Postanowienie z dnia 2009-02-10 sygn. II PK 153/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 153/08

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 10 lutego 2009 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sędziowie: SN Zbigniew Korzeniowski (spr.), SA Maciej Pacuda.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa T. T., S. W., A. E. przeciwko Z. o przywrócenie do pracy, odszkodowanie, przywrócenie warunków pracy i płacy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 lutego 2009 r., skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego, Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 stycznia 2008 r., oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy wyrokiem z 24 stycznia 2008 r. zmienił wyrok Sądu Pracy z 25 września 2007 r., oddalający powództwa T. T., S. W. oraz A. E. i zasądził powódce A. E.odszkodowanie w kwocie 11.109 zł z odsetkami za wadliwe podmiotowo wypowiedzenie zmieniające umowę o pracę, oddalił jej dalszą apelację (z żądaniem przywrócenia warunków pracy i płacy) oraz oddalił apelacje pozostałych powodów.

Sąd Pracy uznał za zasadne rozwiązanie z powodami umów o pracę w trybie dyscyplinarnym wobec ich udziału w spotkaniu, w czasie którego spożywano alkohol na terenie pozwanego Z. (oczyszczalni ścieków) w dniu 29 grudnia 2006 r. oraz wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy powódce A. E., gdyż utraciła zaufanie pracodawcy, dopuszczając do tego spotkania i jako przełożona nie zareagowała na naruszenie dyscypliny. Zastępca kierownika Zakładu P. S., który dokonał rozwiązania umów z powodami i wypowiedzenia zmieniającego umowy powódki (pod nieobecność w pracy kierownika Zakładu) był uprawniony do składania oświadczeń woli w imieniu pozwanego (art. 3¹ § 1 k.p.).

Sąd Okręgowy co do reprezentacji pozwanego pracodawcy zajął odmienne stanowisko. Stwierdził, że zastępca kierownika Zakładu nie miał umocowania do czynności z zakresu prawa pracy. Zgodnie z art. 47 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym kierownicy jednostek organizacyjnych gminy nie posiadających osobowości prawnej działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Zastępca kierownika zakładu nie był "inną wyznaczoną" osobą do czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Zakład ma regulamin organizacyjny, w którym do kompetencji kierownika Zakładu należy nawiązywanie i rozwiązywanie umów o pracę z pracownikami oraz dokonywanie innych czynności związanych ze stosunkiem pracy. Natomiast zgodnie z tym regulaminem zastępca kierownika może jedynie wnioskować o przyjmowanie i zwalnianie pracowników oraz stosowanie kar i nagród regulaminowych. Wprawdzie zgodnie z § 1 tego regulaminu kierownika zakładu może zastępować zastępca kierownika (co można interpretować jako udzielenie kompetencji do dokonywania czynności w jego imieniu), jednakże przepis ten stanowi, że jest to możliwe jedynie z upoważnienia kierownika. Upoważnienie takie nie zostało przedstawione (mimo nieobecności chorobowej kierownika Zakładu). Zastępca kierownika Zakładu P. S. nie był zatem upoważniony do działania w imieniu pozwanego. Nie było nieważności postępowania sądowego, gdyż przed pierwszą instancją działał już kierownik Zakładu i doszło do konwalidacji czynności procesowych zastępcy kierownika Zakładu. Trafny był jednak zarzut apelacji powódki o naruszeniu art. 3¹ § 1 k.p. przez przyjęcie, że zastępca kierownika Zakładu miał uprawnienia do składania oświadczeń woli w imieniu pozwanego. Wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy było skuteczne, ale prawnie wadliwe (wyroki Sądu Najwyższego z 24 marca 1999 r., I PKN 631/98 i z 16 marca 1999 r., I PKN 117/99). Wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy zostało złożone z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę (art. 45 § 1 zdanie drugie k.p.). Uchybieniem pracodawcy było złożenie oświadczenia woli przez osobę nieupoważnioną do dokonania czynności z zakresu prawa pracy, niemniej realizującą jego wolę. Wadliwość ta nie uzasadniała jednak uwzględnienia roszczenia o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach, gdyż wypowiedzenie spowodowane było zasadną przyczyną - odpowiedzialnością powódki za spożywanie przez pracowników alkoholu na terenie zakładu pracy - i powodowało utratę zaufania do powódki. Sąd Okręgowy na podstawie art. 45 § 2 k.p. przywrócenie do pracy uznał za niecelowe i zasądził odszkodowanie.

Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie art. 3¹ § 1 k.p., przez przyjęcie, że zastępca kierownika Z. nie był uprawniony do podejmowania czynności z zakresu prawa pracy, w szczególności do złożenia pracownikowi (powódce) oświadczenia o wypowiedzeniu warunków umowy o pracę. Zarzucono, że Sąd Okręgowy nie badał, czy zastępca kierownika był osobą zarządzającą w myśl art. 3¹ § 1 k.p. Ograniczył się do oceny czy P. S. był wyznaczony do podejmowania w imieniu pracodawcy czynności prawnych z zakresu prawa pracy, w sytuacji gdy był osobą zarządzającą jednostką organizacyjną "w zakresie powierzonych mu zadań". Prócz zapisu w regulaminie organizacyjnym pozwanego Zakładu, że jego kierownika zastępuje zastępca działający z upoważnienia kierownika, znaczenie ma inny zapis w tym regulaminie, że do zadań zastępcy kierownika należy wykonywanie zadań statutowych Zakładu w zakresie kierowanego pionu. W pionie tym znajdowała się oczyszczalnia ścieków, a P. S. bezpośrednio podlegała powódka jako specjalista z zakresu oczyszczania ścieków. W zakresie powierzonego pionu zastępca kierownika zarządzał pozwaną jednostką organizacyjną. Wobec tego jako osobie zarządzającej przysługiwało mu prawo do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy. We wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na potrzebę wykładni art. 3¹ § 1 k.p. przez ustalenie, czy upoważnia zastępcę kierownika jednostki organizacyjnej będącej pracodawcą w myśl art. 3 k.p. - komunalnego zakładu budżetowego, do samodzielnego składania w imieniu pracodawcy oświadczeń woli o wypowiedzeniu stosunku pracy. Na tej podstawie pozwany wniósł o uchylenie wyroku i oddalenie apelacji powódki, względnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga nie ma uzasadnionej podstawy i dlatego została oddalona.

Nie może zarzucać, że nie ustalono, czy zastępca kierownika miał upoważnienie do reprezentowania pozwanego, gdyż należy to do stanu faktycznego, a skarga nie została oparta na podstawie procesowej (art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c.). Skarga kasacyjna podlega rozpoznaniu tylko w granicach podstawy kasacyjnej i jej zarzutów (art. 398¹³ § 1 k.p.c.). W jej ocenie zachodzi zatem związanie ustalonym stanem faktycznym stanowiącym podstawę zaskarżonego wyroku (art. 398¹³ § 2 k.p.c.). Rozpoznaniu podlega zatem tylko zarzut podstawy materialnoprawnej (art. 398³ § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 398¹³ § 1 k.p.c.). Poprzestaje na naruszeniu art. 3¹ § 1 k.p. i w istocie zarzuca jego błędną wykładnię oraz zastosowanie. Skarżący zakłada, że z tego przepisu wynika norma, iż zastępca kierownika zakładu jest uprawniony do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy. Jest to założenie błędne, gdyż taka norma z tego przepisu nie wynika. Zgodnie z art. 3¹ § 1 k.p. za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. Zachodzi w nim alternatywa rozłączna, co oznacza, że pracodawcę reprezentuje podmiot z pierwszego (osoba lub organ zarządzający) lub z drugiego jej członu (inna wyznaczona osoba). Już tylko to wyklucza jednoczesne działanie obu tych podmiotów jako reprezentantów pracodawcy z mocy ustawy (art. 3¹ § 1 k.p.). Uprawnione jest również stwierdzenie, że przepis w ogóle nie wymienia zastępcy takiego podmiotu. Od razu więc widać, że art. 3¹ § 1 k.p. nie stanowi podstawy dla normy, według której zastępca kierownika byłby uprawniony do działania za kierownika zakładu pracy.

Art. 31 § 1 k.p. stanowi regulacją uniwersalną. Wszak odnosi się do pracodawców o różnych strukturach organizacyjno-prawnych. Jednocześnie może być regulacją szczególną do art. 38 i 96 k.c. Do tego ostatniego również w tym znaczeniu, że daje ustawowe umocowanie do działania za podmiot reprezentowany (pracodawcę) w czynnościach w sprawach z zakresu prawa pracy. Jako regulacja szczególna nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Jednak nawet wtedy, kiedy stanowi samodzielną podstawę do działania za pracodawcę, to nie powinien być sprzeczny z art. 38 i 96 k.c. Przepisy art. 3 i 3¹ § 1 k.p. pozostają w związku, który pozwala stwierdzić, że w sytuacjach wątpliwych, to prawny status pracodawcy ułatwia ustalenie i ocenę w kwestii, kto jest osobą reprezentującą pracodawcę w rozumieniu art. 3¹ § 1 k.p. Gdy pracodawca ma osobowość prawną, to osobę tę z reguły wyznacza określone prawo pozytywne (przykładowo dyrektora przedsiębiorstwa państwowego czy zarząd w spółce kapitałowej). Uproszczenie to zmierza do tezy, że ustawowe uprawnienie do reprezentowania pracodawcy nie może pomijać podmiotowości w prawie cywilnym, jako że wiele czynności z zakresu prawa pracy to czynności cywilnoprawne, których ważność nie może być oceniana inaczej niż według reguł tego prawa. Nie można wszak twierdzić, że art. 3 i 3¹ k.p. nie są przepisami prawa materialnego oraz że art. 3¹ § 1 k.p. jest normą samodzielną dla tych pracodawców, którzy nie mają osobowości prawnej, lecz ściśle zależą od osoby prawnej, gdyż stanowią jej jednostkę organizacyjną, zależną funkcjonalnie i majątkowo.

