Wyrok z dnia 2005-04-13 sygn. II PK 251/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 251/04

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 kwietnia 2005 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Zbigniew Myszka

SSN Herbert Szurgacz

Protokolant Edyta Jastrzębska

w sprawie z powództwa A. M.

przeciwko E. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w E.

o przywrócenie do pracy,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 kwietnia 2005 r.,

kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w E.

z dnia 23 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV Pa […],

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w E. z pozostawieniem temu Sądowi orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powódka A. M. wniosła odwołanie od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, żądając przywrócenia do pracy na dotychczasowych warunkach oraz 5156, 25 zł wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Pozwany – E. S.A. w E. - wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 31 grudnia 2003 r. Sąd Rejonowy w E. przywrócił powódkę do pracy na poprzednich warunkach i zasądził od pozwanego na jej rzecz 5.386,45 zł, płatne w przypadku podjęcia pracy w terminie 7 dni od uprawomocnienia się wyroku.

Sąd Rejonowy wskazał, między innymi, że pismem z 23 czerwca 2003 r. pozwany zawiadomił Związek Zawodowy Pracowników E. S.A o zamiarze rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z powódką. Organizacja związkowa nie wyraziła na to zgody. W piśmie datowanym na 27 czerwca 2003 r. pozwany złożył powódce oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. ze skutkiem na 1 lipca 2003 r. z powodu "nie zachowania procedur związanych z wystawieniem zleceń systemowych OT, wystąpieniem nieprawidłowości w gospodarce magazynowej liczników energii elektrycznej".

