Postanowienie z dnia 2006-12-12 sygn. II CSK 272/06

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CSK 272/06

POSTANOWIENIE

Dnia 12 grudnia 2006 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Helena Ciepła (przewodniczący)

SSN Maria Grzelka

SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)

w sprawie z wniosku W. K.

przy uczestnictwie J. K. i E. K.

o zniesienie współwłasności nieruchomości,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym

w Izbie Cywilnej w dniu 12 grudnia 2006 r.,

skargi kasacyjnej wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Okręgowego w K.

z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt VII Ca […],

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w W. postanowieniem częściowym z dnia 11 marca 2005 r. zniósł współużytkowanie wieczyste działek gruntu położonych w W. przy ulicy K. […], oznaczonych numerami geodezyjnymi [...] i [X.] o łącznej powierzchni 568 m² oraz współwłasność usytuowanego na tych działkach budynku. Działka nr [...] podzielona została - zgodnie z planem podziału sporządzonym przez biegłego sądowego z zakresu geodezji - na działki nr [...]/1 o powierzchni 283 m² oraz nr [...]/2 o powierzchni 58 m². Z budynku natomiast linią pionową wydzielona została -stosownie do projektu podziału opracowanego przez biegłego sądowego z zakresu budownictwa - część „A" o powierzchni 411,23 m² oraz część „B" o powierzchni 488,35 m². Sąd Rejonowy przyznał wnioskodawcy W. K. prawo użytkowania wieczystego działki nr [...]/1 oraz prawo własności posadowionej na tej działce części budynku oznaczonej literą „A”, zaś uczestniczce postępowania E. I. K. prawo użytkowania wieczystego działek nr [...]/2 i nr [X.] oraz prawo własności usytuowanej na nich części budynku oznaczonej literą „B”. Jednocześnie Sąd ten określił wartość nieruchomości przyznanych wnioskodawcy na sumę 613.870 zł, a uczestniczce postępowania - na kwotę 646.300 zł.

Stosownie do treści ustaleń Sądu Rejonowego w marcu 1995 r. W. K. oraz jego brat J. K. wraz z żoną E. I. K. nabyli prawo użytkowania wieczystego działek nr [...] i [X.] położonych w W. przy ulicy K. […] oraz własność nakładów na budowę wznoszonego na tych działkach budynku mieszkalno-usługowego. W dacie tej transakcji budynek wzniesiony był w stanie surowym do wysokości drugiego piętra. Początkowo wnioskodawca i uczestnicy postępowania kontynuowali budowę z zamiarem urządzenia w dwóch odrębnych częściach budynku lokali użytkowych oraz mieszkalnych. Na skutek nieporozumień poróżnili się jednak i dalsze prace, aż do ich zakończenia, prowadził wnioskodawca. W ten sposób wzniesiony został budynek trójkondygnacyjny, podpiwniczony o ścianach nośnych posadowionych w jednej linii pionowej.

W wyniku zniesienia wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami J. K. i E. I. K. oraz dokonania przez nich podziału dorobku należący do majątku wspólnego udział (w ½ części) w prawie użytkowania wieczystego wymienionych wyżej działek oraz własności nakładów przypadł uczestniczce postępowania E. I. K.

Mając na uwadze powyższe ustalenia, oczekiwania wnioskodawcy i uczestniczki postępowania co do sposobu zniesienia współwłasności, jak też opinie biegłych z zakresu geodezji oraz budownictwa, Sąd Rejonowy uznał za właściwe dokonanie podziału fizycznego nieruchomości, a także wydanie w tym przedmiocie postanowienia częściowego.

Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację wnioskodawcy od powyższego orzeczenia postanowieniem zaskarżonym skarga kasacyjną aprobując stanowisko Sądu Rejonowego co do potrzeby wydania postanowienia częściowego. Wskazał przy tym, że za celowością podjęcia takiego rozstrzygnięcia przemawia zasadnicza rozbieżność stanowisk uczestników postępowania w kwestii rozliczenia nakładów na wspólną nieruchomość. Sąd Okręgowy podkreślił też, że przyjęty w postanowieniu częściowym sposób zniesienia współwłasności w należyty sposób zabezpiecza prawa uczestników. Odnosząc się do wyrażonego w judykaturze poglądu o niedopuszczalności dokonania zniesienia współwłasności nieruchomości postanowieniem częściowym przez podział w naturze, bez równoczesnego wyrównania wartości udziałów spłatami lub dopłatami i bez rozstrzygnięcia sporu o nakłady dokonane w rozmiarze mogącym rzutować na sposób podziału albo wysokość spłat lub dopłat (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 czerwca 1977 r., III CZP 40/77, OSNC 1978/2/24 ) Sąd Okręgowy wskazał, iż w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy wielkość nakładów poniesionych przez uczestników postępowania, nie rzutuje na sposób zniesienia współwłasności.

W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 398³ § 1 k.p.c. wnioskodawca domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenia także postanowienia Sądu Rejonowego i przekazania sprawy temuż Sądowi do ponownego rozpoznania.

W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie art. 211 k.c. przez jego błędna wykładnię oraz art. 415 i art. 417 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie. Drugą podstawę kasacyjna skarżący wypełnił zarzutami - mającego istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia - naruszenia art. 317 § 1, art. 618 § 1, art. 328 § 2 w zw. z art. 13 § 2, art. 623 i art. 316 § 1, art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów podniesionych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej stwierdzić należy, iż tylko niektóre z nich okazały się usprawiedliwione.

Zgodnie z art. 398³ § 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów i oceny dowodów. Wyłączenie tych zarzutów z podstawy skargi kasacyjnej wiąże się z charakterem postępowania kasacyjnego i funkcją skargi kasacyjnej. Skarga kasacyjna jest środkiem zaskarżenia wnoszonym od prawomocnego orzeczenia, funkcjonującym w interesie publicznym. Służy bowiem przede wszystkim zapewnieniu wykonywania prawa oraz jego jednolitej wykładni, a realizacji interesu prywatnego na tyle, na ile może stać się podłożem zaspokojenia interesu ogólnego. Wprawdzie art. 398³ § 3 k.p.c. nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których naruszenie w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, nie ulega jednak wątpliwości, że odnosi się on do art. 233 k.p.c. Wszakże ten właśnie przepis traktuje wprost o ocenie dowodów wskazując, według jakich kryteriów winna być ona przeprowadzana. Podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji usuwa się zatem spod kontroli kasacyjnej.

Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego Sąd Okręgowy nie naruszył art. 316 § 1 k.p.c. Przepis ten statuuje zasadę, zgodnie z którą sąd orzeka na podstawie stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy. Według skarżącego naruszenie tej zasady polegało na dokonaniu zniesienia współwłasności w sposób nawiązujący do nieaktualnego już układu stosunków pomiędzy uczestnikami postępowania. Zarzut naruszenia art. 316 § 1 k.p.c. sformułowany został zatem w sposób nieadekwatny do treści zawartego w tym przepisie unormowania, jako że kwestia wyboru przez sąd właściwego sposobu zniesienia współwłasności pozostaje poza zakresem jego regulacji.

Za chybiony trzeba też uznać zarzut sporządzenia wadliwego uzasadnienia zaskarżonego postanowienia. Wypada w tym miejscu przypomnieć, że w świetle utrwalonego stanowiska judykatury naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwiona podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera wszystkich koniecznych elementów, bądź dotknięte jest takimi zasadniczymi brakami, które uniemożliwiają przeprowadzenie kontroli kasacyjnej (por. wyroki SN: z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, nie publ.; z dnia 17 marca 2006 r., I CSK 63/05, nie publ.; wcześniej wyroki SN: z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC 2000/5/100; z dnia 25 października 2000 r., IV CKN 142/00, nie publ.).

