Wyrok z dnia 2005-09-21 sygn. II PK 305/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 305/04

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 21 września 2005 r.

Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Barbara Wagner, Zbigniew Hajn.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 21.6.2005 r., sprawy z powództwa R. L. przeciwko Operze […] w W. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. z 24.6.2004 r. [...],

1. oddala kasację,

2. odstępuje od obciążenia powódki kosztami postępowania kasacyjnego,

3. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. S. Kancelaria Adwokacka w W. kwotę 120 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu.

Uzasadnienie

Powódka R. L. w pozwie wniesionym do SR-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w W. domagała się przywrócenia do pracy w związku z nieuzasadnionym wypowiedzeniem stosunku pracy przez pozwaną Operę […] w W. Następnie rozszerzyła żądanie, domagając się uznania za bezskuteczne rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, przywrócenia do pracy i wypłaty wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy. Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z 22.12.2003 r. SR oddalił powództwo. Rozstrzygnięcie to sąd oparł na następujących ustaleniach faktycznych: powódka była zatrudniona przez Operę […] na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku muzyka orkiestrowego - II skrzypce. Od 20.8.2001 r. do 15.2.2002 r. artyści powracający do pracy po przerwie dłuższej niż trzy miesiące zobowiązani są poddać się przesłuchaniu w celu skontrolowania ich umiejętności. Powódka została zobowiązana 28.2.2002 r. do przygotowania repertuaru na indywidualne przesłuchanie i w tym celu miała się zająć pracą bez konieczności przychodzenia do zakładu. W trakcie przesłuchania 23.4.2002 r. jej umiejętności zostały ocenione jako niskie, odbiegające w sposób negatywny od poziomu innych muzyków orkiestrowych. W związku z tym pracodawca powziął zamiar wypowiedzenia powódce stosunku pracy, co skonsultował z reprezentującą ją organizacją związkową. Od 30.4.2002 r. powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim. Dnia 30.7.2002 r. lekarz orzecznik ZUS stwierdził, że jest ona zdolna do pracy od 31.7.2002 r. Zaświadczenie to dostarczył do zakładu pracy 31.7.2002 r. w godzinach popołudniowych ojciec powódki, a ona sama stawiła się w tym dniu na próbę orkiestry, lecz została zwolniona od świadczenia pracy przez dyrygenta. W 2002 r. przerwa urlopowa została ustalona na okres od 1 sierpnia do 6 września, a poszczególni pracownicy mieli zgłaszać w kadrach terminy własnych urlopów w ramach tej przerwy. Dla całego pionu artystycznego ustalano jeden okres przerwy urlopowej i wszyscy pracownicy mieli wolne, niezależnie od ilości dni urlopu przysługujących im faktycznie. Na początku lipca 2002 r. wywieszona została lista urlopowa. Przy nazwisku powódki termin nie został oznaczony, widniał tylko zapis "L4". Dnia 19 lipca powódka została poinformowana przez pracownicę kadr, że jeżeli nie przedłoży kolejnego zwolnienia lekarskiego na okres po 31 lipca, to w celu uzyskania urlopu wypoczynkowego w tym czasie musi się zwrócić do pracodawcy z odpowiednim wnioskiem. Powódka stawiła się do pracy 1 sierpnia i otrzymała wówczas wypowiedzenie umowy o pracę. W tym dniu została również poinformowana o możliwości złożenia wniosku o urlop wypoczynkowy w związku z rozpoczętym okresem przerwy urlopowej. Powódka nie złożyła jednak takiego wniosku i nie stawiła się do pracy aż do 6 września. Pismem z 14 sierpnia powódka została poproszona o wyjaśnienie swojej nieobecności w pracy 31 lipca oraz w okresie od 2 sierpnia. W piśmie z 20 sierpnia odpowiedziała, że 31 lipca przebywała na zwolnieniu lekarskim, a o cofnięciu zwolnienia przez ZUS dowiedziała się dopiero 5 sierpnia, natomiast w kwestii nieobecności w okresie od 2 sierpnia stwierdziła, że wykorzystuje urlop wypoczynkowy, ponieważ już w kwietniu sprawdziła, jaki jest plan urlopowy, i w związku z tym, że również jej nazwisko zostało zamieszczone na liście pracowników przechodzących na urlop, korzysta z przysługującego jej prawa. Pracodawca w związku z nieusprawiedliwioną nieobecnością powódki w okresie od 2.8. do 6.9.2002 r. zdecydował się rozwiązać z nią stosunek pracy bez wypowiedzenia. Pismo rozwiązujące stosunek pracy ze skutkiem natychmiastowym wręczone zostało powódce 10.9.2002 r., gdy ta stawiła się do pracy po przerwie urlopowej.

