Uchwała z dnia 1994-02-02 sygn. I PZP 58/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 58/93

Uchwała

z dnia 2 lutego 1994 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Józef Iwulski (spr.).

Sędziowie: SN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, SA Kazimierz Jaśkowski.

Protokolant: Elżbieta Jagiełło.

Prokurator: Jan Szewczyk.

Sąd Najwyższy - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie z powództwa A. W. przeciwko: 1. J. M., 2. S. K. i 3. W. F. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 2 lutego 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Częstochowie postanowieniem z dnia 28 października 1993 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy sprawa pracowników spółki z o.o. o należności ze stosunku pracy wniesiona p-ko członkom zarządu spółki, wobec bezskuteczności egzekucji p-ko spółce jest sprawą ze stosunku spółki w rozumieniu art. 479¹ § 2 pkt 1 k.p.c., czy też sprawą cywilną między stronami niebędącymi podmiotami gospodarczymi, czy ewentualnie jest sprawą o roszczenia ze stosunku pracy w rozumieniu art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c."

podjął następującą uchwałę:

sprawa o roszczenie ze stosunku pracy byłego pracownika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wniesiona przeciwko członkom zarządu tej spółki na podstawie art. 298 § 1 Kodeksu handlowego, nie jest sprawą z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Częstochowie przedstawił rozpatrywane zagadnienie prawne w następującym stanie sprawy.

Powód A. W. domagał się zasądzenia od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością PPUH "K." J. M., S. K. i W. F. należności z tytułu jego stosunku pracy ze spółką zasądzonych uprzednio wyrokami sądu pracy. Powód powoływał się na art. 298 k.h. z uwagi na bezskuteczność egzekucji wobec spółki z o.o. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Częstochowie przekazał sprawę Sądowi Gospodarczemu - Wydziałowi Gospodarczemu Sądu Rejonowego w Częstochowie, który rozpoznając sprawę, zgodnie z zarządzeniem prezesa sądu w składzie jednego sędziego, wyrokiem z dnia 30 lipca 1993 r. oddalił powództwo.

