Wyrok z dnia 2010-12-03 sygn. II KK 112/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II KK 112/10

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 3 grudnia 2010 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Przemysław Kalinowski.

Sędziowie SN: Krzysztof Cesarz (spr.), Roman Sądej.

Prokurator Prokuratury Generalnej: Bogumiła Drozdowska.

Sąd Najwyższy w sprawie T. D. skazanej z art. 239 § 1 k.k. i art. 240 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 3 grudnia 2010 r., kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w (…) z dnia 28 października 2009 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 12 maja 2009 r.,

1) uchyla zaskarżony wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji w części orzekającej o karze łącznej oraz o skazaniu oskarżonej za czyn z art. 240 § 1 k.k. i na podstawie art. 536 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. umarza postępowanie o ten czyn,

2) oddala kasację,

3) T. D. została oskarżona o dokonanie w dniu 17 lutego 1998 r. w W. wspólnie i w porozumieniu z nieustalonymi osobami zabójstwa A. K., to jest o czyn z art. 148 § 1 k.k.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 13 października 2000 r. w miejsce zarzucanego czynu uznał oskarżoną za winną tego, że:

I. mając wiarygodną wiadomość o okolicznościach i sprawcach dokonanego w dniu 17 lutego 1998 r. w mieszkaniu nr (...) przy ul. B. w W. zabójstwa A. K. nie zawiadomiła niezwłocznie o tym fakcie organu powołanego do ścigania przestępstw, to jest czynu wypełniającego dyspozycję art. 240 § 1 k.k.,

II. utrudniła prowadzenie postępowania karnego dotyczącego zabójstwa A. K. popełnionego w dniu 17 lutego 1998 r. w mieszkaniu nr (...) przy ul. B. w W. w ten sposób, że w dniu 18 lutego 1998 r. zacierała ślady przestępstwa w ww. mieszkaniu, poprzez mycie ścian, podłogi, mebli, zmianę wystroju wnętrza, przemeblowanie go, stwarzając tym przeszkody do ujawnienia przestępstwa i ustalenia jego sprawców, to jest czynu wyczerpującego znamiona art. 239 § 1 k.k., za które wymierzył kary pozbawienia wolności, a następnie karę łączną tego rodzaju w wysokości 7 lat.

Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych i obrońcy oskarżonej, wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2002 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę "w zakresie czynów z art. 239 § 1 k.k. i art. 240 § 1 k.k. przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w W. Sąd odwoławczy nie podzielił zarzutu apelacji pełnomocnika na niekorzyść oskarżonej, że w sprawie są jednak dostateczne dowody dla przypisania jej zarzucanego czynu.

Postanowieniem z dnia 3 lipca 2003 r. Sąd Rejonowy w W. stwierdził swą niewłaściwość rzeczową i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do rozpoznania. W uzasadnieniu Sąd Rejonowy podniósł, że "będąc związany skargą uprawnionego oskarżyciela, który zarzucił oskarżonej popełnienie zbrodni zabójstwa z art. 148 § 1 k.k., nie może prowadzić sprawy uznając za zarzuty opisy czynów zawarte w wyroku Sądu Okręgowego".

Orzeczenie to nie zostało zaskarżone.

W dniu 31 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy na podstawie art. 345 k.p.k. postanowił "przekazać sprawę prokuratorowi celem uzupełnienia postępowania przygotowawczego poprzez postawienie oskarżonej zarzutów z art. 240 § 1 i 239 § 1 k.k. i przesłuchanie jej w tym zakresie jak również wykonanie innych czynności postępowania przygotowawczego niezbędnych do sporządzenia aktu oskarżenia, bowiem oskarżona nie może być ponownie sądzona na kanwie postawionego jej zarzutu o zabójstwo" i dlatego konieczne jest przedstawienie oskarżonej zarzutów popełnienia czynów z art. 239 § 1 k.k. i 240 § 1 k.k. oraz wystąpienie z nowym aktem oskarżenia o te czyny.