Sformułowanie zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. i przytoczona na jego poparcie argumentacja wskazują na to, iż przy jego pomocy skarżący usiłował podważyć zasadność przyjętego przez Sądy meriti sposobu zniesienia współwłasności. W istocie więc skarżący nawet nie podjął próby wykazania, że uzasadnienie zaskarżonego postanowienia dotknięte jest dyskwalifikującymi je brakami.

Nie można natomiast odmówić słuszności zarzutom skarżącego kwestionującym stanowisko Sądu Okręgowego aprobujące ocenę zasadności wydania w rozpoznawanej sprawie postanowienia częściowego.

Kwestia dopuszczalności wydania na podstawie art. 317 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. postanowienia częściowego w postępowaniu nieprocesowym w tzw. sprawach działowych była już w judykaturze niejednokrotnie przedmiotem rozważań. W świetle dotychczasowych wypowiedzi dotyczących tego zagadnienia można uznać za ugruntowany pogląd wyrażony w dostrzeżonej przez Sąd Okręgowy uchwale Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 1977 r., III CZP 40/77. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy opowiedział się przeciwko możliwości podjęcia w postępowaniu o zniesieniu współwłasności postanowienia częściowego rozstrzygającego o podziale nieruchomości w naturze, bez wyrównania wartości udziałów spłatami lub dopłatami oraz bez rozstrzygnięcia istniejącego sporu o nakłady, jeżeli rozmiar tych nakładów mogłaby rzutować na sposób podziału albo wysokość spłat lub dopłat. Stanowisko to aprobowane było w późniejszych orzeczeniach (por. postanowienie SN z dnia 25 maja 1994 r., I CRN 49/94, PS 1995, Nr 1, s. 93; na gruncie spraw o podział majątku wspólnego: uchwały SN z dnia 16 stycznia 1984 r., III CZP 72/83 i z dnia 19 lutego 1992 r., III CZP 1/92, OSNC 1992/9/154; w sprawach o dział spadku - postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2000 r., I CKN 283/99, OSNC 2000/7-8/132). W jego uzasadnieniu akcentowano specyficzny charakter postępowania o zniesienie współwłasności, którego celem jest nie tylko likwidacja węzła współwłasności, ale także ostateczne zakończenia wszelkich rozrachunków pomiędzy współwłaścicielami (art. 618 § 1 k.p.c.). Podkreślono też, że powiązanie zniesienia współwłasności z koniecznością rozstrzygnięcia o wzajemnych roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy wynika nie tylko z formalnego obowiązku sądu, ale ma też swoje uzasadnienie materialnoprawne rzutujące na wybór właściwego sposobu zniesienia współwłasności. Bez rozstrzygnięcia sporu, czy dany współwłaściciel rzeczywiście dokonał nakładów oraz bez ustalenia jego wartości nie jest zatem możliwe odpowiednia zastosowanie art. 317 k.p.c. Skład orzekający podziela przytoczony wyżej pogląd i wspierającą go argumentację. Przyjęcie tego zapatrywania nakazuje uznać za uzasadnione zarzuty naruszenia art. 317, art. 618 § 1 i art. 623 k.p.c. Sąd Okręgowy wyszedł bowiem z odmiennych założeń i mimo braku stanowczych ustaleń w zakresie spornej pomiędzy uczestnikami postępowania kwestii dokonania przez nich nakładów na wspólną nieruchomość i ich wartości stwierdził, że okoliczność ta nie rzutuje na wybór odpowiedniego sposobu zniesienia współwłasności. W konsekwencji przesłankę przemawiającą przeciwko wydaniu postanowienia częściowego uznał za usprawiedliwiającą podjęcie takiego rozstrzygnięcia.

Wadliwość powyższej oceny nie pozwala też skutecznie odeprzeć zarzutu naruszenia art. 211 k. c.

Nie znajdują natomiast uzasadnienia zarzuty naruszenia art. 415 i art. 471 k.c. Wbrew twierdzeniom skarżącego, Sąd Okręgowy nie dokonał oceny wskazanych przez uczestników postępowania - zgodnie z ich oczekiwaniami -

sposobów zniesienia współwłasności przez pryzmat tych przepisów, a w konsekwencji unormowań tych nie zastosował.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.