Wyrok z dnia 2019-10-23 sygn. II PK 75/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 75/18

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 23 października 2019 r.

Przeniesienie pracownika samorządowego na inne niekierownicze stanowisko nie jest uzasadnione, gdy stanowisko dotychczas zajmowane przez niego podzielono w wyniku reorganizacji zatrudniającej go jednostki na trzy stanowiska kierownicze (art. 23 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 1282 z późn. zm.).

Przewodniczący: Sędzia SN Halina Kiryło.

Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski (spr.), Krzysztof Rączka.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Janusza Ś. przeciwko ZDM i KP w B. o wyrównanie wynagrodzenia, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 października 2019 r. skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy z dnia 7 września 2017 r. [...]

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 7 września 2017 r. oddalił apelację powoda Janusza Ś. od wyroku Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 11 kwietnia 2017 r., który oddalił jego powództwo przeciwko pozwanemu pracodawcy ZDM i KP w B. o wyrównanie wynagrodzenia.

Powód był zastępcą dyrektora ds. technicznych. Zarządzeniem dyrektora z 8 maja 2013 r. stanowisko zastępcy ds. technicznych zostało zniesione a na jego miejsce zostały utworzone trzy nowe stanowiska zastępców do spraw: inwestycji drogowych i transportu, utrzymania infrastruktury oraz ekonomicznych. Zastępca ds. inwestycji drogowych i transportu został zwierzchnikiem wydziałów inwestycji drogowych, rozwoju układu transportowego, mostowego, organizacji transportu a także laboratorium drogowego. Zastępca ds. utrzymania infrastruktury został zwierzchnikiem wydziałów utrzymania i eksploatacji dróg, inżynierii ruchu, sieciowo-torowego oraz zarządzania pasem drogowym. Zastępcy ds. ekonomicznych zostały powierzone wydziały zamówień publicznych, funduszy europejskich, taryfowo-biletowy, płatnego parkowania oraz główny księgowy.

Dnia 10 maja 2013 r. pozwany na podstawie art. 23 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych przeniósł powoda na samodzielne stanowisko głównego inżyniera. Wskazał, że przeniesienie jest konsekwencją zmiany regulaminu organizacyjnego i likwidacji stanowiska powoda. W dniu 30 grudnia 2013 r. pozwany rozwiązał z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia. Sąd przywrócił powoda do pracy. Pozwany w porozumieniu z powodem przywrócił powoda do pracy na stanowisko inspektora nadzoru w wydziale zarządzania pasem drogowym w związku z likwidacją stanowiska głównego inżyniera. Pozwany zobowiązał się do wypłaty powodowi dodatku wyrównawczego do uzyskania emerytury, w wysokości różnicy między wynagrodzeniem otrzymywanym na zlikwidowanym stanowisku głównego inżyniera a wynagrodzeniem na stanowisku inspektora nadzoru. Stosunek pracy powoda został rozwiązany na mocy porozumienia stron 16 lipca 2016 r. w związku z przejściem na emeryturę.

Sąd Rejonowy w uzasadnieniu oddalenia powództwa stwierdził, że pozwany nie naruszył art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych ani art. 39 k.p. Przeniesienia urzędnika samorządowego w trybie art. 23 nie ogranicza ochrona przedemerytalna. Po zlikwidowaniu stanowiska powoda dalsze zatrudnienie na tym stanowisku nie było możliwe. Pracodawca przez 6 miesięcy wypłacał powodowi wynagrodzenie w dotychczasowej wysokości. Żądanie wyrównania wynagrodzenia za dalszy okres zatrudnienia nie było zasadne. Pozwany nie naruszył art. 5 ust. 5 pkt 1 i ust. 6 oraz art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Likwidacja stanowiska powoda nie była pozorna. W związku ze zmianami organizacyjnymi pozwany powołał trzech zastępców dyrektora, którym przydzielił obowiązki zgodnie z własnym uznaniem. Wynikało to z określonych potrzeb pracodawcy i nie może być przedmiotem rozważań pod względem zasadności gospodarczej i organizacyjnej. Pracodawca ma pełne prawo prowadzić politykę zatrudnienia w taki sposób, który umożliwia mu racjonalne gospodarowanie. Powód nie przedstawił dowodów dla poparcia twierdzenia o pozorności reorganizacji jednostki i likwidacji jego stanowiska. Przedstawił jedynie analizę dokonanych zmian pod względem obowiązków przyznanych poszczególnym osobom. Ustawa o pracownikach samorządowych stanowi pragmatykę służbową i jest prawem szczególnym (lex specialis) w stosunku do norm ogólnych, za które należy uznać ustawę z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