Sąd Apelacyjny w dniu 29 sierpnia 2006 r. po rozpoznaniu zażalenia prokuratora uchylił to postanowienie, stwierdzając, że nie występują przesłanki zwrotu sprawy, określone w art. 345 k.p.k.

Sąd ten kolejnym postanowieniem - z dnia 17 października 2006 r., w następstwie zażalenia oskarżyciela publicznego uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 11 września 2006 r. o przekazaniu sprawy Sądowi Rejonowemu w W. "zgodnie z właściwością rzeczową" i sprawę tę przekazał "Sądowi Okręgowemu w W. do merytorycznego rozpoznania". Sąd Apelacyjny podzielił argumenty zażalenia, m.in., że Sąd Okręgowy "winien rozpoznać sprawę w granicach oskarżenia, wyznaczonych przez opis zdarzenia faktycznego, zawarty w skardze wszczynającej sprawę. Przełamanie tego byłoby obrazą skargowości procesu".

Prokurator odczytał akt oskarżenia w niezmienionej postaci. Oskarżona nie przyznała się do popełnienia zarzucanego jej czynu.

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 12 maja 2009 r., "w ramach zarzucanego czynu" uznał oskarżoną za winną czynów z art. 240 § 1 k.k. i 239 § 1 k.k., opisanych identycznie jak w wyroku z dnia 13 października 2000 r., a następnie wymierzył karę - odpowiednio 2 lat i 6 miesięcy oraz 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, po czym orzekł karę łączną 5 lat pozbawienia wolności.

Apelację od tego wyroku złożyła obrońca oskarżonej, zarzucając naruszenie: "prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 239 § 1 k.k. i art. 240 § 1 k.k.", "prawa procesowego" w postaci art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., m.in. przez uznanie jako zasadniczego dowodu winy oskarżonej jej oświadczenia w ostatnim słowie, że przyznaje się do "zacierania dowodów". Obrońca wnosiła o uniewinnienie oskarżonej od czynu z art. 239 § 1 k.k. oraz "umorzenie postępowania w zakresie czynu opisanego w p. I wyroku na podstawie art. 240 § 3 k.k. w zw. z art. 17 § 1p. 4 k.p.k., ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy właściwemu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania".

Na rozprawie apelacyjnej obrońca uzupełniła zarzut naruszenia prawa procesowego o art. 442 k.p.k.

Wyrokiem z dnia 28 października 2009 r., Sąd Apelacyjny - utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną. Sąd odwoławczy w uzasadnieniu, m.in., stwierdził, że "skoro Sąd Okręgowy przejął do rozpoznania niniejszą sprawę, to mimo treści wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 30 kwietnia 2002 r., który uchylając wyrok przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w W., w zakresie czynów z art. 239 § 1, art. 240 § 1 k.k., nie nastąpiła obraza art. 442 k.p.k."

W kasacji od tego wyroku obrońca skazanej zarzuciła obrazę:

1. "art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. w związku z art. 28 k.p.k. poprzez utrzymanie zaskarżonego wyroku, mimo nienależytej obsady sądu orzekającego w I instancji;

2.art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. poprzez dokonanie oceny dowodu z wyjaśnień oskarżonej, z naruszeniem zasad wyrażonych w tych przepisach, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia;

3.art. 442 k.p.k. poprzez oczywiste naruszenie normy tego przepisu, wskutek pominięcia obowiązujących wytycznych sądu odwoławczego w toku ponownego rozpoznania sprawy, po uchyleniu wyroku Sądu Okręgowego z dnia 13 października 2000 r. wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 30 kwietnia 2002 r.".

W konkluzji skarżąca się wniosła o uchylenie obu wyroków i przekazanie sprawy do rozpoznania właściwemu rzeczowo Sądowi pierwszej instancji.