Sąd I instancji uznał, że nieobecność powódki od 2.8 do 6.9.2002 r. była nieusprawiedliwiona, co jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych uzasadniało rozwiązanie z nią stosunku pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP. Powódka bowiem nie dopełniła wymogów formalnych przejścia na urlop wypoczynkowy - złożenia wniosku o udzielenie urlopu - pomimo że została o tym poinformowana. Wobec tego w pełni uzasadnione było rozwiązanie z nią stosunku pracy bez wypowiedzenia, a tym samym należało oddalić powództwo. W tym stanie rzeczy bezprzedmiotowe stało się rozważanie żądania powódki dotyczącego stwierdzenia, że wypowiedzenie 1.8.2002 r. stosunku pracy dokonane zostało z naruszeniem przepisów. Pozwana rozwiązała skutecznie stosunek pracy w trybie natychmiastowym, co przerwało bieg terminu wypowiedzenia. W związku z tym wszelkie uprawnienia, jakie mogłyby wynikać z uznania niezgodności z prawem wypowiedzenia stosunku pracy, przestały jej przysługiwać, gdyż stosunek pracy ustał z innych przyczyn.

Powyższy wyrok SR zaskarżyła powódka. Strona pozwana w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie.

Sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pozwanej 3.893,40 zł, a w dalszej części apelację oddalił. W ocenie SO apelacja zasługuje na uwzględnienie. Sąd I instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, lecz dokonał jego błędnej oceny. Powódka pomimo niezłożenia formalnego wniosku o urlop w okresie od 1.8 do 6.9.2002 r. przebywała na urlopie wypoczynkowym. Nie dopełniła bowiem jedynie formalnych czynności związanych z przejściem na urlop, lecz jej nieobecności w pracy w powyższym okresie nie można uznać za nieusprawiedliwioną. Plan urlopowy został wywieszony na początku lipca 2002 r., a od kwietnia dostępny był w dziale kadr. Specyfika pracy w orkiestrze powoduje, że wszyscy pracownicy w jednym czasie mają przerwę urlopową, w związku z czym powódka nie mogłaby wykorzystać urlopu w innym terminie. To, że przy jej nazwisku wpisano "L4", nie oznacza, że nie miała przejść 1.8.2002 r. na urlop wypoczynkowy w razie ustania niezdolności do pracy. Powódka w tym dniu stawiła się do pracy w celu złożenia wniosku o urlop, a ponieważ otrzymała wypowiedzenie umowy o pracę, uznała że nie musi składać powyższego wniosku, tym bardziej że wszyscy pracownicy w tym dniu rozpoczynali urlop wypoczynkowy. Następnie poinformowała pracodawcę telefonicznie, a później pisemnie, o przyczynach nieobecności -przebywaniu na urlopie wypoczynkowym. Nie można zatem uznać nieobecności powódki od 1.8 do 6.9.2002 r. za nieusprawiedliwioną.

W związku z powyższym SO uznał, że nie doszło do ciężkiego naruszenia przez powódkę podstawowych obowiązków pracowniczych. Z tego względu SO przyjął, że wypowiedzenie powódce stosunku pracy nastąpiło z naruszeniem art. 41 KP, zgodnie z którym pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Natomiast rozwiązanie z powódką umowy o pracę bez wypowiedzenia dokonane 10.9.2002 r. nastąpiło z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, jako że powódka nie dopuściła się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę, jak również rozwiązanie z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów uprawnia pracownika do żądania przywrócenia do pracy lub odszkodowania. Zgodnie z art. 45 § 2 KP Sąd Pracy może nie uwzględnić żądania uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że jest to niemożliwe lub niecelowe. W takim przypadku orzeka o odszkodowaniu. Sąd II instancji uznając niedostateczne umiejętności instrumentalne powódki za przyczynę uzasadniającą rozwiązanie z nią umowy za wypowiedzeniem, stwierdził, że przywrócenie jej do pracy byłoby niecelowe.