Powód w apelacji zarzucił:

I. błąd w ustaleniach przez przyjęcie, że:

a) doszło do likwidacji jego stanowiska i nie było możliwe dalsze zatrudnienie na stanowisku zastępcy dyrektora, podczas gdy zwiększono liczbę zastępców dyrektora do trzech, zakres kompetencji zastępcy dyrektora do spraw technicznych, którą to funkcję pełnił, rozdzielono pomiędzy zastępcę do spraw inwestycji drogowych i transportu, zastępcę do spraw utrzymania infrastruktury oraz zastępcę do spraw ekonomicznych, a cały zakres kompetencji wydzielonego zastępcy do spraw utrzymania infrastruktury mieścił się wcześniej w zakresie kompetencji zastępcy dyrektora do spraw technicznych;

b) oświadczenie pozwanego z 13 maja 2013 r. było przeniesieniem na inne stanowisko, a nie wypowiedzeniem zmieniającym, podczas gdy w oświadczeniu tym zawarto pouczenie o możliwości odwołania się do sądu pracy, sam pozwany nie podnosił, aby pouczenie było omyłką, a nie przeprowadzono wykładni oświadczenia woli pozwanego - co miało istotny wpływ na wynik sprawy;

II. obrazę prawa materialnego:

a) art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, przez nieprawidłową wykładnię, polegającą na przyjęciu, że likwidacja indywidulanego stanowiska urzędniczego per se skutkuje brakiem możliwości zatrudnienia na tym stanowisku urzędniczym;

b) art. 23 ust. 1 i 2 ustawy o pracownikach samorządowych w związku z art. 10 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 5 pkt 1 i ust. 6 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, przez ich nieprawidłowe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powodowi należy się dodatek wyrównawczy z uwagi na to, że zmiana stanowiska pracy powoda skutkowała obniżeniem wynagrodzenia, ale tylko przez okres sześciu miesięcy, a nie aż do momentu uzyskania przez powoda wieku emerytalnego.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia apelacji stwierdził, że ustalenia faktyczne i ocena prawna Sądu Rejonowego są prawidłowe. Likwidacja stanowiska była rzeczywista i wynikała ze zmian struktury organizacyjnej pozwanego zakładu. Likwidacja ta pozwalała na przeniesienie powoda na inne stanowisko pracy. Podstawą był art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, a nie wypowiedzenie zmieniające. Warunkiem przeniesienia nie była wola pracownika, gdyż przeniesienie nie jest uzależnione od jego decyzji. Przepis reguluje wyjątkowe uprawnienie pracodawcy do jednostronnej zmiany na stałe wykonywanej pracy bez zgody pracownika. Należy to postrzegać jako przywilej pracowniczy, dlatego że może ono być wykorzystane jedynie w sytuacji reorganizacji jednostki i likwidacji stanowiska pracy, która oznacza brak możliwości dalszego zatrudniania urzędnika na tym stanowisku. Dopuszczalność stałej zmiany pracy i to bez zgody pracownika nie wynika tu ze wzmożonej dyspozycyjności pracowniczej, ale jest podyktowana ochroną interesów urzędnika samorządowego. W miejsce rozwiązania stosunku pracy, które byłoby uzasadniane faktem reorganizacji, możliwe jest powierzenie pracownikowi innej pracy.

