Wyrok z dnia 2000-01-19 sygn. II CKN 683/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 683/98

Wyrok

z dnia 19 stycznia 2000 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Mirosłwa Wysocka.

Sędziowie SN: Gerard Bieniek, Stanisław Dąbrowski (spr.).

Protokolant: Bogumiła Gruszka.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2000 r. na rozprawie sprawy z powództwa J. K. przeciwko Przedsiębiorstwu Prefabrykacji Przemysłu Węglowego "P." S.A. o ustalenie i zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23 kwietnia 1998 r.,

oddala kasację.

Uzasadnienie

Powód J. K. domagał się:

1) ustalenia, że pozwany: Przedsiębiorstwo PPW "P." S.A. umową z dnia 20 czerwca 1990 r., wniósł do Spółdzielni Mieszkaniowej środki finansowe jako tzw. wkład budowlany, które Spółdzielnia przeznaczyła na spłatę kredytu inwestycyjnego w Banku X (zaciągniętego na budowę mieszkania, które jest przedmiotem tej umowy, a w konsekwencji, że pozwany nie udzielił Spółdzielni kredytu-pożyczki w zastępstwie kredytu bankowego;

2) zobowiązania pozwanego do przeniesienia na rzecz powoda prawa własności do przedmiotu pożyczki mieszkaniowej w kwocie 4.592,30 złotych przydzielonej powodowi w aneksie do umowy jako osobie trzeciej, za zgodą Spółdzielni, w celu wstąpienia powoda w prawa wierzyciela - pozwanego (art. 518 § 1 pkt 3 k.c.);

3) zobowiązania pozwanego do przeniesienia na rzecz powoda spółdzielczego prawa do mieszkania o równowartości 13.962,99 złotych, nabytego z mocy umowy, a w związku z aneksem do ww. umowy, przeniesionego na rzecz osoby trzeciej, to jest powoda za cenę zwrotu pożyczki mieszkaniowej nieoprocentowanej w związku z odmową zawarcia umowy o pożyczkę.

Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 22 maja 1997 r. oddalił powództwo.

Sąd Wojewódzki poczynił następujące ustalenia. Pozwany w dniu 20 czerwca 1990 r. zawarł z Międzyzakładową Spółdzielnią Mieszkaniową "Z." umowę o sfinansowanie przez pozwanego kosztów budowy jednego mieszkania o pow. 84,97 m² (M-6), a środki finansowe pozwany przekazał w zastępstwie kredytu bankowego. Finansowanie i spłata tego kredytu miała być zgodna z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1982 r. (Dz. U. z 1983 r. Nr 1, poz. 4) oraz z dnia 30 grudnia 1988 r. (Dz. U. z 1989 r. Nr 1, poz. 1), a w razie ich zmiany, zgodna z aktualnie obowiązującymi przepisami. W zamian Spółdzielnia zobowiązała się przyjąć w poczet swych członków pracownika pozwanego, przez niego wskazanego, po wpłaceniu przez tego pracownika wpisowego, wkładu mieszkaniowego lub zaliczki na wkład budowlany.

W wykonaniu tej umowy pozwany skierował powoda, który został członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej, uzyskał przydział mieszkania M-6 oraz pokrył wkład mieszkaniowy, z pożyczki udzielonej mu przez pozwanego (i pozwanemu spłaconej).

Umowa została przez jej strony zmieniona aneksem z dnia 25 września 1991 r. W aneksie tym strony ustaliły, że kredyt rozumiany jako pożyczka długoterminowa będzie przez Spółdzielnię spłacany w ciągu 60 lat i będzie oprocentowany wg zmiennej stopy oprocentowania stosowanej przez X Bank przy kredytach udzielonych na cele budownictwa mieszkaniowego. Przy czym rata kredytu wraz z należnymi odsetkami płaconymi przez pracownika pozwanego miała być przekazywana przez Spółdzielnię pozwanemu raz w roku. W aneksie tym pozwany, zobowiązał się też pokryć zwiększone koszty budowy mieszkania. Środki przekazane Spółdzielni pochodziły z zakładowego funduszu mieszkaniowego pozwanego. Powód, który czuł się pokrzywdzony aneksem, spłacał pożyczkę długoterminową, lecz bez odsetek i wobec tego w 1994 r. został pozbawiony członkostwa w Spółdzielni.

Apelację powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia 23 kwietnia 1998 r. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego dwa ze zgłoszonych w pozwie żądań powoda należy uznać jako żądanie zobowiązania pozwanego do złożenia oświadczenia woli. Jedno oświadczenie pozwanego miałoby dotyczyć przeniesienia na powoda wierzytelności z tytułu pożyczki w kwocie 4.592,30 zł udzielonej Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej "Z." na mocy aneksu do umowy z 20 czerwca 1990 r., a drugie oświadczenie miałoby obejmować przeniesienie na powoda spółdzielczego prawa do mieszkania, zajmowanego przez powoda, którego budowa została sfinansowana przez pozwanego na mocy umowy za cenę 13.962,99 zł.

Przepis art. 64 k.c. przewiduje, że prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Przepis ten nie stanowi jednak podstawy materialnoprawnej takiego roszczenia. Roszczenie jest uzasadnione tylko wtedy, gdy pozwany nie składa oznaczonego oświadczenia woli, mimo że jego zobowiązanie do tego wynika bądź z czynności prawnej, bądź z przepisów prawa.