Sąd Wojewódzki w Częstochowie, rozpoznając rewizję powoda, powziął wątpliwość, czy w sprawie nie zachodzi nieważność postępowania ze względu na niewłaściwy skład sądu, gdyby uznać, że sprawa jest sprawą ze stosunku pracy. Sąd Wojewódzki wywiódł, że w dotychczasowej praktyce przyjęto, iż sprawy z art. 298 k.h. są sprawami gospodarczymi jako sprawy ze stosunku spółki w rozumieniu art. 479¹ § 2 pkt 1 k.p.c. Jego zdaniem jest to jednak problematyczne w sytuacji, gdy zobowiązania spółki, za które ewentualnie odpowiadają z mocy art. 298 k.h. członkowie jej zarządu, są wyprowadzane ze stosunku pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne ma istotne znaczenie, gdyż rozpoznanie sprawy przez jednego sędziego, jeżeli nie było możliwe wydanie zarządzenia prezesa sądu o takim składzie, powoduje nieważność postępowania - art. 369 pkt 4 k.p.c. (por. uchwałę z dnia 18 grudnia 1968 r., III CZP 119/68, OSPIKA 1970, z. 1, poz. 4 z gl. W. Berutowicza, uchwałę z dnia 21 lipca 1966 r., III CZP 62/66, OSNCP 1966, z. 12, poz. 212, PiP 1967, z. 11, str. 848 z gl. W. Berutowicza czy wyrok z dnia 1 kwietnia 1965 r., III PR 1/65, NP 1966, nr 3, str. 408 z gl. M. Piekarskiego. Należy jednak uznać, że nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy ta część przedstawionego zagadnienia, w której postawiony jest problem rozróżnienia, czy sprawa ma charakter sprawy gospodarczej, czy też sprawy cywilnej między stronami niebędącymi podmiotami gospodarczymi. W obu tych rodzajach spraw jest bowiem możliwe wydanie zarządzenia prezesa o jednoosobowym składzie sądu. W sprawach gospodarczych podstawę taką stanowi art. 479⁵ § 2 k.p.c., a w pozostałych sprawach cywilnych (z wyjątkiem m.in. spraw ze stosunku pracy) art. XII Przepisów wprowadzających k.p.c. Ponieważ w pierwszej instancji sprawę rozpoznawał sąd rejonowy, nie ma także znaczenia różnica w treści tych przepisów pozwalająca na wydanie omawianego zarządzenia w sprawach gospodarczych także w sądzie wojewódzkim rozpoznającym sprawę w pierwszej instancji. Podkreślić należy, iż prezes sądu rejonowego wydając w niniejszej sprawie omawiane zarządzenie nie powołał się wyraźnie na jego podstawę prawną. Nawet jednak, gdyby to uczynił, np. powołując się na przepis art. 479⁵ § 2 k.p.c., a okazało się, że sprawa nie była sprawą gospodarczą, to i tak nie miałoby to znaczenia. Ważne byłoby bowiem, że zarządzenie o jednoosobowym składzie zostało wydane w sprawie, w której jest to możliwe, a nie na jaką konkretnie podstawę prawną powołał się prezes sądu. Wobec tego Sąd Najwyższy nie podejmuje rozważań w zakresie, czy przedmiotowa sprawa była gospodarczą, czy też sprawą pomiędzy stronami niebędącymi podmiotami gospodarczymi, gdyż nie jest to niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem rozpoznanie w pierwszej instancji sprawy cywilnej przez sąd gospodarczy w postępowaniu odrębnym (lub odwrotnie) nie powoduje nieważności postępowania, chyba że pogwałcone zostały przepisy, z których naruszeniem ustawa wiąże skutek nieważności (por. uchwałę z dnia 2 października 1986 r., III PZP 57/86, OSNCP 1987, z. 10, poz. 152, OSPiKA 1987, z. 11-12, poz. 210 z apr. gl. Z. Świebody, NP 1989, nr 5-6, str. 177 z apr. gl. M. Gersdorf-Giaro i A. Wiśniewskiej).

Istotną a niezbędną dla rozstrzygnięcia sprawy jest natomiast ta część przedstawionego zagadnienia, która dotyczy pytania, czy sprawa była sprawą z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c. W tym przedmiocie należy przede wszystkim zważyć, że ustawami z dnia 18 kwietnia 1985 r., o rozpoznawaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 20, poz. 85) oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 20, poz. 86) wprowadzono kategorię procesową, "spraw z zakresu prawa pracy", do której wchodzą nie tylko sprawy o roszczenia ze stosunku pracy, ale także inne sprawy, a w szczególności sprawy o roszczenia związane ze stosunkiem pracy (art. 476 § 1 k.p.c.). Przemawia to za kontynuacją szerokiego rozumienia tego pojęcia i tak dotychczas było to traktowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. postanowienie z dnia 23 listopada 1965 r., I PZ 74/65, OSNCP 1966, z. 4, poz. 68; uchwałę z dnia 29 i 30 września 1966 r., III PZP 28/66, wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej dotyczące ochrony uprawnień pracowników w postępowaniu odrębnym, OSNCP 1967, z. 1, poz. 1; uchwałę z dnia 22 października 1969 r., III PZP 29/69, OSNCP 1970, z. 6, poz. 101; uchwałę z dnia 9 stycznia 1976 r., III PZP 16/75, OSNCP 1976, z. 6, poz. 128; uchwałę z dnia 31 grudnia 1976 r., I PZP 55/76, OSNCP 1977, z. 5-6, poz. 87; uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 14 marca 1978 r., V PZP 8/77, OSNCP 1978, z. 5-6, poz. 82; wyrok z dnia 18 lipca 1978 r. I PR 53/78, OSNCP 1979, z. 1, poz. 19; postanowienie z dnia 7 listopada 1978 r., I PZ 21/78, OSNCP 1979, z. 4, poz. 82, OSPiKA 1980, z. 2, poz. 21 z gl. G.