W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie:

I. przepisów postępowania - art. 378 § 1 oraz art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez nierozpoznanie i nieodniesienie się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do podniesionego w apelacji zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych w zakresie likwidacji stanowiska urzędniczego zajmowanego przez powoda w dniu 13 maja 2013 r. i braku możliwości dalszego zatrudnienia powoda na stanowisku zastępcy dyrektora pozwanego, które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy;

II. prawa materialnego:

1) art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, przez jego nieprawidłową wykładnię polegającą na przyjęciu, że likwidacja stanowiska urzędniczego per se skutkuje brakiem możliwości dalszego zatrudnienia na tym stanowisku urzędniczym;

2) art. 23 ust. 1 i 2 ustawy o pracownikach samorządowych w związku z art. 10 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 5 pkt 1 i ust. 6 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, przez ich nieprawidłową wykładnię polegającą na przyjęciu, że w przypadku przeniesienia pracownika samorządowego zatrudnionego na stanowisku urzędniczym, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego na inne stanowisko urzędnicze, pracownik taki przez okres sześciu miesięcy następujących po miesiącu, w którym został przeniesiony na nowe stanowisko, zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, jeżeli jest ono wyższe od wynagrodzenia przysługującego na nowym stanowisku, a nie przysługuje takiemu pracownikowi samorządowemu dodatek wyrównawczy do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego.

Powód wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania a na wypadek nieuwzględnienia zarzutów procesowych o zmianę wyroków i uwzględnienie powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty skargi kasacyjnej wyróżniają dwie główne kwestie. Pierwsza to pytanie, czy Sąd powszechny wystarczająco ustalił i ocenił likwidację stanowiska pracy oraz niemożliwość zatrudnienia powoda na stanowisku zastępcy dyrektora, czyli czy w jego sytuacji spełniały się przesłanki przeniesienia z art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych (dalej także jako ups). Druga, która może być niezależna od pierwszej, to pytanie, czy z tytułu wskazywanej przez powoda ochrony przedemerytalnej, chroniony był przed przeniesieniem na inne stanowisko lub czy taka ochrona samodzielnie gwarantowała mu dodatek wyrównawczy do końca okresu ochronnego. Pozostając przy drugiej kwestii należy zauważyć, że skarga kasacyjna podlega rozpoznaniu tylko w granicach zarzutów jej podstaw (art. 398¹³ § 2 k.p.c.). Skarżący nie zarzuca naruszenia art. 39 k.p. Swoją argumentację za uzyskaniem i potwierdzeniem takiej ochrony osadza w orzecznictwie, które nie jest źródłem prawa powszechnego (art. 87 ust. 1 ustawy zasadniczej), pomijając, że przedmiot innych spraw nie był taki sam, jak przedmiot sporu w sprawie powoda (między innymi wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 kwietnia 2015 r., I PK 217/14 i z dnia 28 października 2014 r., I PK 52/14). Podstawą skargi kasacyjnej są przepisy prawa materialnego (art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c.). Wprawdzie skarżący wskazuje na art. 10 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 5 pkt 1 i ust. 6 ustawy z dnia 13 z marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, ale jest to regulacja, która dotyczy innych spraw, w których początkiem jest oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu definitywnym lub zmieniającym warunki pracy lub płacy, a nie przeniesienie pracownika samorządowego na podstawie art. 23 ups na inne stanowisko. Powód nie otrzymał wypowiedzenia zmieniającego (art. 42 k.p.), co otwierałoby rozważania o ochronie na podstawie wskazanych przepisów i samodzielnej podstawie dodatku wyrównawczego (odrębnej od tej z art. 23 ust. 2 ups).