Prokurator Prokuratury Apelacyjnej, w pisemnej odpowiedzi na kasację, wnosił o jej oddalenie, zaś na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej - przyłączył się do wniosku obrońcy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Zarzuty kasacyjne nie są zasadne. Przede wszystkim, nie doszło do uchybienia określonego w art. 439 § 1 pkt 2 - część pierwsza k.p.k., iż sąd orzekający w pierwszej instancji był nienależycie obsadzony. W uzasadnieniu kasacji na poparcie tego zarzutu wyrażono pogląd, że wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 30 kwietnia 2002 r. przesądził o treści i kwalifikacji prawnej zarzutów, pod którymi stała oskarżona oraz o właściwości rzeczowej sądu. Sąd Okręgowy przestał być sądem właściwym. Skoro jednak rozpoznawał sprawę o występki z art. 239 § 1 k.k. i 240 § 1 k.k., to orzekając "w składzie dwóch sędziów i trzech ławników był składem nienależycie obsadzonym". Odnosząc się do tej argumentacji przypomnieć należy, że wskazana wyżej, tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza ("sąd był nienależycie obsadzony") zachodzi jedynie wówczas, gdy sąd był rzeczowo, albo funkcjonalnie właściwy do rozpoznania danej sprawy, a jedynie skład sądu nie odpowiadał dopuszczalnym ustawowym wymogom. Jeżeli np. właściwy rzeczowo sąd rejonowy rozpozna sprawę w składzie trzech sędziów, to brak postanowienia wydanego w trybie art. 28 § 3 k.p.k. nie doprowadzi do wspomnianego naruszenia. Wszak każda sprawa ze względu na szczególną zawiłość może być rozpoznana w takim składzie. Tylko niedopuszczalny ustawowo skład dla rozpoznania danej sprawy w sądzie właściwym wywołuje uchybienie określone w art. 439 § 1 pkt 2 część pierwsza k.p.k. (analogicznie uchwała z dnia 20 listopada 1997 r., I KZP 30/97 - OSNKW 1997, z. 11 - 12, poz. 92). Taka sytuacja nie zaistniała w niniejszej sprawie. Doszło natomiast do uchylenia się przez sąd właściwy, czyli Sąd Rejonowy w W. od rozpoznania sprawy przekazanej mu przez Sąd Apelacyjny, mimo związania wyrażonego już w treści wyroku (zob. postanowienie z dnia 10 października 1991 r., I KZP 24/91 - OSNKW 1992, z. 1 - 2, poz. 9). Jednak to uchylenie się, ani przyjęcie sprawy do rozpoznania przez Sąd Okręgowy (po przekazaniu jej postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 3 lipca 2003 r.), ani rozpatrzenie jej przez Sąd Okręgowy w pierwszej instancji, nie kreowało żadnego bezwzględnego powodu odwoławczego, w szczególności wskazanego w kasacji. Jedynie sąd wyższego rzędu rozpoznał sprawę należącą do właściwości sądu niższego rzędu. Takie uchybienie sytuować należy tylko w kręgu względnych przyczyn odwoławczych, które w skardze kasacyjnej nie było podnoszone, jakkolwiek zostało w jej uzasadnieniu zauważone. Nie objęcie tej sytuacji dyspozycją art. 439 § 1 pkt 4 k.p.k. (jest w niej przewidziane tylko procedowanie odwrotne) nie pozwala na skuteczną jej subsumcję pod inny bezwzględny powód odwoławczy.

