Uchwała z dnia 1984-11-27 sygn. III AZP 6/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III AZP 6/84

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia27 listopada 1984 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: J. Majorowicz (sprawozdawca), J. Szachułowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Stanisława K. na decyzję Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację z dnia 5 lutego 1984 r. w przedmiocie odmowy wydania zaświadczenia stwierdzającego uprawnienia kombatanckie po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 2 lipca 1984 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy osobie, której skazanie przez Sąd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uległo zatarciu z mocy prawa (art. 111 § 1 i § 4 k.k.), można odmówić wydania zaświadczenia stwierdzającego uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów (Dz. U. Nr 16, poz. 122), przy powołaniu się na fakt skazania jako przyczyny tej odmowy?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Okoliczność, że skazanie za określone przestępstwo uległo zatarciu (art. 110 i nast. k.k.), nie wyłącza możliwości oceny zachowania się osoby, w stosunku do której zatarcie nastąpiło, celem ustalenia, czy spełnia ona warunki z ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów (Dz. U. Nr 16, poz. 122) do uzyskania świadczeń w tej ustawie przewidzianych.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Naczelny Sąd Administracyjny w trybie art. 391 k.p.c. w związku z art. 211 k.p.a. budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego: Zarząd Główny ZBoWiD decyzją z dnia 5 lutego 1984 r. utrzymał w mocy decyzję Zarządu Wojewódzkiego ZBoWiD w K. z dnia 8 lutego 1983 r. odmawiającą przyjęcia Stanisława K. w poczet członków Związku oraz wydania zaświadczenia stwierdzającego uprawnienia do świadczeń określonych ustawą z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów. Uzasadniając swoją decyzję Zarząd Główny wskazał, że Stanisław K. jako członek ruchu oporu uczestniczył w morderstwie członka AL, w związku z czym nie odpowiada warunkom członka ZBoWiD, co wynikać ma z wykładni do niektórych przepisów regulaminu weryfikacyjnego ZBoWiD.

W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Stanisław K., powołując się na swoją działalność w ruchu oporu od marca 1942 r. do wyzwolenia, a także na rzetelną i uczciwą pracę zawodową w Polsce Ludowej, zakwestionował decyzję Zarządu Głównego ZBoWiD odmawiającą wydania mu zaświadczenia kombatanckiego - jako krzywdzącą i niesłuszną. Podniósł, że jego skazanie w 1950 r. zostało zatarte, co potwierdza znajdujące się w aktach zaświadczenie Centralnego Rejestru Skazanych, sam wyrok zaś świadczy o niewielkim udziale w czynach objętych aktem oskarżenia.

W związku z rozpatrywaniem powyższej skargi Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu nasunęło się budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne, sprowadzające się do pytania, czy na gruncie przepisów obowiązujących ustaw oraz statutu ZBoWiD organy Związku mogły odmówić wydania przedmiotowego zaświadczenia, powołując się na skazanie skarżącego, które z mocy prawa uległo zatarciu w 1974 r.

Przed przystąpieniem do rozważań nad przedstawionym zagadnieniem należy na wstępie wyjaśnić, jaki jest charakter orzeczeń wydawanych przez organy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów (Dz. U. Nr 16, poz. 122) oraz czy orzeczenia te mogą być zaskarżone do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem.

Powołana wyżej ustawa, przyznając określone uprawnienia kombatantom, np. uprawnienia pracownicze osób pozostających w zatrudnieniu, uprawnienia emerytalne, ochronę zdrowia oraz inne uprawnienia socjalne, powierzyła Związkowi Bojowników o Wolność i Demokrację orzekanie o spełnianiu przez poszczególne osoby warunków do uzyskania tych uprawnień. Stosownie do art. 3 ustawy w sprawach tych orzeka Związek, przy czym orzeczenia wydane w tych sprawach stanowią podstawę do przyznania świadczeń, a także innych uprawnień przewidzianych w ustawie. Równocześnie ustawa upoważniła Zarząd Główny Związku Bojowników o Wolność i Demokrację do określenia organów Związku właściwych do orzekania w tych sprawach oraz tryb postępowania. Według obowiązującego regulaminu weryfikacyjnego orzeczenia w sprawach uprawnień wydaje Okręgowa Komisja Weryfikacyjna, odwołanie zaś od orzeczenia tej Komisji rozpoznaje Główna Komisja Weryfikacyjna. Przedstawione zasady wskazują, że ustawodawca powierzył Związkowi Bojowników o Wolność i Demokrację podejmowanie decyzji w sprawach dotyczących przyznawania określonym w ustawie osobom szczególnych świadczeń i uprawnień, które w normalnym trybie postępowania wydają organy administracji państwowej. Wydane więc przez organy Związku orzeczenia należy uznać za decyzje, o których mowa w art. 1 § 2 pkt 2 k.p.a., a więc decyzje o charakterze administracyjnym wydane przez organizację społeczną powołaną z mocy prawa do orzekania w sprawach indywidualnych.