W kasacji powódka zaskarżyła wyrok SO w pkt 1 i 2, zarzucając mu:

- naruszenie prawa materialnego - art. 45 § 2 KP, przez jego błędną wykładnię na podstawie ustalonego w sprawie stanu faktycznego, które polega na tym, iż mimo uznania, że wypowiedzenie powódce stosunku pracy nastąpiło z naruszeniem art. 41 KP, jak również naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, SO, posługując się argumentem o niecelowości żądania powódki o przywrócenie do pracy, nie orzekł o przywróceniu do pracy;

- naruszenie przepisów postępowania, w szczególności art. 233 § 1 KPC w związku z art. 316 § 1 KPC, polegające na błędnej ocenie, że przyczyna uzasadniająca rozwiązanie z powódką stosunku pracy za wypowiedzeniem była uzasadniona, co w sposób istotny wpłynęło na wynik sprawy przez uznanie, iż niedostateczne umiejętności instrumentalne powódki, uzasadniając rozwiązanie z nią umowy o pracę za wypowiedzeniem, przemawiają jednocześnie za niecelowością przywrócenia jej do pracy.

Skarżąca wniosła o zmianę wyroku SO przez przywrócenie jej do pracy na poprzednich warunkach, ewentualnie o uchylenie tego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku SR i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego jej rozpoznania, a także o przyznanie na rzecz Kancelarii Adwokackiej adw. M. S. w W. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu, oświadczając, że żadne koszty nie zostały przez powódkę zapłacone.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ jej podstawy okazały się nieusprawiedliwione a zaskarżone orzeczenie pomimo częściowo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.

Wobec przytoczenia obu podstaw kasacyjnych w pierwszej kolejności omówienia wymaga zarzut naruszenia powołanych w skardze przepisów postępowania, bowiem dopiero ustalony prawidłowo stan faktyczny sprawy może stanowić podstawę rozpatrzenia przytoczonych przez skarżącego, przepisów prawa materialnego. Nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC w związku z art. 316 § 1 KPC. Zarzut ten nie został należycie uzasadniony. Pełnomocniczka powódki nie powołała nawet tych przepisów w uzasadnieniu kasacji. W szczególności postawienie w kasacji zarzutu naruszenia art. 233 § 1 KPC nie może polegać na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, także korzystnej dla skarżącego oceny dowodów. Skarżący może tylko wykazywać, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że sąd II instancji rażąco naruszył ustanowione w tym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów oraz że naruszenie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Nie jest dopuszczalne przenoszenie do postępowania kasacyjnego sporów dotyczących stanu faktycznego. Jego ustalenie należy bowiem do sądów meriti, ponieważ SN jako sąd kasacyjny jest "sądem prawa", a nie "sądem faktu" (wyrok z 14.1.2000 r. I CKN 1169/99, OSNC Nr 7-8/2000, poz. 139). Rozpoznawana kasacja nie zawiera w ogóle argumentów uzasadniających tezę o naruszeniu przez sąd reguł swobodnej oceny dowodów określonych w art. 233 § 1 KPC. Zamiast tego pełnomocniczka skarżącej wnosi o dopuszczenie dowodów z dokumentów dołączonych do kasacji, co jest oczywiście spóźnione. Należy dodać, że do treści art. 316 § 1 KPC w uzasadnieniu kasacji nie nawiązano w żaden sposób. Uniemożliwia to SN ustosunkowanie się do zarzutu naruszenia tego przepisu.

Wobec powyższego SN jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 393¹¹ KPC), w tym podstawowym dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleniem, że umiejętności instrumentalne powódki były niedostateczne do pracy w orkiestrze opery.

Nietrafny okazał się także zarzut naruszenia art. 45 § 2 KP. W świetle niepodważonych skutecznie ustaleń stanowiących faktyczną podstawę zaskarżonego wyroku SO zasadnie uznał, że przywrócenie powódki do pracy nie byłoby celowe z uwagi na to, że jej kwalifikacje nie odpowiadają wymaganiom członka orkiestry operowej.

