Wyrok z dnia 2006-02-10 sygn. I UK 186/05

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I UK 186/05

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2006 r. Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)

SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)

SSN Andrzej Wasilewski

w sprawie z odwołania J. P. i S. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B. o objęcie ubezpieczeniem społecznym J. P. od 19 maja 2003 r., po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 lutego 2006 r., skargi kasacyjnej odwołujących się J. P. i S. P. od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]

z dnia 26 kwietnia 2005 r., sygn. akt III AUa […],

oddala skargę kasacyjną.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 kwietnia 2004 r. ZUS Oddział w B. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1 i art. 38 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) oraz art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k. p. stwierdził, że J. P. od dnia 19 maja 2003 r. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u S. P. w Z. M. z siedzibą w B., gdyż umowę o pracę zawarto w celu obejścia przepisów ustawy dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Odwołanie od powyższej decyzji wnieśli J. P i S. P.

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2004 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. oddalił odwołanie. Wyrok oparto na następujących ustaleniach. J. P. zawarła 19 maja 2003 r. umowę o pracę, według której miała być zatrudniona na stanowisku księgowej z wynagrodzeniem miesięcznym 2.100 zł. W dniu zawarcia umowy o pracę wnioskodawczyni była w trzecim miesiącu ciąży. Korzystała ona ze zwolnień lekarskich w związku z ciążą, której rozwiązanie nastąpiło w grudniu 2003 r. Pracodawca (teść wnioskodawczyni) S. P., w rzeczywistości nie miał zamiaru wykorzystywania tak umówionego zatrudnienia, wcześniej na stanowisku księgowej nikogo nie zatrudniał, a obsługę księgową wykonywało biuro rachunkowe. Praca wnioskodawczyni nie dotyczyła księgowości, gdyż faktycznie polegała tylko na tym, że wnioskodawczyni zajmowała się sporadycznie prostymi czynnościami (wydawanie rusztowań).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że przedmiotowa umowa o pracę została zawarta bezprawnie, gdyż strony umowy zmierzały do obejścia ustawy dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W rzeczywistości zgodnie z podjętym zamiarem wnioskodawczyni nie świadczyła pracy określonej w umowie, ale wykonywała inne czynności, które nie były objęte stosunkiem pracy. Zawarta umowa o pracę miała charakter fikcyjny.

Po rozpoznaniu apelacji S. P., wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2005 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w […] na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

W ocenie Sądu drugiej instancji Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowo ustaleń stanu faktycznego sprawy i w właściwie, w oparciu o reguły z art. 233 § 1 k.p.c. ocenił materiał dowodowy zgromadzony w sprawie. Wprawdzie Sąd pierwszej instancji nie wskazał podstawy prawnej ustaleń co do bezskuteczności przedmiotowej umowy o pracę, to jednak zdaniem Sądu drugiej instancji chodziło o zastosowanie art. 58 k.c. do pozorowanej umowy o pracę w celu obejścia ustawy dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W skardze kasacyjnej wniesionej w imieniu J. P. i S. P. przez ich pełnomocnika będącego adwokatem wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania, ewentualnie o uchylenie tegoż wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji. Skarga kasacyjna zawiera dwie podstawy. W ramach podstawy dotyczącej naruszenia przepisów prawa materialnego sformułowano zarzut naruszenia art. 58 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. W ocenie skarżących w rozpatrywanej sprawie nie było przesłanek do przyjęcia, że umowa o pracę zawarta z wnioskodawczynią została zawarta w celu obejścia przepisów ustawy dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W ocenie skarżących zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje na to, że J. P. świadczyła pracę. Wnioskodawczyni była rozliczana z organami podatkowymi, a pracodawca odprowadzał za nią składki na ZUS. Uzyskane przez nią świadczenie nie przekroczyło wysokości opłaconych składek, wobec czego w ocenie odwołujących się, nie doszło do pokrzywdzenia ZUS i uzyskania nienależnych świadczeń. W ramach podstawy naruszenia przepisów prawa procesowego wskazano zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. polegający na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny w […] skupił się na wykazaniu bezzasadności zarzutów apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji, dotyczących przede wszystkim naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i przez to błędnego ustalenia podstawy faktycznej wyroku. Według Sądu Apelacyjnego wszystkie zarzuty apelacji były bezzasadne w związku z czym za miarodajną podstawę rozstrzygnięcia także Sąd Apelacyjny przyjął fakty ustalone przez Sąd pierwszej instancji. Rozważając zatem podstawy skargi kasacyjnej należało mieć na uwadze ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego orzeczenia, to jest wszystkie te ustalenia, które dokonał Sąd pierwszej instancji i które następnie w całości zaaprobował i w ten sposób uczynił ustaleniami własnymi, Sąd Apelacyjny.

Powyższe uwagi dotyczą zakresu postępowania kasacyjnego w rozpoznawanej sprawie a ich przedstawienie było potrzebne, gdyż autor skargi kasacyjnej zarzucając naruszenie art. 58 § 1 k.c. za podstawę swego zarzutu uznał wskazywaną przez siebie niezgodność powołanego przepisu ze stanem faktycznym, z tym że powołał się na szereg twierdzeń o faktach, które nie mają nic wspólnego (są sprzeczne) z ustaleniami faktycznymi zaskarżonego wyroku. Przypomnieć w związku z tym należy, że wykazanie naruszenia przepisu prawa materialnego, zwłaszcza w postaci niewłaściwego zastosowania (por. art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c.) musi odnosić się do ustaleń faktycznych zaskarżonego wyroku. Ustaleniami tymi Sąd Najwyższy jest związany (por. art. 398¹³ § 2 k.p.c.).

