Wyrok z dnia 2004-04-06 sygn. I PK 380/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PK 380/03

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 kwietnia 2004 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Józef Iwulski

SSN Barbara Wagner

Protokolant Małgorzata Beczek

w sprawie z powództwa C. O. przeciwko Fabryce P. Spółce Akcyjnej w Ł. o nagrodę jubileuszową i inne, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 kwietnia 2004 r., kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach

z dnia 27 marca 2003 r., sygn. akt IV Pa 3/03,

oddala kasację.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27 marca 2003 r. oddalił apelację pozwanej Fabryki P. w Ł. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Siedlcach z dnia 14 października 2002 r. W sprawie tej powódka C. O. domagała się zasądzenia na jej rzecz nagrody jubileuszowej za 25 lat pracy, dodatków za staż pracy za okres od 1 stycznia 2000 r. do 15 września 2001 r., ekwiwalentu za deputat węglowy, odprawy emerytalnej oraz odsetek od dochodzonych należności. Sąd Rejonowy zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwoty po 105 zł za każdy miesiąc w okresie od sierpnia 2000 r. do sierpnia 2001 r. oraz kwotę 49 zł brutto za okres od 1 do 18 września 2001 r. tytułem ekwiwalentu za deputat węglowy, kwoty po 215 zł, 217 zł i 235,60 zł brutto tytułem dodatku za staż pracy za okres od października 2000 r. do maja 2001 r., wraz z ustawowymi odsetkami, kwotę 5.919,90 zł z ustawowymi odsetkami tytułem nagrody jubileuszowej, a także kwotę 2.609,20 zł tytułem wyrównania odprawy rentowej wraz z ustawowymi odsetkami. Sąd pierwszej instancji ustalił, że stosunek pracy powódki został rozwiązany z dniem 14 września 2001 r. w związku z jej przejściem na emeryturę. Przed rozwiązaniem umowy o pracę powódka otrzymywała wynagrodzenie miesięczne w wysokości 1498 zł brutto. Strona pozwana nie kwestionowała wysokości dochodzonych roszczeń, których nie wypłaciła. W sprawie było niesporne, iż Przedsiębiorstwo Państwowe P. przekształciło się w spółkę akcyjną Skarbu Państwa na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 44, poz. 202 ze zm.), co sprawiło, że nowopowstała spółka wstępowała we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa państwowego (art. 8 ust. 2), zaś zatrudnieni pracownicy stali się z mocy prawa (art. 9 tej ustawy) pracownikami nowopowstałej spółki „P.”.

Na podstawie takich ustaleń Sąd Rejonowy przyjął, że wskazane wyżej unormowania stanowią lex specialis w stosunku do regulacji Kodeksu pracy, w tym również do jego art. 23¹. W takiej sytuacji do powódki nie miał zastosowania art. 241⁸ § 1 k.p., gdyż wskutek dokonanych przekształceń własnościowych nowy pracodawca nie był wprawdzie związany układem zbiorowym pracy, to postanowienia tego układu stały się składnikami indywidualnych umów o pracę, które nie zostały wypowiedziane. Wprowadzone regulaminem wynagradzania zmiany warunków pracy Sąd ten uznał za niezgodne z prawem.

Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Sąd Okręgowy uznał, iż mimo trafności niektórych jej zarzutów, nie było podstaw do podważenia orzeczenia Sądu pierwszej instancji, które odpowiada prawu mimo wadliwego uzasadnienia. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska jakoby decydujące znacznie dla rozstrzygnięcia sprawy miało „ustalenie w zakresie związania, bądź nie Spółki Akcyjnej powstałej z dniem 1 grudnia 1995 r. na skutek przekształcenia Przedsiębiorstwa Państwowego Fabryki P. w Ł. na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji oraz na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, postanowieniami układu zbiorowego pracy obowiązującego w przekształconym przedsiębiorstwie”, chociaż „kwestia ta faktycznie stanowi złożone zagadnienie prawne i może budzić wątpliwości, których przykładem jest interpretacja przedstawiona przez Okręgowego Inspektora Pracy oraz Głównego Inspektora Pracy”. Sąd Okręgowy „za niecelowe uznał zajmowanie jednoznacznego stanowiska w tej materii”, sygnalizując istniejące w tej materii „rozbieżności” pomiędzy orzecznictwem Sądu Najwyższego a jednym z przedstawicieli doktryny, który wyraził pogląd, że „spółka powstała na skutek przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego nie jest nowym pracodawcą, dlatego też nie ma podstaw do ograniczenia sukcesji praw i obowiązków, jak to ma miejsce w przypadku art. 23¹ k.p. i 241⁸ k.p.”. Gdyby bowiem przyjąć, że pozwana spółka stała się stroną układu zbiorowego pracy, który przestał obowiązywać na skutek jednostronnego jego wypowiedzenia przez pracodawcę, to i tak nie spowodowałoby to automatycznego pozbawienia pracowników spornych składników wynagrodzenia wynikających z tego układu. Samo wejście w życie „nowej sytuacji prawnej” nie oznacza automatycznego pozbawienia praw osób, które je skutecznie nabyły. Pracownicze uprawnienia wynikające z układu zbiorowego pracy stały się bowiem warunkami indywidualnych umów o pracę także „w sytuacji przyjęcia drugiego z prezentowanych poglądów, a mianowicie, że nowopowstała spółka nie stała się stroną układu zbiorowego pracy i zastosowanie znajdują przepisy art. 23¹ i 241⁸ k.p.”. W konsekwencji zmiana treści umowy o pracę wymagała wypowiedzenia lub porozumienia zmieniającego. Takie było też stanowisko pozwanej, która utrzymywała jakoby w dniu 15 września 2000 r. zawarła z powódką porozumienie dotyczące zmiany treści stosunku pracy. W takich okolicznościach sprawy o jej rozstrzygnięciu decydowało ustalenie treści i skutków treści tego pisma w zakresie dochodzonych przez powódkę elementów wynagrodzenia. W tym zakresie Sąd Okręgowy uznał, iż „pismo to nie spowodowało utraty przez powódkę wymienionych wyżej składników wynagrodzenia”

Ponadto Sąd Okręgowy zaakceptował stanowisko Sądu pierwszej instancji, że regulamin wynagradzania, który wprowadziła strona pozwana nie miał mocy obowiązującej, gdyż nie było możliwe jego wprowadzenie w sytuacji braku uzgodnienia jego treści z zakładowymi organizacjami związkowymi, argumentując, że przewidziany w art. 77 § 4 k.p. termin „uzgadnia” oznacza osiągnięcie „określonego skutku (zgody)”. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie było poza sporem, że w dacie opracowywania regulaminu wynagradzania u pozwanej działały dwie zakładowe organizacje związkowe, które pismem z dnia 26 lipca 2000 r. zgodnie oświadczyły, że wprowadzenie tego regulaminu jest nieuzasadnione, gdyż w Spółce obowiązuje zakładowy układ zbiorowy pracy. Wobec wspólnego negatywnego stanowiska organizacji związkowych pozwany pracodawca nie był uprawniony do samodzielnego ustalenia regulaminu wynagradzania w trybie art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 234 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o związkach zawodowych), ponieważ tej możliwości został pozbawiony wskutek niewyrażenia zgody związków zawodowych na jego wprowadzenie. W konsekwencji bezpodstawne było powoływanie się przez pozwaną na postanowienia regulaminu wynagradzania, który nie miał mocy wiążącej, jako uzasadnienia do wprowadzenia zmian warunków zatrudnienia powódki.

W kasacji strona pozwana podniosła następujące zarzuty: 1/ naruszenia art. 232 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 i 473 k.p.c. - przez zaniechanie dopuszczenia dowodów zmierzających do ustalenia treści porozumienia z dnia 25 września 2000 r. zmieniającego warunki pracy i płacy powódki, a także nieprzeprowadzenia dowodu zmierzającego do ustalenia, czy działające u pozwanej zakładowe organizacje związkowe „miały wolę uzgodnienia i wprowadzenia regulaminu wynagradzania w świetle ich pisma z dnia 26 lipca 2000 r. i pisma pracodawcy z dnia 20 lipca 2000 r.”, 2/ naruszenia art. 77² § 4 k.p. w związku z art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych - przez przyjęcie, że pismo związków zawodowych z dnia 26 lipca 2000 r. „nie jest odmową uczestniczenia przy pracach zmierzających do opracowania regulaminu wynagradzania a co za tym idzie pracodawca nie dopełnił wymóg stawiany przez art. 77² § 4 KP”, 3/ art. 42 § 1 k.p. w związku z „art. 30 par. 1 ust. 1 KP” - przez przyjęcie, iż pismo stron z dnia 15 września 2000 r. ustalające nowe warunki wynagradzania powódki nie ma wpływu na treść łączącej strony umowy w części dotyczącej warunków płacowych, 4/ „art. 30 par. 1 ust. 1 KP” oraz art. 61, 65, 66 i 70 k.c. w związku z art. 300 k.p. – przez ich niezastosowanie, co doprowadziło do przyjęcia, że pismo powódki z dnia 15 września 2000 r. nie stanowi zgodnego oświadczenia woli stron w przedmiocie zmiany indywidualnej umowy o pracę powódki w zakresie warunków wynagradzania. Na tych podstawach skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i „oddalenie powództwa”, a także zasądzenia od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.

