Wyrok z dnia 2000-12-06 sygn. III CKN 179/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 179/99

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2000 r.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN - Antoni Górski

Sędziowie: SN - Henryk Pietrzkowski (spraw.)

SN - Marek Sychowicz

Protokolant: Iwona Budzik

po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2000 r.

na rozprawie sprawy z powództwa A. U., T. S.-H., M. M. i X. M. przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […], Staroście Z. i Gminie Z. o wydanie,

na skutek kasacji powodów

od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]

z dnia 18 listopada 1998 r., sygn. akt I ACa […]

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w […] do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U Z A S A D N I E N I E

Sąd Apelacyjny w […] wyrokiem z dnia 18 listopada 1998 r. oddalił apelację powodów od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Z. oddalającego żądanie powodów o wydanie zabudowanej nieruchomości o pow. 1,50 ha, obejmującej, położone w Z., działki gruntu oznaczone numerami […]/2, […]/4, […]/5 i […]/6.

Według przyjętych w sprawie ustaleń opisana nieruchomość, której właścicielką była spadkodawczyni powodów M. Z., przejęta została w trybie art. 2 ust. 1 lit. b. dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 3, z 1945 r., poz. 13), zwanego dalej "dekretem". Przepis ten stanowi, że na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie będące własnością obywateli Rzeszy Niemieckiej, nie- Polaków i obywateli polskich narodowości niemieckiej.

Sąd Apelacyjny uznał, że gdyby nawet powodowie udowodnili, że nieruchomość miała założoną księgę wieczystą, w której jako właścicielka wpisana została M. Z., to nie mogli być uznani za właścicieli. Zgodnie bowiem z art. 2 ust. 1 zd. ostatnie dekretu, nieruchomości przeznaczone na cele reformy rolnej stały się własnością Skarbu Państwa z mocy prawa. W postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim strona pozwana wykazała, że w księdze wieczystej nr […] dla działki nr […]/5 jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa, a w księdze wieczystej prowadzonej dla działki nr […]/6 jako właściciel wpisana jest Gmina Z. W postępowaniu apelacyjnym złożony został odpis z księgi wieczystej nr […] prowadzonej dla działek nr […]/2, nr […]/4, a także dla wymienionej już działki nr […]/5 (odłączonej z księgi wieczystej nr […]), w której jako właściciel wpisany jest Skarb Państwa.

Wynikające więc z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece domniemanie chroni prawo własności pozwanego Skarbu Państwa. Domniemania tego nie obalają powołane przez powodów decyzje w sprawie, w której M. Z. odwołała się od orzeczenia Powiatowej Komisji Ziemskiej z dnia 9 sierpnia 1946 r. przyznającej H. P.- na podstawie przepisów dekretu - własność jej gospodarstwa położonego w S. Decyzje te kwestionują bowiem tylko uprawnienie H. P. do nabycia majątku w trybie reformy rolnej, nie stwierdzają natomiast, że sporna nieruchomość nie powinna być przejęta na cele reformy rolnej jako nieruchomość poniemiecka.

Złożona od powyższego wyroku kasacja powodów oparta została na podstawie naruszenia prawa procesowego, a mianowicie art. 128 i art. 211 k.p.c. przez zaniechanie zawiadomienia powodów o złożeniu przez stronę pozwaną w postępowaniu apelacyjnym odpisu pisma procesowego strony pozwanej, przy którym złożony został odpis z księgi wieczystej nr […], przez co "pozbawiono powodów możności obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.)". Ponadto kasacja oparta została na podstawie naruszenia prawa materialnego - art. 2 ust. 1 lit. b. dekretu PKWN przez przyjęcie, że sporna nieruchomość przeszła z mocy prawa na własność Skarbu Państwa.

