Uchwała z dnia 1992-12-17 sygn. I PZP 67/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 67/92

Uchwała

z dnia 17 grudnia 1992 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Sanetra.

Sędziowie SN: T. Flemming-Kulesza (sprawozdawca), J. Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora J. Szewczyka, w sprawie z powództwa M. B., G. P., M. S., A. K.-K., A. Z., D. B., B. G.-K., A. M., E. K., B. J., R. L., A. Ś., W. Ł., J. M., M. D., A. L., Z. P., M. J., S. T. przeciwko Specjalistycznemu Zespołowi Opieki Zdrowotnej (...) w B. o uznanie wypowiedzenia umów za bezskuteczne, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku postanowieniem z dnia 28 października 1992 r. - do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

1) Jaki charakter ma umowa o wykonanie działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej, łącząca pracownika Akademii Medycznej (nauczyciela akademickiego) z jednostką organizacyjną służby zdrowia, będąca realizacją obowiązku prowadzenia przez nauczyciela akademickiego działalności naukowo-dydaktycznej?

2) Czy opisana wyżej umowa może być rozwiązana w czasie trwania stosunku pracy nauczyciela akademickiego z Akademię Medyczną?

podjął następującą uchwałę:

Uczestnictwo nauczyciela akademickiego mającego prawo wykonywania zawodu medycznego w sprawowaniu opieki zdrowotnej, o którym mowa w art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), realizowane na podstawie umowy o prowadzenie działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej, zawartej między tym nauczycielem a zakładem opieki zdrowotnej, nie powoduje powstania stosunku pracy między stronami tej umowy, chyba że co innego wynika z treści nawiązanego stosunku prawnego.

Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.

Powodowie zatrudnieni w Akademii Medycznej w B. zawarli z pozwanym Specjalistycznym Zespołem Opieki Zdrowotnej (...) w B. umowy o "prowadzenie działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej". Umowy te pozwany wypowiedział w trybie i na zasadach określonych w kodeksie pracy ze skutkiem na dzień 30 czerwca 1992 r., poprzedzając wypowiedzenie konsultacją z organizacjami związkowymi działającymi na jego terenie.

Przyczyną wypowiedzenia umów było wypowiedzenie przez Wojewodę (...), ze skutkiem na dzień 30 czerwca 1992 r., porozumienia z dnia 23 kwietnia 1977 r. w sprawie organizacji i działania Klinik Akademii Medycznej na bazie zakładów opieki zdrowotnej (ZOZ). Porozumienie to stanowiło podstawę zawarcia opisanych wyżej umów.

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Białymstoku oddalił powództwo o uznanie za bezskuteczne dokonanych wypowiedzeń.

Sześciu powodów wniosło rewizję do tego orzeczenia, domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, albo jego zmiany i uznania wypowiedzenia za bezskuteczne. Rewidujący polemizowali z poglądem Sądu Rejonowego co do tego, że zawarte przez strony umowy noszą cechy zarówno umów o pracę, jak i umów zlecenia. Ich zdaniem umowy te nie są umowami o pracę.

Rozpoznający rewizję Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, przedstawiając zagadnienie prawne, wskazał, że przeciwko możliwości potraktowania przedmiotowych umów jako umów o pracę przemawia treść ich postanowień, a w szczególności § 2, który stanowi, że zawarcie umowy nie powoduje powstania stosunku pracy między nauczycielem akademickim a ZOZ, a także cel ich zawarcia. Z kolei płatność wynagrodzenia z osobowego funduszu wynagrodzeń oraz jego wyliczanie do podstawy wymiaru emerytury, nagród jubileuszowych, nagród z zakładowego funduszu nagród i uprawnień z tytułu urlopów płatnych w zakładzie macierzystym wskazywać mogłyby na konieczność zakwalifikowania omawianych umów do umów o pracę.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Uczestnictwo nauczyciela akademickiego mającego prawo wykonywania zawodu medycznego w sprawowaniu opieki zdrowotnej, o którym mowa w art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), rozumiane jest jako obowiązek nauczyciela wynikający z jego stosunku pracy nawiązanego ze szkołą wyższą (z reguły na podstawie mianowania). Takie rozumienie wspomnianego zwrotu wynika z usytuowania tego przepisu w rozdziale 3 działu IV cyt. ustawy, zatytułowanym "Obowiązki i prawa nauczycieli akademickich". Ma ono też uzasadnienie historyczne. Poprzednio obowiązująca ustawa z dnia 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1985 r. Nr 42, poz. 201 ze zm.) w art. 144 ust. 1 pkt 4 stanowiła, że do obowiązków pracownika naukowo-dydaktycznego należy m.in. udział w pracach organizacyjnych szkoły, związanych z dydaktyką, badaniami naukowymi, działalnością artystyczną lub leczniczą. Obecnie obowiązująca ustawa nie precyzuje, w jaki sposób ma być realizowane uczestnictwo nauczyciela akademickiego w sprawowaniu opieki zdrowotnej. Brak ustawowego określenia formy prawnej "uczestnictwa" wskazuje na to, że jego realizacja odbywać się może na podstawie wszelkiego rodzaju umów, jakie mogą mieć zastosowanie do osiągnięcia tego celu. Nie można wykluczyć, że nauczyciel akademicki realizuje swój obowiązek wobec szkoły wyższej na podstawie umowy o pracę. W stanie faktycznym, na tle którego wyłoniło się rozpatrywane zagadnienie prawne, nauczyciele akademiccy zawarli umowy o ("na") prowadzenie działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej. Można uznać taki stan faktyczny za typowy, skoro ustawodawca w art. 106 ust. 2 powołanej ustawy o szkolnictwie wyższym upoważnił Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej do określenia w drodze rozporządzenia zasad wynagradzania nauczycieli akademickich za prowadzenie działalności, o której mowa w art. 100 ust. 1, oraz zasady jej finansowania. Wydane na tej podstawie rozporządzenie z dnia 11 kwietnia 1991 r. (Dz. U. Nr 36, poz. 160) stanowi w § 2 ust. 1 i 2, że zarówno szczegółowy zakres obowiązków nauczyciela akademickiego, jak i wysokość wynagrodzenia wynikać mają z porozumienia zawartego między rektorem szkoły wyższej a dyrektorem zakładu, na rzecz którego nauczyciel wykonuje zadania w zakresie opieki zdrowotnej.