W konsekwencji orzeczenia organów Związku po wyczerpaniu instancji mogą być zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem. Stosownie bowiem do art. 196 § 1 pkt 19 k.p.a. do sądu administracyjnego mogą być zaskarżane również decyzje dotyczące spraw socjalnych. Zaznaczyć jednak należy, że przedmiotem rozważania przez sąd administracyjny może być sprawa dotycząca spełnienia przez skarżącego warunków wymaganych dla członków ZBoWiD, a nie samego członkostwa w Związku. O przyjęciu bowiem w poczet członków decydują statutowe organy Związku. Dlatego do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego należą sprawy osób, które nie ubiegając się o przyjęcie do Związku występują o przyznanie im uprawnień z ustawy, oraz osób, którym członkostwa odmówiono, jeżeli skarżą one orzeczenie organów Związku w zakresie odmowy w konsekwencji prawa do świadczeń i uprawnień w ustawie przewidzianych.

 Zauważyć należy, co następuje:

Wątpliwość Naczelnego Sądu Administracyjnego powstała na tle sformułowania regulaminu weryfikacyjnego ZBoWiD, a w szczególności § 9 tego regulaminu, który m.in. stwierdza, że nie mogą być członkami Związku osoby, na których ciążą przewinienia w stosunku do narodu i Polski Ludowej, w tym osoby skazane po 22 lipca 1944 r. przez Sądy PRL za przestępstwa o charakterze politycznym lub popełnione z niskich pobudek; osoby te jednak mogą ubiegać się o członkostwo Związku, jeżeli szkodliwość społeczna przewinień i przestępstw była mniejszej wagi, a zasługi położone w walkach z hitlerowskim okupantem miały szczególne znaczenie, i osoby wykazały się nienaganną postawą obywatelską w Polsce Ludowej. Zdaniem składu zadającego pytanie, szereg sformułowań użytych w § 9 regulaminu nawiązuje do terminologii kodeksu karnego, w związku z czym należałoby zgodnie z art. 110 k.k. przyjąć, że chodzi tutaj o osobę, która została skazana za wyżej wskazane przestępstwo przez sąd i w stosunku do której nie nastąpiło zatarcie skazania. Zatarcie skazania bowiem skutkuje z mocy art. 110 k.k. uznanie skazania za niebyłe i usunięcie wpisu o skazaniu z rejestru skazanych. Zagadnienie sprowadza się do tego, czy fakt popełnienia przez osobę przestępstwa, za które została skazana, a następnie skazanie uległo zatarciu, może być brany pod uwagę przy ocenie, czy osoba ubiegająca się o świadczenie przewidziane w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. o szczególnych uprawnieniach kombatantów odpowiada warunkom wymaganym dla członkostwa Związku.

Zatarcie skazania prowadzi do unicestwienia prawnych skutków skazania. Okoliczność ta może mieć oczywiście nie tylko znaczenie ściśle karnoprawne, gdyby chodziło o stwierdzenie recydywy, ale ma także znaczenie społeczne ze względu na konsekwencję ujawnienia poprzedniego ukarania dla stosunków społecznych skazanego. Taki charakter i skutek zatarcia skazania występuje przede wszystkim w przypadku oceny danej osoby w świetle obowiązujących przepisów prawnych, jej praw i obowiązków. Nie oznacza to jednak, aby fakt uprzednio popełnionego przestępstwa i prawomocnego skazania nie był obojętny w tej sferze stosunków społecznych, w których znaczenie ma nie tylko ocena prawna, lecz także, a nawet przede wszystkim, ocena etyczno-moralna danej osoby.

Dotyczy to, zdaniem Sądu Najwyższego, również ustalenia, czy dana osoba spełnia warunki wymagane dla członkostwa ZBoWiD, a tym samym może korzystać ze szczególnych uprawnień, jakie kombatantem zapewnia ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Za powyższym stanowiskiem przemawia charakter i cel tej ustawy, wyrażony w jej preambule, oraz dalsze jej postanowienia.

Z tych przyczyn na przedstawione zagadnienia udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1985 r. Nr 8, poz. 105