Bieńka uchwałę z dnia 19 grudnia 1978 r., I PZP 36/78, OSNCP 1979, z. 5, poz. 96, OSPiKA 1979, z. 6, poz. 101; postanowienie z dnia 5 listopada 1984 r., I PZ 18/84, OSNCP 1985, z. 8, poz. 116 czy z orzecznictwa już po omówionej zmianie przepisów uchwałę z dnia 17 lipca 1987 r., III PZP 27/87, OSNCP 1988, z. 10, poz. 40; postanowienie z dnia 20 maja 1988 r., I PZ 11/88, OSNCP 1990, z. 12, poz. 151, OSP 1990, nr 5-6, poz. 248 z gl. K. Korzana; uchwałę z dnia 3 lutego 1989 r., III PZP 54/88, OSNCP 1990, z. 2-3, poz. 39; uchwałę z dnia 19 lipca 1990 r., III PZP 13/90, OSNCP 1991, z. 2-3, poz. 22, PiZS 1991, nr 11-12, str. 67 z gl. U. Jackowiak; wyrok z dnia 30 października 1990 r., I PR 269/90, Orzecznictwo Gospodarcze 1991, nr 3, poz. 63 z kr. kom. J. Szewca; uchwałę z dnia 17 września 1991 r., I PZP 22/91, OSP 1992, z. 10, poz. 224 z apr. gl. M. Włodarczyka i uchwałę z dnia 24 listopada 1993 r., II PZP 3/93, Wokanda 1994, nr 1, str. 20).

W orzeczeniach tych podkreślono, że sprawami ze stosunku pracy są sprawy, w których podstawą dochodzonego roszczenia jest niewykonywanie lub nienależyte wykonywanie zobowiązania wynikającego z umowy o pracę lub przepisów prawa pracy, w tym również z układu zbiorowego lub regulacji zakładowych. Sprawami natomiast związanymi ze stosunkiem pracy są sprawy, w których podstawa prawna wynika nie z bezpośredniej realizacji praw i obowiązków stron stosunku pracy, lecz z innych ustawowych lub umownych "obowiązków zakładu pracy wobec pracownika (uzasadnienie uchwały z dnia 3 lutego 1989 r., III PZP 54/88, OSNCP 1990, z. 2-3, poz. 39 i uchwały z dnia 17 lipca 1987 r., III PZP 27/87, OSNCP 1988, z. 10, poz. 140). Uznawano, że procesowa kategoria spraw z zakresu prawa pracy wymienionych w art. 476 § 1 pkt 1 k.p.c. obejmuje sprawy o roszczenia znajdujące podstawę faktyczną i prawną bezpośrednio w stosunku pracy oraz sprawy o roszczenia związane z takim stosunkiem; o zaliczeniu konkretnej sprawy do tego zakresu decyduje nie sama podstawa prawna dochodzonego roszczenia, lecz także jego podstawa faktyczna (uzasadnienie postanowienia z dnia 20 maja 1988 r., I PZ 11/88, OSNCP 1990, z. 12, poz. 151, OSP 1990, nr 5-6, poz. 248 z gl. K. Korzana).