Po wejściu w życie wspomnianego rozporządzenia zmieniła się organizacja zakładów opieki zdrowotnej. Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. nr 91, poz. 408) mówi w art. 64 ust. 1 o umowie, na podstawie której oddziały szpitalne udostępniane są na potrzeby klinik.

Omówiony stan prawny pozwala na stwierdzenie, że realizacja obowiązku wynikającego z art. 100 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym na podstawie umowy o prowadzenie działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej - jeżeli nic innego nie wynika z jej treści - nie powoduje powstania stosunku pracy między nauczycielem a zakładem opieki zdrowotnej. Umowa taka stanowi bowiem element stosunku prawnego (pracy) łączącego nauczyciela akademickiego ze szkołą wyższą. Prawo pracy zna pojęcie tzw. klauzul autonomicznych stosunku pracy, do których zaliczane są np. umowy o współodpowiedzialności materialnej. Umowy takie, o których mówi się w przedstawionym zagadnieniu prawnym, mogą być uznane za rodzaj klauzuli autonomicznej stosunku pracy łączącego nauczyciela akademickiego ze szkołą wyższą. Nie zachodzi w tym przypadku tożsamość stron umowy i stron stosunku pracy, jednakże treść, sens i cel umowy wskazują na to, że jest ona elementem stosunku pracy. Umowy tego rodzaju - co jest bezsporne - nie może zawrzeć inna osoba niż nauczyciel akademicki. Ma ona służyć realizacji obowiązku nauczyciela wynikającego z jego stosunku pracy ze szkołą wyższą. Podstawa zawarcia umowy, a także przesądzenie jej warunków (zakresu obowiązków, podporządkowania, wynagrodzenia), znajduje się w porozumieniu (umowie) zawartej między rektorem a osobą, której podlega zakład opieki zdrowotnej (obecnie dyrektorem). Usytuowanie nauczyciela akademickiego wobec zakładu opieki zdrowotnej, wynikające z treści umowy i przedstawionych wyżej przepisów obu ustaw (o szkolnictwie wyższym i o zakładach opieki zdrowotnej) oraz rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 kwietnia 1991 r., nie zawiera elementów relacji między pracownikiem a zakładem pracy. Nie zmienia tego stanu rzeczy sposób finansowania wynagradzania nauczycieli akademickich za świadczenie działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej, tj. finansowanie w ramach limitu środków na wynagrodzenia zakładu opieki zdrowotnej. Okoliczność ta nie może mieć istotnego znaczenia dla określenia stosunku prawnego łączącego nauczyciela z zakładem opieki zdrowotnej. Jest to okoliczność leżąca niejako poza tym stosunkiem, dotycząca jedynie gospodarki finansowej zakładu.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni aprobuje poglądy prawne sformułowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1988 r. (II URN 250/88, OSP 1990, z. 1-3, poz. 177). Orzeczenie to zostało wydane w czasie obowiązywania poprzedniej ustawy o szkolnictwie wyższym oraz zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej wydanego na jej podstawie, jednakże zmiany legislacyjne nie poszły w takim kierunku, który uczyniłby nieaktualnymi zapatrywania przedstawione w tym wyroku. Konsekwencje przyjętego stanowiska co do rodzaju stosunku prawnego łączącego nauczyciela akademickiego z zakładem opieki zdrowotnej w zakresie relacji między wynagrodzeniem pobieranym z tytułu zawartej umowy a wynagrodzeniem nauczyciela otrzymywanym w szkole wyższej, a także innymi świadczeniami wynikającymi ze stosunku pracy, nie są przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie. Nie ma zatem potrzeby ich omawiania, tym bardziej, że kwestie te nie mogą rzutować w decydujący sposób na treść odpowiedzi na przedstawione zagadnienie. Istota przedstawionego zagadnienia sprowadza się do tego, czy umowa zawarta między nauczycielem akademickim a zakładem opieki zdrowotnej powoduje powstanie stosunku pracy między tymi podmiotami. Nazwanie tej umowy nie ma natomiast istotnego znaczenia. Można przyjąć, że na podstawie art. 750 k.c. będą miały do niej odpowiednie zastosowanie przepisy o zleceniu.

Drugie z przedstawionych pytań nie precyzuje w istocie żadnego zagadnienia prawnego. Jest to pytanie o interpretację jednego z postanowień konkretnej umowy dotyczącego jej rozwiązania. Brzmi ono w sposób następujący: "umowa niniejsza ulega rozwiązaniu w przypadku rozwiązania umowy z Akademią Medyczną". Poszukiwanie odpowiedzi na przedstawione pytanie o sens tego sformułowania nie wymaga dokonania wykładni prawa, wymaga natomiast poczynienia ustaleń faktycznych, zgodnie ze wskazaniami art. 65 § 1 i 2 k.c., odnoszącymi się do wszystkich oświadczeń woli.

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści wyżej podanej.˙