjny zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. Oceny tej nie może zastąpić sugerowany przez Sąd Apelacyjny dowód z opinii biegłego, który, zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c., jest jednym ze środków dowodowych, koniecznym w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych. W rozpoznawanej sprawie, dopiero po dokonaniu przez Sąd oceny zgłoszonych dowodów oraz wskazanych w art. 110 u.p.a.p.p. przesłanek określenia odpowiedniego wynagrodzenia autorskiego, jeżeli uznałby on, że wymaga wiadomości specjalnych rozstrzygnięcie kwestii, czy proponowana przez stronę powodową, w oparciu o nie zatwierdzoną tabelę stawka może być uznana za stosowną w rozumieniu art. 70 ust. 2 pkt 4 u.p.a.p.p., czy też za stosowną należy uznać stawkę proponowaną przez stronę pozwaną albo jeszcze inną stawkę, powinien poinformować o tym strony (które nie mają obowiązku przewidywania, że Sąd może uznać, iż nie posiada wiadomości wystarczających do określenia stosownego wynagrodzenia według zasad art. 70 ust. 2 pkt 4 w zw. z art. 110 u.p.a.p.p.), a następnie, w zależności od stanowisk stron w tym przedmiocie, podjąć dalsze czynności w sprawie.

Niewątpliwie zatem przynajmniej przedwczesna była ocena Sądu Apelacyjnego, że strona powodowa, nie zgłaszając dowodu z opinii biegłego, nie udowodniła wysokości dochodzonego roszczenia.

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 w zw. z art. 398²¹ k.p.c.).