Wyrok z dnia 2013-03-11 sygn. II PK 211/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 211/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 marca 2013 r. Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Józef Iwulski SSN Krzysztof Staryk

w sprawie z powództwa B. S., H. L., K. S., W. S., J. S., G. S., E. S., S. T., K. T. przeciwko T. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P.

o odprawę pieniężną,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 marca 2013 r., skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Okręgowego w W.

z dnia 13 czerwca 2011 r., sygn. akt XXI Pa […],

oddala skargi kasacyjne, nie obciążając powodów kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 7 lipca 2010 r. Sąd Rejonowy w W. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił skierowane przeciwko T. Spółce z o.o. w P. powództwa E. M., B. S., M. R., M. G., E. P., T. K., W. W., Z. K., K. W., T. S., S. C., A. P., A. P[X], S. G., L. M., H. L., H. C., K. S., G. K., B. O., Z. N., M. D., R. Z., L. K., W. S., J. S., G. S[X], A. S., K. T. i E. B. – o odprawy.

Sąd pierwszej instancji ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1 lipca 2005 r. T. spółka z o.o. z siedzibą w P. zawarła z NSZZ „Solidarność” Komisją Międzyzakładową przy T. z siedzibą w P. oraz Związkiem Zawodowym Pracowników T. Zakładowy Układ Zbiorowy pracowników T.. Układ ten został zawarty na czas określony do dnia 30 czerwca 2008 r. i nie mógł zostać rozwiązany przed upływem tego okresu. W § 19 układu przewidziano, że pracownikom zwalnianym grupowo w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 1 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.; dalej jako: „ustawa o zwolnieniach grupowych”), na podstawie decyzji pracodawcy o przeprowadzeniu restrukturyzacji przedsiębiorstwa, oprócz odprawy przewidzianej ustawą, przysługuje odprawa dodatkowa w wysokości uzależnionej od stażu pracy, od jednomiesięcznego wynagrodzenia w przypadku zatrudnienia przez 2 lata i krótszego do dwudziestojednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony ponad 9 lat. W maju 2008 r. pozwana spółka złożyła wszystkim pracownikom, w tym powodom, oświadczenia o wypowiedzeniu warunków pracy i płacy wynikających z układu zbiorowego, ze skutkiem na dzień 31 sierpnia 2008 r. Jako przyczynę tego wypowiedzenia wskazano rozwiązanie się układu zbiorowego z upływem okresu, na jaki został zawarty, tj. z dniem 30 czerwca 2008 r. Powodowie odmówili przyjęcia proponowanych im warunków (wynikających jedynie z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, innych, poza układem, wewnątrzzakładowych przepisów prawa i umów o pracę), wobec czego łączące ich z pozwaną stosunki pracy uległy rozwiązaniu z dniem 31 sierpnia 2008 r. Pracodawca odmówił wypłaty odpraw przewidzianych w § 19 układu zbiorowego z dnia 1 lipca 2005 r.

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 241⁷ § 1 k.p., układ zbiorowy rozwiązuje się, między innymi, z upływem okresu, na jaki został zawarty. Prawa i obowiązki pracowników wynikające z rozwiązanego układu wiążą jednak do czasu dokonania ich wypowiedzenia przez pracodawcę (art. 241¹³ § 2 k.p. stosowany w drodze analogii). Oznacza to, że warunki pracy i płacy powodów na dzień 31 sierpnia 2008 r. określone były z uwzględnieniem ich umów o pracę oraz postanowień rozwiązanego układu. Mogli zatem domagać się wypłaty odprawy przewidzianej w § 19 układu, pod warunkiem, że zostały spełnione przesłanki tam określone. Jednym z warunków koniecznych do wypłaty odprawy była „decyzja pracodawcy o przeprowadzeniu restrukturyzacji przedsiębiorstwa”, zaś powodowie, w ocenie Sądu pierwszej instancji, nie udowodnili, ażeby taka – w związku z dokonanymi wypowiedzeniami warunków pracy i płacy – nastąpiła. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika bowiem, że w zakładzie pracy nie było ogólnie przyjętej, długofalowej decyzji czy też planu restrukturyzacji. Spółka podejmowała działania doraźne, dopasowujące funkcjonowanie zakładu do zmieniających się warunków rynkowych, sezonowości produkcji, czy też natężenia zjawisk pojawiających się wewnątrz zakładu pracy. Powodowie nie dali dowodów, z których wynikałoby, że wypowiedzenia zmieniające były elementem jakiejkolwiek jednoznacznie zdefiniowanej decyzji o restrukturyzacji. Decyzja o jednoznacznym usunięciu warunków wynikających z układu zbiorowego zapadła celem stanowczego i klarownego ustalenia faktycznych warunków umów o pracę, stanowiąc uprawnienie pracodawcy, z którego skorzystał. Choć zatem wręczenie pracownikom wypowiedzeń zmieniających wyczerpuje treść art. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych, to nie została spełniona kolejna przesłanka uprawniająca do dodatkowej odprawy, którą było dokonanie tych zwolnień w związku z decyzją o restrukturyzacji, a tym samym powództwa nie mogły być uwzględnione.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w W. wyrokiem z dnia 13 czerwca 2011 r. oddalił apelacje powodów od wyroku Sądu Rejonowego, nie obciążając ich kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej w instancji odwoławczej.