Zdaniem Sądu postępowanie dowodowe nie potwierdziło zasadności rozwiązania z powódką umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym np. w wyroku z 10 listopada 1998 r. (IPKN 434/98, OSNAP 1999, nr 21, poz. 688), przedmiotem oceny mogła być tylko ta przyczyna, którą pracodawca wskazał w złożonym powódce oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę. Rozwiązanie umowy o pracę w niniejszej sprawie nie było uzasadnione. Brak jest jednoznacznych dowodów na to, że zachowanie powódki miało na celu ukrycie nielegalnego poboru energii przez odbiorców, a te z których pozwany takie wnioski wywodzi oparte są w większej mierze na przypuszczeniach i hipotezach. Tylko dowiedziony zarzut celowego ukrywania przez powódkę nielegalnego poboru energii elektrycznej poddawałby się ocenie z punktu widzenia rażącego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Nie sposób podzielić poglądu pozwanego, że nieprzestrzeganie procedur związanych z wystawianiem zleceń OT, czy występowanie nieprawidłowości w gospodarce magazynowej liczników stanowi naruszenie podstawowego obowiązku pracowniczego. To tak jakby pozwolić pracodawcy na zwolnienie dyscyplinarne w każdym wypadku, w którym pracownik nie wypełnia lub wypełnia nienależycie swoje obowiązki wynikające z zakresu powierzonych mu zadań.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w całości. Powódka wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy uwzględnił apelację w ten sposób, że zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Sąd stwierdził, między innymi, że w związku z zarzutem powódki, iż wskazana w oświadczeniu pracodawcy przyczyna rozwiązania umowy o pracę została podana zbyt ogólnie, rzeczą Sądu Rejonowego było ustalenie, czy zostały spełnione wymogi formalne z art. 30 § 4 k.p., a następnie zbadanie, czy wskazana przez pozwanego przyczyna jest rzeczywista i może stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 k.p. Przyczyna wypowiedzenia powinna być podana pracownikowi w sposób skonkretyzowany, nieograniczający się do przytoczenia ogólnikowego zwrotu bądź powtórzenia wyrażeń ustawowych. Konkretność wskazania przyczyny wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w rozumieniu art. 30 § 4 k.p. należy jednak analizować z uwzględnieniem innych znanych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę (wyrok Sądu Najwyższego z 2 września1998 r., I PKN 271/98, OSNAP 1999, nr 18, poz. 577). Pozwany w zawiadomieniu do związku zawodowego wskazał dwie konkretne przyczyny, z powodu których ma zamiar rozwiązać z powódką umowę o pracę. Po pierwsze - niezachowanie procedur związanych z wystawianiem zleceń OT systemowych, tj. zlecenie wymiany licznika dwutaryfowego zainstalowanego w swoim mieszkaniu przy ul. K. w M. Panu T. K., niewystawienie na tą okoliczność zlecenia OT w systemie Z. Po drugie - zaginięcie licznika o numerze fabrycznym […], należącego do T. T., ojca A. T. i byłego pracownika P. […] N.. Ponadto pozwany wskazał na okoliczności świadczące o fałszowaniu dokumentów przez powódkę. Związek zawodowy dopiero po uzyskaniu pisemnych wyjaśnień powódki odnośnie do stawianych jej zarzutów zajął stanowisko w sprawie. W związku z tym konkretność wskazanej powódce przyczyny rozwiązania umowy o pracę należy ocenić w powiązaniu jej istniejącą już wiedzą o przyczynach rozwiązania. Przyczyna wskazana przez pozwanego spełniała wymagania art. 30 § 4 k.p. Pozwany wykazał, że powódka dopuściła się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych uzasadniającego rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym z winy pracownika. Jako pierwszą przyczynę rozwiązania umowy o pracę pozwany wskazał, niezachowanie procedur związanych z wystawianiem zleceń systemowych OT i związany z tym zarzut fałszowania dokumentów. W toku postępowania pozwany wykazał, jakie obowiązywały u pozwanego procedury obsługi klienta. Trafny jest zarzut pozwanego fałszowania dokumentów, skoro wnioskodawczyni operację wymiany licznika u teścia T. M. przeprowadziła w kwietniu, natomiast na zleceniu OT wskazała, że wprowadziła go do systemu komputerowego Z. 12 marca 2003 r., a więc w dniu kiedy nie była obecna w pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego zeznania wnioskodawczyni w tym zakresie są pokrętne i nie zasługiwały, aby uznać je za wiarygodne. Również w kontekście dalszych zdarzeń, tj. zaginięcia licznika wymienionego u teścia T. M., trudno dać wiarę zeznaniom wnioskodawczyni, iż pomyliła się wystawiając dla tegoż licznika dwie karty montażowe. Trudno mówić w tym wypadku o pomyłce, lecz o świadomym działaniu wnioskodawczyni. Co do drugiej przyczyny rozwiązania umowy Sąd Okręgowy podkreślił, że powódka odpowiadała za gospodarkę magazynową, tj. wydawała i przyjmowała liczniki, rozliczała się z magazynem głównym w E., ponosiła odpowiedzialność materialną oraz przyjęła do magazynu licznik zdjęty u T. T., który zaginął w nieznanych okolicznościach. Następnie Sąd wskazał, że powszechnie znane są fakty kradzieży energii elektrycznej przez odbiorców, w tym przez pracowników zakładów energetycznych. Nie dziwi zatem okoliczność, że pozwany podejmuje działania mające na celu uniemożliwienie lub ograniczenie tego procederu. Jednym z takich działań było wprowadzenie systemu komputerowego rejestracji zleceń, który pozwala na kontrolę wykonywania czynności u klientów. Zatem ma rację pozwany, że nieprzestrzeganie ustalonych procedur stanowi zagrożenie dla jego interesów.

W kasacji powódka zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w całości zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: art. 233 § 1 w związku z art. 391 § 1 oraz art. 328 § 2 w związku z art.