W ocenie skarżącej w sprawie występują dwa istotne zagadnienia prawne. Pierwsze z nich wymaga „wyrażenia poglądu przez Sąd Najwyższy tak co do zasad dokonywania wykładni oświadczeń woli stron umowy o pracę a w szczególności co do skutków składanych przez nich ofert i związania takimi ofertami (art. 61, 65 i 66 KC w zw. z art. KP)”. Ponadto wymaga rozstrzygnięcia kwestia wynikająca z art. 77² § 4 k.p. „uzgadniania regulaminu wynagradzania z organizacjami związkowymi a w szczególności ustalenie czy wymóg ten został zachowany przez pracodawcę w przypadku gdy organizacje te odmówią udziału w ‘procesie uzgadniania' takiego regulaminu”. Strona pozwana podważała dopuszczalność przyjęcia sukcesji w zakresie zbiorowych stosunków pracy na podstawie art. 8 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, kwestionując niezastosowanie reguł zawartych w art. 9 ust. 1 tej ustawy w związku z art. 241⁸ k.p. i 241⁷ § 4 k.p. przez przyjęcie, że złożenie oświadczenia woli w przedmiocie odmowy zawarcia nowego układu zbiorowego pracy nie powoduje jego wygaśnięcia, który to pogląd jest sprzeczny z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002 r., K 37/01 (Dz. U., Nr 169, poz. 1660).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Podstawy kasacji są nieuzasadnione, gdyż rozstrzygnięcie sprawy wymagało jedynie oceny treści pisma z dnia 15 września 2000 r. skierowanego przez pozwanego pracodawcę do powódki, która potwierdziła jego odbiór w dniu 25 września 2000 r. Niezależnie bowiem od kontrowersyjnej kwestii dotyczących dalszego obowiązywania zakładowego układu zbiorowego pracy po przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną, bądź legalności samodzielnego wprowadzenia przez pozwanego zakładowego regulaminu wynagradzania bez uzgodnienia z działającymi u niego zakładowymi organizacjami związkowymi -dokonanie zmian spornych świadczeń objętych treścią indywidualnego stosunku pracy powódki wymagałoby zachowania prawem przewidzianego trybu, tj. wypowiedzenia lub porozumienia zmieniającego. Oceniając pismo z dnia 25 września 2000 r. Sąd pierwszej instancji stwierdził „bez żadnych wątpliwości, iż pracodawca nie porozumiał się z pracownikiem co do zmiany warunków pracy i płacy w taki sposób jak to przewiduje art. 42 kp”. Taki pogląd potwierdził Sąd drugiej instancji, który zgodził się z apelującym pracodawcą, że „Sąd Rejonowy stanowiska tego nie uzasadnił w sposób, o jakim mowa w art. 328 § 2 kpc”, tyle że Sąd Najwyższy nie podziela takiej oceny, bowiem treść pisma z dnia 15 września 2000 r., które zawierało następujące sformułowanie pozwanego pracodawcy - „w związku z wejściem w życie nowego regulaminu wynagradzania, za porozumieniem stron od dnia 1 października 2000 r. zmieniam Pani umowę o pracę w części dotyczącej stanowiska i wynagrodzenia” zasadniczego, stawki akordowej i premii regulaminowej, a zatem odnosiło się do innych świadczeń niż objęte powództwem, w sposób oczywisty nie mogło być potraktowane jako porozumienie lub wypowiedzenie zmieniające w zakresie dochodzonych roszczeń powódki o zasądzenie nagrody jubileuszowej, dodatku za staż pracy, ekwiwalentów za deputat węglowy oraz wyrównania odprawy emerytalnej. Wbrew twierdzeniom skarżącej, pismo to nie było ofertą zmiany spornych należności ze stosunku pracy w rozumieniu art. 61, 65, 66 i 70 k.c. w związku z art. 300 k.p., ale próbą jednostronnego narzucenia zmiany warunków pracy i płacy powódce, która jedynie potwierdziła obiór tego pisma, nie zajmując stanowiska (do czasu wytoczenia powództwa), co do tego rodzaju niedopuszczalnej jednostronnej modyfikacji istotnych warunków jej zatrudnienia bez koniecznego zachowania prawem przewidzianego trybu porozumienia lub wypowiedzenia zmieniającego w zakresie spornych należności ze stosunku pracy. Tak jednoznaczna ocena zawartości pisma pozwanej z dnia 15 września 2000 r. przekreślała potrzebę prowadzenia postępowania dowodowego dotyczącego jego niebudzącej wątpliwości wykładni. W konsekwencji, dokonane przez Sąd drugiej instancji, z powołaniem się na jego uprawnienia procesowe wynikające z art. 382 k.p.c., uzupełnienie prawidłowego stanowiska Sądu Pracy o nieskutecznej zmianie warunków płacowych w zakresie dochodzonych przez powódkę należności, że „regulamin wynagradzania, na który powołuje się strona pozwana w piśmie z dnia 15 września 2000 r. nie miał mocy obowiązującej”, nie było potrzebne dla prawidłowego wyrokowania. Stwierdzenie nielegalności samodzielnego wprowadzenia przez pozwanego zakładowego regulaminu wynagradzania - jako dokonanego bez uzgodnienia z działającymi u niego zakładowymi organizacjami związkowymi, które zajęły wspólnie uzgodnione negatywne stanowisko co do potrzeby wprowadzenia tej formy zakładowej regulacji płacowej, uzasadniając to dalszym obowiązywaniem zakładowego układu zbiorowego pracy, doprowadziło Sąd Okręgowy do niejasnego uznania za „bezskuteczne odwołanie się w piśmie z dnia 15 września 2000 r. do jego treści, jako podstawy pozbawienia powoda ekwiwalentu za deputat węglowy po dacie 1 października 2000 r.”, chociaż ostatecznie do prawidłowego uznania, że wyrok Sądu pierwszej instancji był prawidłowy.