Stosownie do ustalonych w sprawie faktów, J. P. i S. P. zawarli fikcyjną umowę o pracę na stanowisku księgowej za wynagrodzeniem 2.100 zł w celu uzyskiwania świadczeń z ubezpieczeń Społecznych przysługujących pracownikowi. W rzeczywistości umowa ta nie została wykonana, J. P. nie świadczyła umówionej pracy a w konsekwencji nie pozostawała ze swym rzekomym pracodawcą w stosunku pracy, natomiast wykonywała na jego rzecz „sporadycznie” czynności niezwiązane ze stosunkiem pracy.

Ustalenia powyższe, wynikające – jak to zauważono na wstępie – z uzasadnienia zaskarżonego wyroku są decydujące dla rozstrzygnięcia sprawy, najpierw przez Sąd pierwszej instancji, który oddalił odwołanie J. P. i S. P. od decyzji ZUS stwierdzającej, że J. P. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu, bo nie była zatrudniona na zasadzie stosunku pracy, a następnie przez Sąd drugiej instancji, który oddalił apelację S. P. Trzeba w związku z tym podkreślić, że podstawą rozstrzygnięcia sprawy, rozstrzygnięcia potwierdzającego podstawę prawną zaskarżonej odwołaniem J. P. i S. P. decyzji ZUS, były podane w tej decyzji przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). W szczególności ustalono w ten sposób, że J. P. nie będąc pracownikiem nie spełniała warunku ubezpieczenia społecznego wynikającego z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 powołanej ustawy.

Natomiast skarga kasacyjna w zupełnym oderwaniu od wyżej wskazanych podstaw rozstrzygnięcia, wadliwości zaskarżonego wyroku bezzasadnie upatruje w płaszczyźnie art. 58 § 1 k.c., odnosząc ten przepis do zawartej przez wnioskodawców umowy o pracę i uważając ją za w pełni skuteczną, gdyż wyrażającą rzeczywisty zamiar stron umowy i to zamiar zrealizowany przez świadczenie umówionej pracy. Niezależnie od niedopuszczalnego – o czym była już wyżej mowa - zestawienia (subsumcji) wskazanego przepisu i faktów sprzecznych z ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku, należy zauważyć, że może budzić wątpliwości powołanie przez Sąd Apelacyjny art. 58 § 1 k.c. jako przepisu określającego bezskuteczność umowy o pracę, zawartej fikcyjnie i bez faktycznej jej realizacji co do umówionego zatrudnienia. Skoro Sądy obu instancji ustaliły, że między J. P. a S. P. nie został nawiązany i nie powstał faktycznie stosunek pracy a sporządzona przez nich umowa o pracę była „fikcyjna”, to dla określenia bezskuteczności prawnej takiej umowy (jej nieważności) bardziej odpowiednie są przepisy o wadach oświadczeń woli (por. art.83 § 1 k.c.) niż powołany w zaskarżonym wyroku art. 58 § 1 k.c., stanowiący podstawę do stwierdzenia nieważności czynności prawnej sprzecznej z ustawą albo mającą na celu obejście ustawy.

W teorii prawa cywilnego uznaje się, że czynnością prawną podjętą w celu obejścia ustawy jest czynność, wprawdzie nie objęta zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo (System Prawa Prywatnego, tom 2, red. Z. Radwański, Warszawa 2002, s. 227-228). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 25 listopada 2004 r. (I PK 42/04, OSNP 2005, nr 14, poz. 209), stwierdził, że „czynności mające na celu obejście ustawy (in fraudem legis) zawierają jedynie pozór zgodności z ustawą. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, która z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Obejście ustawy to zachowanie podmiotu prawa, który napotykając prawny zakaz dokonania określonej czynności prawnej „obchodzi” go w ten sposób, że dokonuje innej niezakazanej formalnie czynności w celu osiągnięcia skutku związanego z czynnością zakazaną, a tym samym sprzecznego z prawem. W rozpatrywanej sprawie nie chodziło o osiągnięcie zakazanego celu, bo korzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego na skutek podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu samo w sobie nie mogłoby być określone jako sprzeczne z prawem. Skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę. Może ono nawet być głównym motywem nawiązania stosunku pracy, zamiast wykonywania pracy na innych podstawach prawnych. Jednakże wnoszący skargę kasacyjną nie mogą z powyższych założeń z zakresu wykładni art. 58 § 1 k.c. wyprowadzać zasadności swego zarzutu, skoro – jak to wyżej odniesiono – zostało ustalone w sprawie, że J. P. nie pozostawała w stosunku pracy (nie stała się pracownikiem), a umowa o pracę była tylko pozorowana.

Z ustalonym w sprawie jej stanem faktycznym (ustaleniami faktycznymi w rozumieniu art. 398¹³ § 2 k.p.c.) skarżący, w niedopuszczalny sposób podnieśli polemikę w drugiej podstawie skargi kasacyjnej ograniczonej do zarzucenia naruszenia art. 233 k.p.c. Tymczasem, zgodnie z art. 398³ § 3 podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Wobec niedopuszczalności podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c., nie rozpatrując tego zarzutu, można jednakże zauważyć, że w sensie logicznym oraz w odniesieniu do zasad doświadczenia życiowego nie jest przekonujące twierdzenie, jakoby za realnością spornej umowy o pracę miało przemawiać to, że poprzednio J. P. zatrudniona była w firmie „D.” na podstawie umowy zlecenia.

Z powyższych przyczyn wobec bezzasadności skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 398¹⁴ k.p.c.