Sąd drugiej instancji wskazał, że układ zbiorowy z dnia 1 lipca 2005 r. został zawarty na czas określony do dnia 30 czerwca 2008 r. Z materiału dowodowego wynika, że głównym celem układu była gwarancja zatrudnienia dla pracowników strony pozwanej przez okres trzech lat. Za prawidłowe Sąd odwoławczy uznał też ustalenia Sądu pierwszej instancji odnośnie do tego, że wypowiedzenia zmieniające nie były elementem jakiejkolwiek jednoznacznie zdefiniowanej decyzji o restrukturyzacji. Spółka podejmowała różne działania doraźne, ale decyzja o dokonaniu wypowiedzeń zmieniających była związana wyłącznie „z wygaśnięciem Układu i z koniecznością usunięcia wątpliwości co do faktycznych warunków umowy o pracę po wygaśnięciu Układu”. Po upływie okresu obowiązywania układu elementy stosunku pracy, które wynikały z tego układu, nie utraciły bowiem swojej mocy. Stały się elementem indywidualnych umów o pracę i stąd konieczne było dokonanie wypowiedzeń zmieniających w celu usunięcia dodatkowych uprawnień wynikających z rozwiązanego układu zbiorowego. Kwestie związane z rozwiązaniem układu nie mają związku z takimi okolicznościami jak ograniczenie produkcji, ograniczenie zatrudnienia, redukcja płac, wygaśnięcie umów okresowych, programy dobrowolnych odejść czy zmiany produkcyjne. Zadaniem układu była gwarancja zatrudnienia w czasie jego obowiązywania, wobec czego nie można wymagać, by w sytuacji zmian na rynku pozwana była zobowiązana do bezterminowego utrzymywania warunków wynikających z rozwiązanego układu. Skoro zaś wypowiedzenia zmieniające nie były elementem decyzji o restrukturyzacji, to trafnie Sąd pierwszej instancji przyjął niespełnienie warunków uprawniających do wypłaty powodom odpraw dodatkowych, wobec czego ich apelacje od wyroku tego Sądu nie mogły być uwzględnione.

Skargi kasacyjne od wyroku Sądu Okręgowego wnieśli powodowie B. S., H. L., K. S., W. S., J. S., G. S., E. S., S. T. i K. T.

Skarżący zarzucili naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwą wykładnię § 19 zakładowego układu zbiorowego pracy z dnia 1 lipca 2005 r., co polegało na przyjęciu stanowiska, że w ustalonym w sprawie stanie faktycznym powodom nie przysługuje prawo do odprawy dodatkowej w związku z restrukturyzacją przedsiębiorstwa, o której mowa w § 19 układu zbiorowego, w sytuacji spełnienia wszystkich przesłanek koniecznych do nabycia spornej odprawy, a to dlatego, że według wykładni dokonanej przez Sąd w zakładzie pracy prowadzonym przez pozwaną nie było przeprowadzanej restrukturyzacji przedsiębiorstwa w rozumieniu § 19 układu.

Powodowie wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego i orzeczenie co do istoty sprawy przez zasądzenie w całości kwot żądanych przez powodów oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie „zaskarżonych wyroków” i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach za wszystkie instancje.

W odpowiedziach na skargi kasacyjne pozwana wniosła o och odrzucenie, ewentualnie o odmowę przyjęcia do rozpoznania, względnie – oddalenie oraz o zasądzenie w każdym z tych przypadków na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skargi kasacyjne nie zasługują na uwzględnienie.