391 § 1 k.p.c., a także naruszenie prawa materialnego – art. 52 § 1 k.p. oraz art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p. Wskazując na te zarzuty pełnomocnik powódki wniósł o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w E., ewentualnie o zmianę wyroku Sądu w całości i oddalenie apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w E., a także o zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego za postępowanie kasacyjne oraz postępowanie przed sądem drugiej instancji według norm przypisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z przyjętymi przez Sąd Okręgowy ustaleniami, pracodawca w oświadczeniu z 27 czerwca 2003 r. wskazał, że przyczyną rozwiązania z nią umowy o pracę bez wypowiedzenia było „nie zachowanie procedur związanych z wystawianiem zleceń systemowych OT, występowanie nieprawidłowości w gospodarce magazynowej liczników energii elektrycznej.” W ocenie Sądu Okręgowego przytoczone pismo spełniało wymagania dotyczące wskazania przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy wynikające z art. 30 § 4 k.p., a w konsekwencji mogło być podstawą zgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. (ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych). Twierdzenie to Sąd oparł, na utrwalonym już poglądzie, zgodnie z którym konkretność wskazania przyczyny wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w rozumieniu art. 30 § 4 k.p. należy analizować z uwzględnieniem innych znanych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę. Zdaniem Sądu Okręgowego przedstawioną powódce przyczynę rozwiązania umowy o pracę należy w zakresie jej konkretności ocenić w powiązaniu z jej wcześniej uzyskaną wiedzą o przyczynach rozwiązania umowy o pracę. Ta wiedza zdaniem Sądu wynikała stąd, że pozwany w zawiadomieniu do związku zawodowego wskazał dwie konkretne przyczyny, z powodu których miał zamiar rozwiązać z powódką umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz okoliczności świadczące o fałszowaniu dokumentów przez powódkę, a związek powiadomił powódkę o tych zarzutach. W związku z tym przyczyna rozwiązania umowy o pracę wskazana przez pozwanego spełniała wymagania art. 30 § 4 k.p.

Powyższe wnioskowanie nie jest trafne. W powołanym przez Sąd Okręgowy wyroku z 2 września 1998 r (I PKN 271/98) Sąd Najwyższy stwierdził, że „konkretność wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę (art. 30 § 4 k.p.) należy oceniać z uwzględnieniem innych, znanych pracownikowi okoliczności uściślających tę przyczynę.” Ze stanu faktycznego tej sprawy wynika, że przyczynę wypowiedzenia określono, jako „brak odpowiednich kwalifikacji na zajmowanym stanowisku”, a powód otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę bezpośrednio po pisemnej negatywnej ocenie efektów jego pracy. To pozwoliło Sądowi Najwyższemu stwierdzić, że wskazaną temu pracownikowi przyczynę wypowiedzenia należy w zakresie jej konkretności ocenić w powiązaniu z tą oceną jego pracy. Podobne stanowisko odnośnie do dopuszczalności oceny konkretności przyczyny rozwiązania stosunku pracy poprzez odwołanie się do wiedzy pracownika o szczegółach konkretyzujących ją, a niezawartych w oświadczeniu o rozwiązaniu, Sąd Najwyższy zajął także w orzeczeniach dotyczących rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Na przykład, w wyroku z 26 maja 2000 r., I PKN 670/99, OSNP 2001, nr 22, poz. 663, Sąd Najwyższy wskazał, że „brak konkretyzacji przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę (art. 30 § 4 k.p.) nie stanowi podstawy roszczenia o przywrócenie do pracy albo o odszkodowanie (art. 56 § 1 k.p.), jeżeli pracodawca w inny sposób zapoznał pracownika z tą przyczyną”. Zwraca jednak uwagę, jakie okoliczności Sąd Najwyższy uznał za wystarczające do doprecyzowania przyczyny podanej pracownikowi w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy. W sprawie tej przyczynę rozwiązania stosunku pracy określono, jako sprzeniewierzenie funduszy firmy. Sąd Najwyższy uznał, że "powód doskonale zdawał sobie sprawę, na czym owo sprzeniewierzenie funduszy firmy polegało". Bezpośrednio przed wręczeniem mu pisma rozwiązującego umowę o pracę kompetentni pracownicy strony pozwanej przedstawili mu szczegółowe zarzuty, oparte na analizie dokumentów (rachunków za benzynę rzekomo zużytą do samochodu służbowego powoda), z których wynikało, że tankował benzynę kilka razy w tej samej miejscowości w odstępie godziny, czy też wielokrotnie, podczas gdy brak było w ogóle konieczności dojazdu.