Równocześnie jednak orzecznictwo ze względu na brak związku między dochodzonym roszczeniem a stosunkiem pracy przyjmowało, iż szereg spraw nie może być zaliczonych do kategorii "spraw z zakresu prawa pracy" (por. np. uchwałę z dnia 18 grudnia 1978 r., I PZP 37/78, OSNCP 1979, z. 6, poz. 113; uchwałę z dnia 30 marca 1979 r., III PZP 1/79, OSNCP 1979, z. 9, poz. 166, OSPiKA 1979, z. 10, poz. 187; postanowienie z dnia 5 lutego 1986 r., IV PZ 5/86, OSNCP 1986, z. 12, poz. 209, OSPiKA 1988, z. 11-12, poz. 252 z gl. K. Korzana; uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 23 lutego 1993 r., I PZP 37/92, OSNCP 1993, z. 7-8, poz. 119, Orzecznictwo Gospodarcze 1993, nr 2, str. 52 z apr. notą T. Szymanka; postanowienie z dnia 17 lipca 1986 r., IV CZ 93/86, OSNCP 1987, z. 11, poz. 177; uchwałę z dnia 5 sierpnia 1986 r., III PZP 48/86, OSNCP 1987, z. 7, poz. 94; uchwałę z dnia 15 sierpnia 1986 r., III PZP 52/86, OSNCP 1987, z. 7, poz. 99; uchwałę z dnia 9 kwietnia 1987 r., III PZP 7/87, OSNCP 1988, z. 6, poz. 81, Sł. Prac. 1987, nr 12, str. 27, PUG 1987 nr 11 str. 311; postanowienie z dnia 12 marca 1987 r., I PZ 4/87, OSNCP 1988, z. 6, poz. 86; uchwałę z dnia 22 października 1987 r. III CZP 55/87, OSNCP 1989, z. 6, poz. 90 i wyrok z dnia 4 maja 1988 r., IV PR 117/88, PiZS 1988, nr 8, str. 69). W orzecznictwie tym podkreślano, że dla uznania sporu za spór o roszczenia związane ze stosunkiem pracy niezbędny jest element podmiotowy (zakład pracy - pracownik), a ponadto musi być spełniona przesłanka przedmiotowa w tym znaczeniu, iż dochodzone roszczenie musi pozostawać w bezpośrednim związku z treścią stosunku pracy i nie może powstać tylko przy okazji tego stosunku prawnego. Spór o roszczenia powstałe "przy okazji stosunku pracy" charakteryzuje się tym, że między roszczeniem a stosunkiem pracy brak jest wzajemnej współzależności w tym znaczeniu, że spór mógłby powstać również w sytuacji, gdy między stronami nie istniał stosunek pracy (uzasadnienie uchwały z dnia 5 sierpnia 1986 r., III PZP 48/86, OSNCP 1987, z. 7, poz. 94). Dla uznania, że roszczenie ze stosunku cywilnoprawnego pozostaje w związku ze stosunkiem pracy, konieczną przesłanką jest istnienie stosunku pracy pomiędzy podmiotami tej umowy niezależnie od przedmiotowego powiązania jej warunków z treścią stosunków pracy. Jeżeli istnienie stosunku pracy nie jest istotną przesłanką dopuszczalności powstania stosunku cywilnoprawnego, to nie można przyjąć, aby ten stosunek prawny pozostawał w związku ze stosunkiem pracy (uzasadnienie uchwały z dnia 9 kwietnia 1987 r., III PZP 7/87, OSNCP 1988, z. 6, poz. 81).