W tej sprawie pozwany Z. jest jednostką organizacyjną gminy, która nie ma osobowości prawnej, a jego podstawy działania wyznacza rada gminy zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym (art. 9 ust. 1 i art. 18 ust. 1 i 2 pkt 9 lit. h). Nie można stwierdzić, że ustawa ta w ogóle nie odnosi się do podmiotu zarządzającego tą jednostką. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy tworzenie, likwidacja i reorganizacja przedsiębiorstw, zakładów i innych gminnych jednostek organizacyjnych oraz wyposażanie ich w majątek (art. 18 ust. 2 pkt 9 lit. h). Po wtóre, zgodnie z art. 47 ust. 1 tej ustawy kierownicy jednostek organizacyjnych gminy nieposiadających osobowości prawnej działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta. Ten ostatni przepis wynika z braku osobowości prawnej Zakładu i obejmuje umocowanie do działania w stosunkach cywilnoprawnych. Nie jest obojętny dla ustalenia podmiotowej reprezentacji Zakładu jako pracodawcy według art. 3¹ § 1 k.p., co najmniej w tym znaczeniu, że może skłaniać do poszukiwania w nim umocowania do reprezentowania pracodawcy przez zastępcę kierownika zamiast przez jego kierownika. Granicę wykładni wyznaczają jednak art. 47 ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 3 i 3¹ § 1 k.p. Łączna analiza daje podstawę do stwierdzenia, że kierownik jednostki organizacyjnej gminy nieposiadającej osobowości prawnej jest osobą zarządzającą tą jednostką, a jednocześnie nie daje podstaw do stwierdzenia, że taką osobą jest jednocześnie zastępca kierownika Zakładu albo że zastępca jest inną wyznaczoną do tego osobą (art. 3¹ § 1 k.p.).

Skarga w swej argumentacji odwołuje się do regulaminu organizacyjnego pozwanego Zakładu. Jego szczegółowej analizy dokonano w zaskarżonym wyroku i w efekcie nie można się zgodzić ze skarżącym, iżby wnioski były nieprawidłowe. Zgodnie z tym regulaminem pozwany Zakład podlega radzie miejskiej a działalnością zakładu kieruje kierownik. Do obsadzania stanowisk kierowniczych zakładu uprawniony jest burmistrz. Kierownika zakładu zastępuje zastępca działający z upoważnienia kierownika a w razie jego nieobecności główny księgowy. Zastępca kierownika Zakładu ma więc określoną pozycję, jednak nie jest ona samodzielna, a już na pewno nie można twierdzić, że z mocy regulaminu organizacyjnego samodzielnie zastępuje kierownika jako osoba wyznaczona do dokonywania za pracodawcę (pozwanego) czynności z zakresu prawa pracy. Regulamin organizacyjny wyraźnie uzależnia zastępowanie kierownika przez zastępcę od upoważnienia kierownika (§ 1). Problem - jak trafnie dostrzegł Sąd Okręgowy - sprowadzał się do tego, czy kierownik udzielił upoważnienia. Mogło mieć różną formą, gdyż nie ma ograniczenia. Odpowiedź, czy zastępca kierownika miał upoważnienie sprowadza się jednak do ustaleń stanu faktycznego zaskarżonego orzeczenia, które są wiążące (art. 398¹³ § 2 k.p.c.). W sprawie ustalono, że kierownik nie udzielił upoważnienia zastępcy i tym samym nie był on ani osobą zarządzającą, ani osobą wyznaczoną do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy za pozwanego pracodawcę w rozumieniu art. 3¹ § 1 k.p. Można jedynie zauważyć, że problem udzielenia (istnienia) upoważnienia zastępcy zgłoszono już w apelacji powódki (wraz z wnioskiem o przesłuchanie kierownika dla potwierdzenia braku upoważnienia dla zastępcy). Przeciwne twierdzenie pozwanego wymagało więc udowodnienia (art. 6 k.c.) w postępowaniu przed sądem powszechnym (art. 398³ § 3 i art. 398¹³ § 2 k.p.c.). Natomiast dalsza ocena skargi łączy się z uwagą, że jej argumentacja wychodzi ponad zarzut podstawy kasacyjnej (art. 398¹³ § 1 k.p.c.), który dotyczy prawa materialnego, a nie przepisów postępowania. Niemniej nie można się zgodzić z twierdzeniem, że długotrwała chorobowa nieobecność kierownika ma uzasadniać domniemanie o udzieleniu upoważnienia, skoro istnieje szczególna regulacja w regulaminie organizacyjnym wymagająca udzielenia upoważnienia. Nieobecność nawet długotrwała nie aktualizuje umocowania czy pełnomocnictwa dla zastępcy kierownika w sposób "szczególny", gdyż umocowanie to nie wynika z nieobecności lecz z upoważnienia kierownika. Nie można też zasadnie twierdzić, że umocowanie do reprezentowania pracodawcy zastępca czerpie samodzielnie z regulaminu organizacyjnego, gdyż osobą zarządzającą jest kierownik a nie jego zastępca. Według regulaminu organizacyjnego zastępca nie zastępuje we wszystkim kierownika z samego faktu zajmowania stanowiska zastępcy. Zgodnie z rozdziałem III tego regulaminu do zadań kierownika zakładu należy zarządzanie zakładem i reprezentowanie go na zewnątrz, w tym nawiązywanie i rozwiązywanie umów o pracę z pracownikami Zakładu oraz podejmowanie innych czynności związanych ze stosunkiem pracy. Takich kompetencji nie ma zastępca, który działa z upoważnienia kierownika. Samodzielnie może jedynie wnioskować w sprawach przyjmowania i zwalniania pracowników oraz stosowania kar i nagród regulaminowych.