Przedstawiono wówczas powodowi także złożone przez niego rachunki za benzynę, wystawione w czasie jego urlopu wypoczynkowego, kiedy to sam powinien finansować koszty paliwa. Wreszcie ustalono, że powód pobierał fałszywe faktury za benzynę, a następnie przedstawiał je pracodawcy w celu rozliczenia. Bezpośrednio przed rozwiązaniem umowy o pracę powód przyznał, że zbierał "lewe" faktury. Powiedział, że raz zaproponowano mu wzięcie takiego rachunku, a później stracił już nad tym kontrolę.

Istotną wskazówkę, kiedy doprecyzowanie ogólnie podanej przyczyny niezwłocznego rozwiązania umowy jest zgodne z art. 30 § 4 k.p. wyraził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 21 marca 2001 r. (I PKN 311/00, OSNP 2002, nr 24, poz. 595), stwierdzając, że „przy ocenie zachowania wymagania przewidzianego w art. 30 § 4 k.p. należy mieć na uwadze słowny sposób ujęcia przyczyny w oświadczeniu woli pracodawcy, ale także i okoliczności, do których się ono odnosi. W określonych bowiem okolicznościach faktycznych nawet ogólne ujęcie przyczyny może nie prowadzić do jakichkolwiek wątpliwości co do tego, do jakiego konkretnie czynu, czy czynów pracownika przyczyna ta jest odnoszona. Innymi słowy, jeżeli w danych okolicznościach faktycznych ogólne ujęcie przyczyny rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia nie budzi wątpliwości (w szczególności zaś, gdy nie mogło ono budzić żadnych wątpliwości u zwalnianego pracownika) co do tego z jakim konkretnie zawinionym zachowaniem czy zachowaniami, które miały miejsce w określonym czasie, łączy się ona, to należy uważać, że spełnione jest wymaganie z art. 30 § 4 k.p.

W innych orzeczeniach Sąd Najwyższy określił niektóre reguły wskazywania przez pracodawcę przyczyny niezwłocznego rozwiązania stosunku pracy z winy pracownika (art. 30 § 4 w związku z art. 52 § 1 k.p.). W wyroku z 21 marca 2001 r. (I PKN 311/00, OSNP 2002, nr 24, poz. 595) Sąd Najwyższy stwierdził, że „wymaganie z art. 30 § 4 k.p. nie jest spełnione, jeżeli w danych okolicznościach faktycznych ogólnie ujęta przyczyna rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 § 1 k.p.) budzi wątpliwości, w szczególności u zwalnianego pracownika, co do tego z jakim konkretnie jego zachowaniem należy ją łączyć.”

W wyroku z 14 lutego 1999 (I PKN 444/99, OSNP 2001, nr 9, poz. 313) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że to, „iż podana w oświadczeniu pracodawcy przyczyna rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być "konkretna i rzeczywista", (...) oznacza (...) jedynie, że powinna być ona określona w sposób, który jednoznacznie wskazuje, na czym - w opinii pracodawcy - polega wina pracownika, uzasadniająca rozwiązanie z nim umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 k.p., co w konsekwencji w razie sporu, w nawiązaniu do okoliczności konkretnej sprawy, pozwala na ocenę zasadności stawianego pracownikowi zarzutu.” Sąd dodał, że „z przepisu art. 30 § 4 k.p. nie wynika, aby warunkiem skuteczności oświadczenia pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia było wskazanie konkretnego zdarzenia lub zdarzeń, które stały się przyczyną rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 § 2 k.p. W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że strona pozwana w swym oświadczeniu z dnia 5 stycznia 1999 r., o rozwiązaniu z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia podała jako przyczynę: „ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, tj. wprowadzenie w błąd przełożonego i niewykonywanie poleceń służbowych", czyli tym samym określiła konkretnie, na czym polegało w danym wypadku ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych przez powoda.”