Skorygowania wymagają jednak niektóre oceny wyrażone przez SO. Ostatecznie sąd ten trafnie uznał, że powódka nie dopuściła się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Brak tego naruszenia wynika jednak z innych przyczyn niż wskazane przez SO. Nie można podzielić twierdzenia, że nieobecność powódki w pracy od 1.8.2002 r. do 6.9.2002 r. była usprawiedliwiona. Zasady usprawiedliwiania nieobecności w pracy określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15.5.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, o przyczynie nieobecności w pracy (Dz. U. Nr 60, poz. 281). Zgodnie z nim przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność. Pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia. W razie zaistnienia przyczyn uniemożliwiających stawienie się do pracy, pracownik jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę o przyczynie nieobecności i przewidywanym okresie jej trwania, nie później jednak niż w drugim dniu nieobecności. Jeżeli przepisy prawa pracy obowiązujące w zakładzie nie określają sposobu zawiadomienia pracodawcy o przyczynie nieobecności pracownika w pracy, zawiadomienia tego pracownik dokonuje osobiście lub przez inną osobę, telefonicznie lub za pośrednictwem innego środka łączności albo drogą pocztową, przy czym za datę zawiadomienia uważa się wtedy datę stempla pocztowego. Niedotrzymanie powyższych terminów może być usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami uniemożliwiającymi terminowe dopełnienie przez pracownika obowiązku, zwłaszcza jego obłożną chorobą połączoną z brakiem lub nieobecnością domowników albo innym zdarzeniem losowym (por. wyrok SN z 4.12.1997 r., I PKN 416/97, OSNP Nr 20/1998, poz. 596). Należy zważyć, że powódka nie tylko nie usprawiedliwiła nieobecności w sposób określony w rozporządzeniu, lecz nawet nie zawiadomiła o jej przyczynie w wymaganym terminie. Zawiadomienia takiego z podaniem przyczyn nieobecności dokonała dopiero pismem z 20.8.2002 r. po wcześniejszej prośbie pracodawcy o złożenie takiego wyjaśnienia zawartej w piśmie z 14.8.2002 r. Nie można zatem przyjąć, że udała się ona na urlop zgodnie z planem urlopów, bowiem nie była nim objęta. Przy jej nazwisku widniał dopisek L4, a pracodawca wezwał ją do złożenia wniosku urlopowego, działając w tym zakresie zgodnie z art. 163 § 1 KP w brzmieniu obowiązującym w okresie objętym sporem. W tej sytuacji należy uznać, że powódka naruszyła swoje obowiązki pracownicze przez to, że nie usprawiedliwiła w wymagany przepisami sposób swojej nieobecności w pracy od 1.8 do 6.9.2002 r. Równocześnie jednak zgodnie z ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku, którymi SN jest związany, "powódka 1.8.2002 r. stawiła się do pracy w celu złożenia wniosku o urlop, a ponieważ otrzymała w tym dniu wypowiedzenie umowy o pracę, uznała że nie musi składać powyższego wniosku, tym bardziej że wszyscy pracownicy w tym dniu rozpoczynali urlop wypoczynkowy. Następnie powódka poinformowała pracodawcę telefonicznie, a później w formie pisemnej o przyczynach swojej nieobecności w pracy -przebywaniu na urlopie wypoczynkowym". Okoliczności te pozwalają przyjąć, że zachowanie powódki nie miało charakteru ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 52 KP jako nadzwyczajny sposób rozwiązania stosunku pracy powinno bowiem być stosowane przez pracodawcę wyjątkowo i z ostrożnością. Musi być uzasadnione szczególnymi okolicznościami, które w zakresie winy pracownika polegają na jego złej woli lub rażącym niedbalstwie (wyrok SN z 2.6.1997, I PKN 193/97, OSNAP Nr 9/1998, poz. 269). Z przytoczonych okoliczności sprawy wynika, że zachowania powódki nie można tak zakwalifikować. W związku z tym rozwiązanie z nią umowy bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 ust. 1 pkt 1 KP było nieuzasadnione.

Wskazane powyżej nietrafne oceny w kwestii usprawiedliwienia nieobecności powódki w pracy nie wpłynęły jednak na prawidłowość dokonanej przez SO oceny, że przywrócenie powódki do pracy nie byłoby celowe, a stwierdzając niezgodność z prawem rozwiązania bez wypowiedzenia przez pozwaną umowy o pracę z powódką, należało zasądzić na jej rzecz odszkodowanie. Należy dodać, że trafnie również SO uznał, iż wypowiedzenie powódce umowy o pracę, w toku którego pozwana rozwiązała z nią umowę o pracę bez wypowiedzenia, było uzasadnione. Skoro tak, to w sprawie, czego SO nie dostrzegł, znajduje zastosowanie art. 60 KP. Przepis ten stanowi, że "jeżeli pracodawca rozwiązał umowę o pracę w okresie wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas do upływu okresu wypowiedzenia". Wynika stąd, że jeżeli, tak jak w niniejszej sprawie, wypowiedzenie umowy o pracę, w którego biegu (okresie) pracodawca dokonał niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest uzasadnione, to pracownikowi przysługuje wyłącznie roszczenie o odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas do upływu okresu wypowiedzenia.

Wobec powyższego SN orzekł jak w sentencji na podstawie art. 393¹² KPC, a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 102 KPC.