W odniesieniu do pierwszej kwestii należy stwierdzić, że pracownik nie może zakwestionować zmian, jakie wprowadza pracodawca w organizacji zakładu (urzędu), gdy nie są pozorne. Zasadnicza argumentacja skarżącego nie podważa też zmiany organizacyjnej dokonanej przez pozwanego, lecz ocenę, że spełnia się przesłanka przeniesienia, albowiem po zmianie dalej mógł być zatrudniony na stanowisku zastępcy dyrektora. Znaczenie ma wówczas ta część art. 23 ust. 1 in fine ups, która określa negatywną przesłankę przeniesienia ("... jeżeli ze względu na likwidację zajmowanego przez niego stanowiska nie jest możliwe dalsze jego zatrudnienie na tym stanowisku"). Z tym łączy się zasadny zarzut skargi pominięcia analizy sfery faktycznej, warunkującej zastosowanie tego przepisu. Należy zgodzić się ze skarżącym, że Sąd powszechny nie rozważył przesłanki negatywnej. Pominął w tym zakresie zarzut apelacji i doszło do naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., co ma wpływ na wynik sprawy (art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c.).

Na pierwsze spojrzenie mogłoby się wydawać, że skoro przesłanką pozytywną przeniesienia jest likwidacja zajmowanego stanowiska, to już tylko z tej przyczyny nie jest możliwe dalsze zatrudnienie pracownika na tym stanowisku. Wówczas należałoby stwierdzić, że regulacja ujęta w art. 23 ust. 1 in fine ups jest zbędna. Na taką wykładnię prawa nie pozwala jednak choćby domniemanie racjonalności ustawodawcy i stwierdzenie, że żadnej części przepisu nie można uznać za zbędną.

Punktem wyjścia w ocenie zarzutu skarżącego powinna być zasada trwałości uzgodnionych warunków pracy i płacy (art. 11 k.p.). Przy braku zgody pracownika na ich zmianę wyjątkiem może być jednostronna ich zmiana przez pracodawcę na podstawie wyraźnego uprawnienia ustawowego ze względu na określoną sytuację lub potrzebę pracodawcy (np. art. 42 § 4 k.p.). Zasadę trwałości warunków pracy i płacy wzmacnia ustawowa ochrona zatrudnienia przewidziana w określonych sytuacjach (np. ochrona przedemerytalna - art. 39 k.p.). Uzasadnia to stwierdzenie, że negatywna przesłanka przeniesienia z art. 23 ust. 1 in fine ups wymaga ścisłej wykładni, skoro przyjmuje, że zgoda pracownika nie jest warunkiem przeniesienia. Regulacja z art. 23 ups ma swoje odrębne (samodzielne) znaczenie, jednak jej wykładni nie może zamykać wskazanie, że jest z korzyścią dla pracownika, bo likwidacja stanowiska z reguły uzasadnia rozwiązanie stosunku pracy. Likwidacja stanowiska nie pozbawia pracownika uprawnienia do dalszego zatrudnienia, jeżeli jest możliwe dalsze zatrudnienie na tym stanowisku. Tak wynika z treści przepisu - art. 23 ust. 1 in fine ups.

Pozorna nielogiczność sytuacji, w której dochodzi do likwidacji stanowiska i jednoczesnej możliwości dalszego zatrudnienia na tym stanowisku ustępuje, gdy zwróci się uwagę na szerszy kontekst pozytywnej przesłanki regulacji z art. 23 ust. 1, która ma na uwadze reorganizację jednostki zatrudniającej pracownika samorządowego, a nie wyłącznie likwidację jego indywidualnego stanowiska pracy. Likwidacja stanowiska może być skutkiem (pochodną) reorganizacji tej jednostki, co nie oznacza, że zawsze wykluczona jest wówczas możliwość zatrudnienia pracownika na wcześniej zajmowanym stanowisku.