Pozostaje odnieść się do sugerowanego w motywach kasacji zapatrywania, że skoro Sąd Okręgowy w pierwszej instancji rozpoznawał sprawę o występki, to nie mógł orzekać w składzie dwóch sędziów i trzech ławników, lecz w składzie jednoosobowym. Rzecz jednak w tym, że wobec nie zmodyfikowania przez prokuratora treści zarzutu poprzez oskarżenie T. D. o występki z art. 239 § 1 k.k. i 240 § 1 k.k., zamiast o zbrodnię z art. 148 § 1 k.k., najpóźniej w chwili odczytania aktu oskarżenia (rozpoczęcia tym przewodu sądowego), Sąd Okręgowy w W. orzekał w sprawie o przestępstwo, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności. Decydujące znaczenie ma tutaj czyn przestępczy, na którego popełnienie wskazuje akt oskarżenia - skarga uprawnionego oskarżyciela. Adekwatnym do podtrzymanego przez prokuratora zarzutu z art. 148 § 1 k.k. był pięcioosobowy skład orzekający mimo, że ze względu na zakaz reformationis in peius z art. 443 k.p.k., w rachubę wchodziło przypisanie oskarżonej jedynie czynów z art. 239 § 1 k.k. i art. 240 § 1 k.k. Chociaż więc w judykaturze wyrażono stanowisko, że zakaz określony w art. 443 k.p.k. współkształtuje właściwość i skład sądu pierwszej instancji ponownie rozpoznającego sprawę (postanowienie z dnia 6 listopada 2008 r., IV KK 143/08 - OSNKW 2009, z. 5, poz. 38), to nastąpiło to na kanwie sytuacji, gdy od początku właściwym w pierwszej instancji był sąd rejonowy, którego skład w chwili wyrokowania był odpowiedni do czynów, jakie mogły być ostatecznie przypisane oskarżonemu.

Na zarzut naruszenia art. 442 (§ 2 - przyp. SN) k.p.k. należy spojrzeć przez pryzmat dyspozycji art. 519 k.p.k., stanowiącego, że kasacja przysługuje od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego, tu - od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października 2009 r. Sąd orzekający w tym składzie nie był związany treścią wyroku (zapatrywaniem prawnym) tego Sądu z dnia 30 kwietnia 2002 r. o przekazaniu sprawy Sądowi Rejonowemu w W. Sąd odwoławczy ostatnio orzekający nie mógł więc uchybić art. 442 § 2 k.p.k., i dlatego zarzut naruszenia tego przepisu okazał się bezzasadny. Podobnej ocenie podlega zarzut obrazy przez Sąd odwoławczy art. 7 i 410 k.p.k. Przepisy te określają zasady orzekania sądu pierwszej instancji o przedmiocie procesu, zaś sąd odwoławczy, który nie wypowiada się co do istoty sprawy, jest obowiązany stosować się do dyspozycji art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. W kasacji nie podniesiono zarzutu uchybienia przez Sąd Apelacyjny tym przepisom, co oznacza, że zarzut naruszenia art. 7 i 410 k.p.k. zawiera w rzeczywistości niedopuszczalny w postępowaniu kasacyjnym zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, zmierzający do ponownej kontroli ich zasadności, do czego Sąd Najwyższy nie jest uprawniony.

Mimo nie podzielenia zarzutów kasacyjnych zaskarżony wyrok w części utrzymującej orzeczenie o karze łącznej i skazaniu za czyn z art. 240 § 1 k.k. nie mógł się ostać. Bowiem w odniesieniu do tego czynu doszło do przedawnienia karalności, i to już w chwili orzekania przez Sąd I instancji, czego nie dostrzegł Sąd odwoławczy. Przestępstwo to zostało popełnione w dniu 17 lutego 1998 r. (oskarżona była w tym dniu świadkiem przedmiotowego zabójstwa, a więc przypisanego jej przestępstwa formalnego z zaniechania dopuściła się najpóźniej następnego dnia, czyli 18 lutego 1998 r.). Czyn z art. 240 § 1 k.k. zagrożony jest karą do 3 lat pozbawienia wolności, co sprawiło, że do przedawnienia karalności doszło z dniem 18 lutego 2008 r. (art. 101 § 1 pkt 4 k.k. i art. 102 in fine k.k.). Już więc w chwili orzekania przez Sąd Okręgowy w dniu 12 maja 2009 r. nie istniała możliwość ukarania oskarżonej za ten czyn. Wobec tego na podstawie art. 536 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. i art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. należało uchylić zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego w stosownej części, a następnie umorzyć postępowanie o czyn z art. 240 § 1 k.k.

Z wszystkich przytoczonych względów orzeczono jak w wyroku.