Wielokrotnie Sąd Najwyższy w swych orzeczeniach wskazywał również ratio legis art. 30 § 4 k.p. Między innymi w wyroku z 5 maja 2003 r. (I PK 446/02, Wokanda 2004, nr 7-8, s. 42) podkreślił, że „celem regulacji zawartej w art. 30 § 4 k.p. jest umożliwienie pracownikowi obrony przed zwolnieniem z pracy”. Podobnie w wyroku z 21 marca 2001 r. (I PKN 311/00, OSNP 2002, nr 24, poz. 595) Sąd Najwyższy wskazał, że rozwiązanie umowy o pracę na podstawie art. 52 k.p. jest dla pracownika środkiem szczególnie dolegliwym i stąd ustawodawca zakłada, że ujęcie przyczyn - wskazanych w sposób ogólny w tym przepisie - w piśmie pracodawcy będzie konkretne i w miarę precyzyjne, tak by umożliwiało ono pracownikowi rzeczową obronę przed zarzutami w razie ewentualnego sporu.

Z przedstawionych wyżej orzeczeń wynika, że art. 30 § 4 k.p. dopuszcza różne sposoby określenia przyczyny rozwiązania niezwłocznego umowy o pracę z winy pracownika (art. 52 § 1 k.p.). Istotne jest jednak, aby z oświadczenia pracodawcy wynikało w sposób niebudzący wątpliwości, co jest istotą zarzutu stawianego pracownikowi i usprawiedliwiającego niezwłoczne rozwiązanie z nim stosunku pracy. Natomiast konkretyzacja przyczyny tj. wskazanie konkretnego zdarzenia (zachowania), z którym zarzut ten się łączy, może nastąpić poprzez szczegółowe, słowne określenie tego zdarzenia w treści oświadczenia o rozwiązaniu lub wynikać ze znanych pracownikowi okoliczności, wiążących się w sposób niebudzący wątpliwości z podaną przez pracodawcę przyczyną rozwiązania umowy.

W niniejszej sprawie, oświadczenie pracodawcy, w świetle ustaleń przyjętych w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku, nie spełnia określonych wyżej wymagań. Sąd Okręgowy za przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę z powódką uznał fałszowanie przez nią dokumentacji oraz zaginięcie powierzonego jej licznika, co wobec powszechnie znanych faktów kradzieży energii elektrycznej przez odbiorców, w tym przez pracowników zakładów energetycznych, powodowało, iż nieprzestrzeganie ustalonych procedur stanowiło zagrożenie interesów pozwanego. Tymczasem, jak stwierdził Sąd Okręgowy, rozwiązanie stosunku pracy z powódką nastąpiło, zgodnie z oświadczeniem pracodawcy, z powodu "nie zachowania procedur związanych z wystawieniem zleceń systemowych OT, wystąpieniem nieprawidłowości w gospodarce magazynowej liczników energii elektrycznej". Należy stwierdzić, że tak sformułowane oświadczenie nie zawierało minimum informacji o istocie rzeczywistych powodów rozwiązania umowy ustalonych przez Sąd Okręgowy, a tym samym naruszało prawo powódki do obrony przed zwolnieniem z pracy. Oceny tej nie zmienia fakt, że przed złożeniem oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę pozwany przedstawił bardziej szczegółowo przyczyny, w tym zarzut zaginięcia licznika i fałszowania dokumentów, związkowi zawodowemu, a powódka się do nich ustosunkowała. Z tego faktu nie wynika, że posiadała ona wystarczająco szczegółową wiedzę o przyczynie rozwiązania umowy. Przeciwnie, niepowtórzenie tych zarzutów w piśmie rozwiązującym mogło sugerować, że pracodawca pod wpływem jej wyjaśnień skierowanych do związku zawodowego, częściowo się z nich wycofał.

Z tych względów kasacja okazała zasadna. Wprawdzie skarżąca nie podniosła zarzutu naruszenia art. 30 § 4 k.p., jednakże rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika przy tak sformułowanej przyczynie naruszało również art. 52 § 1 pkt 1 k.p., który został powołany w podstawie kasacji.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 393¹⁹ k.p.c.