Podzielając te poglądy należy w tej sytuacji dokonać analizy stosunku prawnego, jaki powstaje na tle art. 298 Kodeksu handlowego. Również ta kwestia była już przedmiotem wielokrotnych wypowiedzi orzecznictwa Sądu Najwyższego. W szczególności początkowo w uchwale z dnia 12 czerwca 1991 r., III CZP 46/91 (OSNCP 1992, z. 3, poz. 38) Sąd Najwyższy przyjął, że "niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa Skarbu Państwa (urzędu skarbowego) przeciwko członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zobowiązania podatkowego obciążającego tę spółkę, w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w wypadku, gdy egzekucja prowadzona przeciwko spółce okazała się bezskuteczna". Pogląd ten spotkał się z krytyką (por. glosy M. Aleksandrowicza i J. Kraussa - Przegląd Sądowy 1992, nr 7-8, str. 124) i Sąd Najwyższy odstąpił od niego w uchwale z dnia 19 stycznia 1993 r., III CZP 162/92 (OSNCP 1993, z. 6, poz. 103, OSP 1993, z. 7-8, poz. 155) i uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 września 1993 r., II UZP 15/93 (dotychczas niepublikowana) stwierdzając, że "dopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia na podstawie art. 298 k.h., od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne". Sąd Najwyższy przyjął, że artykuł 298 k.h. jest wyjątkiem od zasady, iż za zobowiązania podmiotu prawa odpowiada sam ten podmiot, obciąża bowiem tą odpowiedzialnością osoby trzecie - członków zarządu, którzy w zasadzie jako wspólnicy nie odpowiadają osobiście za zobowiązanie spółki z o.o. (art. 159 § 3 k.h.); ze sformułowania art. 298 k.h. wynika, że członkowie zarządu odpowiadają nie za swoje zobowiązania, lecz za zobowiązania spółki; jest to więc ustanowione ex lege zabezpieczenie za cudzy dług; odpowiedzialność członków zarządu jest z punktu widzenia wierzyciela odpowiedzialnością subsydiarną, istniejącą obok odpowiedzialności spółki; odpowiedzialność członków zarządu nie mogłaby istnieć bez wyraźnego przepisu ustawy; zgodnie z art. 298 § 1 k.h. członkowie zarządu odpowiadają osobiście za wszelkie zobowiązania spółki z o.o.; dla tej odpowiedzialności nie ma znaczenia charakter zobowiązania: publiczny czy prywatnoprawny; art. 298 k.h. nie różnicując zobowiązań spółki według ich charakteru, stwarza samoistną odrębną podstawę odpowiedzialności prywatnoprawnej członków zarządu zarówno za zobowiązania publiczne, jak i prywatnoprawne spółki.

Zgadzając się w pełni z tą wykładnią należy stwierdzić, że między łączącym pracownika ze spółką z ograniczaną odpowiedzialnością stosunkiem pracy a stosunkiem prawnym powstałym na tle art. 298 Kodeksu handlowego nie istnieje żaden związek ani podmiotowy, ani przedmiotowy. Członkowie zarządu spółki nie są bowiem w tym stosunku następcami prawnymi zakładu pracy i ich odpowiedzialność jest całkowicie samodzielna, wynikająca właśnie z tego szczególnego przepisu ustawy. Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. z art. 298 k.h. jest szczególnym rodzajem samoistnej (niezależnej od podstaw odpowiedzialności samej spółki), odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu nienależytego prowadzenia spraw spółki, powodującego obniżenie wartości jej majątku i w konsekwencji bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. Zerwanie związku przedmiotowego jest tak dalekie, że jak wyżej wskazano, uzasadnia przyjęcie dopuszczalności drogi sądowej dla dochodzenia roszczenia z art. 298 k.h. mimo publicznoprawnego (administracyjnego) charakteru stosunku prawnego, na bazie którego dochodzi do powstania tego szczególnego roszczenia odszkodowawczego. Prowadzi to do wniosku, że sprawa o roszczenie byłego pracownika przeciwko członkom zarządu spółki z o.o. wywodzone na podstawie art. 298 k.h., wobec bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce, nie jest sprawą z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c. także w sytuacji, gdy bezskuteczność egzekucji dotyczyła należności ze stosunku pracy. Wobec tego nie jest także potrzebne poruszenie zasygnalizowanej w orzecznictwie i doktrynie kwestii możliwości zarządzania składu jednoosobowego w sprawie o roszczenia związane jedynie ze stosunkiem pracy (por. uchwałę z dnia 29 grudnia 1987 r., III PZP 51/87, OSNCP 1989, z. 9, poz. 134), PIP 1990, nr 7, str. 115 z kr. gl. K. Barana).

Powyższa wykładnia uzasadnia podjęcie uchwały jak w sentencji.