Przede wszystkim wskazać należy, że ustalenia odnoszące się do kwestii restrukturyzacji są elementem stanu faktycznego, wobec czego stwierdzenia o braku takiej restrukturyzacji nie można zaklasyfikować w kategoriach błędnej wykładni § 19 zakładowego układu zbiorowego pracy, do czego sprowadza się jedyny zarzut skargi kasacyjnej. Sąd Najwyższy rozpoznaje zaś skargę kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw (art. 398¹³ § 1 k.p.c.) i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 398¹³ § 2 k.p.c.). Oznacza to, że przy braku zarzutów naruszenia prawa procesowego nie jest możliwe w postępowaniu kasacyjnym dokonanie odmiennego ustalenia co do okoliczności restrukturyzacji u strony pozwanej niż to przyjął Sąd odwoławczy.

Niezależnie od tego zwrócić uwagę przede wszystkim należy na przyczynę wypowiedzenia powodom warunków pracy i płacy, którą według oświadczeń złożonych pracownikom było „rozwiązanie się dnia 30 czerwca 2008 r. Układu z upływem okresu, na jaki został on zawarty”. Rozwiązanie się z mocy prawa układu zbiorowego zawartego na czas określony (art. 241⁷ § 1 k.p.) uzasadniające dokonanie wypowiedzenia warunków pracy i płacy mieści się w zakresie „przyczyn niedotyczących pracownika”, o których mowa w ustawie o zwolnieniach grupowych. Natomiast przesłanki z § 19 zakładowego układu zbiorowego nie obejmują wszystkich przyczyn niedotyczących pracownika, lecz przyczyny „zakładu pracy” uściślone jako „decyzja pracodawcy o przeprowadzeniu restrukturyzacji”. Niesłuszne jest poszukiwanie przyczyny wypowiedzenia zmieniającego dokonanego wobec powodów w przyczynach, dla których pracodawca nie zamierzał utrzymywać warunków wynikających z układu. Są to odrębne okoliczności. Rozwiązanie się układu zbiorowego stanowi wystarczającą, autonomiczną przyczynę wypowiedzenia zmieniającego. Nie może ono być utożsamiane z „decyzją o przeprowadzeniu restrukturyzacji przedsiębiorstwa” w rozumieniu § 19 układu zbiorowego. Taka wykładnia nie ma dostatecznych podstaw. Nie istnieje żadne bezpośrednie powiązanie między taką przyczyną a rozwiązaniem się układu zbiorowego. Rozwiązanie się układu zbiorowego powoduje bowiem zazwyczaj potrzebę (jeśli nie konieczność) dokonania zmian w indywidualnych warunkach zatrudnienia.