W ocenie Sądu Apelacyjnego żadna czynność prawna dokonana między stronami ani żaden przepis prawa nie nakłada na pozwanego obowiązku przeniesienia na powoda wierzytelności z tytułu pożyczki udzielonej przez pozwanego Spółdzielni Mieszkaniowej ani też przeniesienia spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego. W tym drugim wypadku pozwanemu takie prawo nie przysługuje i z tego względu nie ma nawet możliwości jego przeniesienia. Pozwany -jako osoba prawna w ogóle nie mógł nabyć spółdzielczego prawa do lokalu ze względu na zakaz wynikający ze statutu Spółdzielni.

Powód nie wykazał również, aby pozwany zobowiązany był, czy to z mocy czynności prawnej czy to przepisów prawa, do dokonania na jego rzecz cesji wierzytelności z umowy zmienionej aneksem. Nie stanowią podstawy prawnej takiego żądania powoływane przez powoda przepisy art. 518 § 1 pkt 3 k.c. czy art. 519 § 1 k.c. Przepis art. 518 § 1 k.c. regulujący kwestię spłaty wierzyciela przez osobę trzecią przewiduje nabycie przez tę osobę wierzytelności na skutek samego spłacenia wierzyciela, a więc jednostronnej czynności tej osoby. Zatem zgoda wierzyciela na spłatę nie jest potrzebna, a tym bardziej nie jest potrzebne oświadczenie o cesji wierzytelności. Wstąpienie powoda w prawa wierzyciela pozwanego nie wchodzi w grę, gdyż pozwany nie jest dłużnikiem z tytułu umowy zmienionej aneksem, ale wierzycielem Spółdzielni Mieszkaniowej.

Trzecie ze zgłoszonych przez powoda roszczeń Sąd Apelacyjny uznał za żądanie ustalenia, które to roszczenie ma swoją podstawę materialnoprawną w przepisie art. 189 k.p.c. Treść tego przepisu jednoznacznie wskazuje, że przedmiotem ustalenia może być istnienie bądź nieistnienie stosunku prawnego albo prawa, względnie ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. Przedmiotem ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c. nie może być ustalenie faktu, gdyż przepis ten takiej możliwości nie przewiduje. Roszczenie sprowadza się zaś do dokonania przez Sąd ustaleń faktycznych.

W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego powód zarzucił naruszenie prawa materialnego:

- przepisu art. 518 § 1 pkt 3 k.c. przez błędną jego wykładnię, skutkującą twierdzeniem, iż przepis ten nie stanowi podstawy prawnej żądania cesji wierzytelności na rzecz powoda zgodnie z brzmieniem umowy zawartej przez pozwanego i Międzyzakładową Spółdzielnię Mieszkaniową "Z.".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie jest zasadna.

Przepis art. 518 § 1 pkt 3 k.c. stanowi, że osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzycieli, zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie. Z treści cytowanego przepisu wynika, że możliwość jego zastosowania uzależniona jest od trzech przesłanek:

1) istnienia wierzytelności,

2) spłaty wierzytelności przynajmniej w części przez osobę nie będącą dłużnikiem,

3) wyrażenia przez dłużnika pisemnej zgody na zapłatę.

W razie ziszczenia się tych przesłanek następuje ex lege nabycie wierzytelności.

Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że przepis art. 518 § 1 pkt 3 k.c. nie ma zastosowania do żadnego z roszczeń dochodzonych przez powoda w niniejszym procesie i stanowisko swoje prawidłowo uzasadnił. W kasacji nie podaje się na czym miałby polegać błąd w wykładni omawianego przepisu. W uzasadnieniu kasacji mowa jest o tym tylko, że zmiana treści umowy zawartej przez pozwanego ze Spółdzielnią Mieszkaniową była niekorzystna dla powoda. Nie ma to nic wspólnego z wykładnią art. 518 § 1 pkt 3 k.c.

Umowa jest wiążąca dla stron. Z umowy nie mogą wynikać żadne obowiązki dla powoda, będącego osobą trzecią. Niewykluczone, że zgadzając się na zmianę umowy z pozwanym, Spółdzielnia Mieszkaniowa dokonała ustępstw bez zachowania należytej staranności, licząc że świadczenia do których się zobowiązywała względem pozwanego, odzyska od powoda, przy wykorzystaniu instytucji prawa spółdzielczego. Takie postępowanie byłoby sprzeczne z zasadami prawa spółdzielczego i naruszałoby zasady współżycia społecznego, ale okoliczność ta może być podnoszona w sprawach między powodem a Spółdzielnią Mieszkaniową. W żadnym razie powoływana okoliczność nie jest przesłanką cesji wierzytelności, którą pozwany ma do Spółdzielni.

Nie ma żadnego związku z przepisem art. 518 § 1 pkt 3 k.c. roszczenia powoda obejmujące żądanie ustalenia, że Spółdzielnia Mieszkaniowa kwotę otrzymaną od pozwanego w wykonaniu zawartej z nim umowy, zużyła niezgodnie z celem w umowie tej określonym oraz żądanie zobowiązania pozwanego do przeniesienia na rzecz powoda spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego.

Z powyższych względów i na mocy art. 393¹² k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.