Można przyjąć, że chodzi wówczas o taki sam, a nie koniecznie o ten sam zakres pracy (czynności). Pierwotne stanowisko może być zlikwidowane, choćby ze względu na reguły decyzyjne determinujące zmiany organizacyjne w urzędzie czy w jego jednostce. Decyduje zatem nowa struktura, czyli regulamin organizacyjny, stanowiska pracy i przypisane im zakresy czynności. W orzecznictwie przyjmuje się, że sąd pracy nie ocenia zasadności lub racjonalności decyzji pracodawcy dotyczących zmian organizacyjnych. Nie kończy to stosowania prawa w sytuacji, gdy sam prawodawca wymaga rozważenia czy likwidacja stanowiska w ramach reorganizacji jednostki nie uniemożliwia dalszego zatrudnienia pracownika na tym stanowisku. Zadania urzędu, czy jego jednostki, z reguły określone są w ustawie i dlatego są przeważnie trwałe (stałe). Czyli zmianie może ulegać struktura organizacyjna, natomiast nadal pozostają zadania własne urzędu (jednostki), które powierzane są do wykonania konkretnym pracownikom na danych kierowniczych stawiskach urzędniczych.

W tej sprawie reorganizacja nie spowodowała zmniejszenia liczby stanowisk zastępcy dyrektora. Przeciwnie spowodowała ich zwiększenie z jednego do trzech. Kwestia ta na tle art. 23 ust. 1 in fine ups nie została należycie rozważona przez Sąd powszechny. Zasady trwałości warunków pracy i płacy (art. 11 k.p.), równości w zatrudnieniu (art. 11² k.p) czy zasadności wypowiedzenia definitywnego lub zmieniającego (art. 42, art. 45 k.p), determinują podstawowy standard kauzalności decyzji pracodawcy wobec pracownika, w konsekwencji również kryteria uzasadniające przeniesienie pracownika na inne stanowisko w przypadku reorganizacji jednostki i likwidacji stanowiska. Nie ma podstaw, aby wyłączyć ich odpowiednie stosowanie w sytuacji odwrotnej, czyli gdy w ramach reorganizacji pracodawca tworzy trzy stanowiska w miejsce jednego. W przeciwnym razie powód byłby w gorszej sytuacji. Czyli gdyby zmiana polegała na likwidacji trzech stanowisk zastępcy dyrektora i utworzeniu w to miejsce tylko jednego stanowiska zastępcy dyrektora, to wówczas miałby prawo kontroli doboru na to jedno stanowisko, odwołując się do zasad równego traktowania (niedyskryminacji). W sytuacji odwrotnej, czyli utworzenia trzech stanowisk w miejsce jednego, decyzja pracodawca o dalszym zatrudnieniu pracownika tym bardziej nie powinna być dowolna. W tym zakresie powód od początku wskazywał, że mógł objąć stanowisko jednego z zastępców dyrektora, gdyż wydzielony dla niego zakres obowiązków składał się wcześniej na zakres obowiązków powoda. Dobór nowych pracowników na nowo utworzone stanowiska nie powinien być zatem arbitralny, skoro określone uprawnienie, a nawet pierwszeństwo, może mieć na podstawie art. 23 ust. 1 ups pracownik, który wykonywał zdania, które po zmianie organizacyjnej przydzielono do jednego z trzech stanowisk zastępców dyrektora. Pracownik, który należycie wykonuje swoje obowiązki, może wskazywać na prawo do dalszego zajmowania stanowiska po zmianie organizacyjnej, gdy możliwe jest dalsze jego zatrudnienie na tym stanowisku. W tej sprawie nie zarzucano powodowi braku starannego lub nienależytego wykonania obowiązków.

Uzasadniona jest zatem teza, że podjęta w ramach reorganizacji jednostki organizacyjnej, likwidacja stanowiska kierowniczego pracownika samorządowego zatrudnionego na stanowisku urzędniczym może nie uzasadniać przeniesienia tego pracownika na inne stanowisko, gdy jego dotychczasowe stanowisko podzielono na trzy stanowiska kierownicze (art. 23 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych).

Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 398¹⁵ § 1 oraz art. 108 ust. 2 w związku z art. 398²¹ k.p.c.).

OSNP 2020 r., Nr 10, poz. 103