Nie można też przyjąć, że zastępca działał w oparciu o pełnomocnictwo, bo takiego pełnomocnictwa nie ustalono. Poza podstawą kasacyjną skarżący odwołuje się nadto do art. 103 i 104 k.c., które mają sanować brak umocowania dla zastępcy kierownika przez późniejsze potwierdzenie jego czynności przez kierownika Zakładu. Pośrednio, jeśli nie wprost przyznaje więc, że zastępca kierownika nie miał umocowania do działania jako osoba zarządzająca. Kwestionowane oświadczenie było jednostronnym oświadczeniem woli, a takie nie podlegają sanacji w trybie tych przepisów. Art. 103 k.c. dotyczy w ogóle umów a więc nie czynności jednostronnych, których dotyczy z kolei art. 104 k.c., jednak taka czynność bez umocowania jest nieważna. Poza tym w sprawie chodziło o ocenę wadliwości wypowiedzenia w chwili składania oświadczenia. Późniejsze potwierdzenie przez pracodawcę nie może sanować wadliwego pierwotnie oświadczenia, złożonego pracownikowi przez osobę nieuprawnioną do reprezentowania pracodawcy. Późniejsza akceptacja pracodawcy jedynie potwierdza sam skutek prawny wypowiedzenia, albowiem zasadniczo odrzuca się tu nieważność samej czynności.

Skarżący nie podważa tej części rozstrzygnięcia, w której przyjęto, że przy wadliwej podmiotowo reprezentacji pracodawcy przy wypowiadaniu pracownikowi umowy o pracę (wypowiedzeniu zmieniającym) sąd na jego żądanie może zasądzić odszkodowanie na podstawie przepisów o naruszeniu przepisów o wypowiadaniu umów z tytułu wadliwego wypowiedzenia. Innymi słowy skarżący nie kwestionuje zastosowanej materialnoprawnej podstawy rozstrzygnięcia (art. 45 k.p. w związku z art. 42 k.p.). Stanowisko to wydaje się być utrwalone w orzecznictwie (prócz powołanych przez drugą instancję wyroków Sądu Najwyższego można nadto wskazać na inne wyroki: z 22 kwietnia 1998 r., I PKN 58/98, OSNP 1999 nr 8, poz. 280; z 10 września 1998 r., I PKN 286/98, OSNP 1999 nr 18, poz. 585; z 11 maja 1999 r., I PKN 662/98, OSNP 2000 nr 14, poz. 539; z 13 kwietnia 2000 r., I PKN 604/99, OSNP 2001 nr 19, poz. 577; z 9 maja 2006 r., II PK 270/05, OSNP 2007 nr 9-10, poz. 125). Prowadzi to do tezy, że zastępca kierownika jednostki organizacyjnej gminy nie jest osobą reprezentującą pracodawcę w rozumieniu art. 3¹ § 1 k.p., tylko z racji zajmowanego stanowiska.

Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 398¹⁴ k.p.c.