W sytuacji, gdy warunki pracy i pracy pracownika zostały określone normatywnymi postanowieniami układu zbiorowego pracy, ustanie obowiązywania tego aktu powoduje, że zmiana warunków pracy i płacy na niekorzyść pracowników w trakcie istnienia tego stosunku możliwa jest na zasadach określonych przepisami prawa pracy. W wyrokach Sądu Najwyższego z 3 marca 2011 r., II PK 107/10 (niepublikowanym) oraz II PK 161/10 (niepublikowanym) zwrócono uwagę, że skutkiem zastąpienia z mocy prawa mniej korzystnych postanowień umowy o pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy przez korzystniejsze postanowienia układowe każdego nowego lub zmienionego układu zbiorowego pracy, z dniem jego wejścia w życie i bez względu na ramy czasowe (terminowe lub bezterminowe) obowiązywania układu zbiorowego pracy, jest nadanie istotnego waloru normatywnego tym korzystniejszym postanowieniom, które przeniknęły do treści stosunku pracy. Stały się one z mocy prawa już istotnymi elementami (składnikami) treści stosunku pracy bez względu na terminowe bądź „bezterminowe” obowiązywanie układu zbiorowego pracy, jako aktu (źródła) prawa pracy. W takiej sytuacji rozwiązanie układu zbiorowego pracy nie oznacza, że przejęte z tego układu korzystniejsze postanowienia umowy o pracę przestają obowiązywać, a treść stosunku pracy „cofa się” do stanu „przedukładowego”. Automatyzm prawny zastępowania mniej korzystnych składników treści stosunku pracy wynikających z dotychczasowych przepisów prawa pracy przez korzystniejsze postanowienia układowe (art. 18 § 2 k.p.), będące także przepisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p., jest niezależny od rodzaju układu zbiorowego pracy, a jego normatywne oddziaływanie na treść stosunku pracy nie jest czasowo ograniczone okresem trwania terminowego układu zbiorowego pracy, który na ogół rozwiązuje się w uzgodnionym z góry przez strony układowe terminie końcowym jego obowiązywania (art. 241⁷ § 1 pkt 2 k.p.), ani nie zależy od bezterminowego („nieograniczonego”) okresu obowiązywania układu zbiorowego pracy, który przecież może być rozwiązany na podstawie zgodnego oświadczenia stron w każdym uzgodnionym terminie albo rozwiązuje się z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron (art. 241⁷ § 1 pkt 1 lub 3 k.p.). Zawartość normatywna art. 214¹³ § 2 k.p. nie pozostawia wątpliwości, że także po upływie okresu stosowania (obowiązywania) dotychczasowego układu zbiorowego pracy, wskutek jego rozwiązania w sposób prawem przewidziany (art. 241⁷ § 1 pkt 1-3 k.p.), wynikające z tego układu, a przyjęte do treści indywidualnych stosunków pracy warunki istotne, stosuje się do upływu okresu ich wypowiedzenia. A contrario, oznacza to, że bez zachowania trybu wymaganego dla zmiany istotnych elementów treści stosunku pracy, ukształtowanych wskutek przeniknięcia dotychczasowych korzystniejszych postanowień układowych do treści indywidualnych stosunków pracy (art. 241¹³ § 1 k.p.), wykluczona jest legalna i skuteczna zmiana lub „ustanie” przejętych z układu zbiorowego pracy korzystniejszych warunków umów o pracę lub innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy, które mają własny „samoistny” walor prawny istotnych składników treści stosunku pracy.

W uchwałach składu siedmiu sędziów z 29 września 2008 r., II PZP 3/06 (OSNP 2007 nr 13-14, poz. 181) oraz z 15 października 2008 r., III PZP 1/08 (OSNP 2009 nr 9-10, poz. 113) Sąd Najwyższy nie miał wątpliwości, że art. 241¹³ § 2 zdanie drugie k.p. znajduje wprost zastosowanie do wypowiedzenia warunków pracy i płacy spowodowanego również rozwiązaniem układu zbiorowego pracy zgodnie z art. 241⁷ k.p. (w tym również z upływem okresu, na jaki został zawarty) także wtedy, gdy nie został on zastąpiony nowym układem zbiorowym pracy ani regulaminem wynagradzania, zauważając że ustanawia on podstawową normę określającą wpływ ustania obowiązywania lub stosowania układu zbiorowego na treść stosunku pracy, niezależnie od tego, czy został on zastąpiony nowym układem, czy też taki układ nie został zawarty. Z normy tej zaś wynika, że stosunki pracy ukształtowane postanowieniami rozwiązanego układu zbiorowego pracy mogą być modyfikowane na niekorzyść pracownika tylko w drodze wypowiedzenia zmieniającego niezależnie od tego, czy modyfikacja ta jest spowodowana wprowadzeniem nowego układu zbiorowego pracy, czy wynika wyłącznie z rozwiązania układu.

Potrzeba dostosowania indywidualnych warunków zatrudnienia do nowej sytuacji powstałej w wyniku rozwiązania układu zbiorowego stanowi więc samoistne uzasadnienie dokonania wypowiedzenia zmieniającego, które nie może być utożsamiane z takimi przyczynami dotyczącymi pracodawcy, jak np. restrukturyzacja przedsiębiorstwa. Skoro zaś, jak już wskazano, jedyną przyczyną wypowiedzenia powodom warunków pracy i płacy było rozwiązanie się układu zbiorowego z upływem okresu, na który został zawarty, brak było jakichkolwiek podstaw do uwzględnienia ich roszczeń o odprawy, albowiem prawo do tych świadczeń uzależnione było od zupełnie innej przyczyny dokonywania zwolnień grupowych, tj. przeprowadzania przez pozwaną restrukturyzacji przedsiębiorstwa.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 398¹⁴ k.p.c. i art. 398²¹ w związku z art. 391 § 1 i w związku z art. 102 k.p.c.).