Równocześnie ta nieskuteczna próba pozwanego pracodawcy dotycząca jednostronnej zmiany warunków zatrudnienia powódki w zakresie dochodzonych przez nią należności ze stosunku pracy sprawiała, że w rozpoznawanej sprawie nie wystąpiła potrzeba szczegółowego rozstrzygania o przedstawionym istotnym zagadnieniu prawnym dotyczącym interpretacji art. 77² § 4 k.p. W takiej sytuacji Sąd Najwyższy jedynie incydentalnie potwierdził prawidłowość stanowiska Sądu drugiej instancji, że wspólnie uzgodnione negatywne stanowisko zakładowych organizacji związkowych wskazujące na brak potrzeby wprowadzenia zakładowego regulaminu wynagradzania przekreśla legalność jednostronnego jego ustalenia i wprowadzenia przez pracodawcę (art. 77² § 4 zdanie drugie k.p. w związku z art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych). Takie wspólnie uzgodnione negatywne stanowisko zakładowych organizacji związkowych wyklucza możliwość samodzielnego wydania regulaminu wynagradzania przez pracodawcę dlatego, że nie uzgodnił on wprowadzenia tego rodzaju zakładowego aktu płacowego z zakładowymi organizacjami związkowymi (art. 77² § 4 zdanie drugie k.p.). Jedynie w sytuacji, gdy te organizacje związkowe nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni od wystąpienia pracodawcy z propozycją koniecznego uzgodnienia treści tego zakładowego aktu prawa pracy, decyzję podejmuje pracodawca, ale po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych (art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych). Oznacza to, że zarówno wspólnie uzgodnione pozytywne, jak i negatywne stanowisko zakładowych organizacji związkowych, których nie akceptuje pracodawca, wyklucza możliwość legalnego samodzielnego wydania przezeń regulaminu wynagradzania, skoro jego wprowadzenie wymaga stanowczego udziału, tj. uzgodnienia z tymi organizacjami związkowymi. Trzeba jednak podkreślić, że organizacje związkowe powinny mieć świadomość tego, że w razie ewentualnego braku układowej lub regulaminowej regulacji płacowej warunki zatrudnienia pracowników mogą być ustalane w oparciu o minimalne standardy wynikające z powszechnie obowiązujących norm prawa pracy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą uzasadnionych podstaw kasację w zgodzie z art. 393¹² k.p.c.