We wniosku kasacyjnym powodowie żądali zmiany zaskarżonego wyroku przez "nakazanie pozwanym wydania spornych działek gruntu", ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Rozpoznając kasację w jej granicach, które wyznaczone zostały przez powołane w kasacji podstawy i wnioski, należało ocenić w pierwszej kolejności – podniesiony w ramach podstawy z art. 393¹ pkt. 2 k.p.c. – zarzut naruszenia przepisów kodeksu postępowania cywilnego, a mianowicie art. 128 i art. 211 k.p.c. Pierwszy z wymienionych przepisów stanowi o obowiązkach procesowych stron, a zatem sąd nie może ich naruszyć, natomiast drugi z powołanych przepisów stwierdza, że w razie nieobecności strony na rozprawie przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia sprawozdawca przedstawia jej wnioski, twierdzenia i dowody znajdujące się w aktach. Powodowie w kasacji nie zarzucili Sądowi Apelacyjnemu, że rozprawa sądowa przebiegała niezgodnie z regułą określoną w art. 211 k.p.c. Gdyby nawet sprawozdanie z przebiegu sprawy nie zostało złożone, to skuteczność zarzutu naruszenia omawianego przepisu uzależniona jest od wykazania, że uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 393¹ pkt 2 k.p.c.), a powodowie na istnienie takiego związku przyczynowo-skutkowego nawet się nie powoływali. Podstawa kasacyjna naruszenia przepisów postępowania nie mogła więc odnieść skutku.

Przechodząc do oceny zasadności podstawy naruszenia prawa materialnego stwierdzić należy, że Sąd Apelacyjny dokonując wykładni przepisów dekretu trafnie zauważył, że ustawodawca nie przewidział wydawania decyzji administracyjnych w odniesieniu do nieruchomości stanowiących tzw. mienie poniemieckie. W konsekwencji zasadnie uznał, że stanowisko Sądu Wojewódzkiego, według którego powodowie powinni domagać się wydania korzystnej dla siebie decyzji administracyjnej stwierdzającej, że nieruchomość nie podlegała działaniu art. 2 ust. 1 lit. e. dekretu, jest stanowiskiem błędnym. Sąd Apelacyjny konkludując swe rozważania trafnie uznał, że "kwestia ta mogła być przesłanką rozstrzygnięcia w postępowaniu przed sądem powszechnym". Z tego prawidłowo przeprowadzonego rozumowania nie wyprowadził jednak właściwych wniosków, popełniając w istocie błędy subsumcyjne, które – jak wiadomo – mogą zaistnieć przy porównywaniu stanu faktycznego ustalonego przez sąd ze stanem faktycznym podanym w przepisie prawnym (jego hipotezie). Tego rodzaju błędy stanowią podstawę zarzutu naruszenia prawa materialnego przez jego niewłaściwe zastosowanie, a zatem zarzutu powołanego w kasacji.

Z zebranego w sprawie materiału, powołanego przez Sąd Wojewódzki i stanowiącego podstawę dokonanych w sprawie ustaleń, nie zakwestionowanych przez Sąd Apelacyjny wynika, że poprzedniczka prawna powodów M. Z. była właścicielką spornych nieruchomości. Okoliczność ta nie jest kwestionowana przez stronę pozwaną, co Sąd Apelacyjny podkreślił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Do akt dołączone zostały - powołane w uzasadnieniu wyroku Sądu Wojewódzkiego -dokumenty stwierdzające, że M. Z. nie odstępowała od narodowości polskiej i nigdy nie posiadała obywatelstwa niemieckiego. Sąd Apelacyjny powinien zatem wziąć pod rozwagę te okoliczność przy ocenie zasadności powództwa. Brak takiej oceny uzasadnia zarzut popełnienia przez Sąd Apelacyjny błędów subsumcyjnych i w konsekwencji naruszenia powołanych w kasacji przepisów prawa materialnego.

Pamiętać nadto trzeba, że w systemie obowiązującego prawa dokonanie wpisu w księdze wieczystej nie pociąga za sobą samo przez się zmiany stanu prawnego nieruchomości. Stosownie do przepisu art. 3 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece tylko domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Jest to domniemanie iuris tantum i jako takie może być obalone przez przeciwstawienie mu dowodu przeciwnego. Nigdzie nie została wyrażona zasada, że dowód przeciwko treści wpisu może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemanie z art. 3 ust. 1 u.k.w.h. można obalić w każdym postępowaniu, w oparciu o wszelkie dostępne środki dowodowe.

Kasację należało zatem uwzględnić i orzec jak w sentencji (art. 393¹³ § 1 k.p.c.).