Wyrok z dnia 2001-11-28 sygn. IV CKN 525/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CKN 525/00

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 28 listopada 2001 r.

Przewodniczący: SSN Marek Sychowicz.

Sędziowie: SN Marian Kocon (sprawozdawca), SA Krystyna Bilewicz.

Protokolant: Anna Grabowska.

Uzasadnienie

Powód żądał uznania umowy sprzedaży pozwanemu K. D. kutra (...), wpisanego do rejestru okrętowego, za bezskuteczną wobec jego wierzytelności wymienionej w pozwie. Twierdził między innymi, że jest wierzycielem Spółki z o.o. "P.". Posiadana wierzytelność została zabezpieczona hipotecznie na kutrze (...) stanowiącym własność Spółki z o.o. "P.". Pozostałe po jego zbyciu aktywa Spółki z o.o. "P." nie wystarczą na zaspokojenie tej wierzytelności. Także z egzekucji z kutra możliwe jest uzyskanie jedynie częściowego jej zaspokojenia.

Sąd Wojewódzki w (…) poczynił ustalenia zgodne z przytoczonymi twierdzeniami i wyrokiem z dnia 24 października 1997 r. uwzględnił powództwo. U podłoża tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że pokrzywdzenie powoda (wierzyciela), w rozumieniu art. 527 k.c., polega na pomniejszeniu fizycznym majątku dłużnika -Spółki z o.o. "P.", pociągającym za sobą potrzebę wytoczenia powództwa także przeciwko dłużnikowi hipotecznemu.

Zarówno ustalenia Sądu Wojewódzkiego, jak i jego rozważania prawne zostały przez Sąd Apelacyjny w (…) uznane za prawidłowe, toteż Sąd ten wyrokiem z dnia 24 czerwca 1998 r. oddalił apelację pozwanego.

Kasacja pozwanego - oparta na podstawie pierwszej z art. 393¹ k.p.c. -zawiera zarzut naruszenia art. 527 k.c., i zmierza do zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa bądź jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Rozpoznając sprawę w przytoczonych granicach kasacji (art. 393¹¹ k.p.c.), Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie jest w pełni uzasadniony pogląd skarżącego, iż bezwzględny charakter hipoteki (morskiej), skutecznej przeciwko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości (statku morskiego), stanowi dostateczną gwarancję praw wierzyciela, a co za tym idzie, że zbycie nieruchomości (statku morskiego) obciążonej na rzecz wierzyciela hipoteką (morską) nie prowadzi do jego pokrzywdzenia, w rozumieniu art. 527 k.c.

Problem, który wyczerpuje istotę sprawy, a także jest przedmiotem zarzutu kasacyjnego, sprowadza się do wyjaśnienia, na gruncie wiążącego Sąd Najwyższy stanu faktycznego, pojęcia pokrzywdzenia, w rozumieniu art. 527 § 2 k.c.

Wyjściowym zaś tu pojęciem jest pojęcie niewypłacalności dłużnika, gdyż według § 2 art. 527 k.c. pokrzywdzenie wierzycieli zachodzi wtedy, gdy dłużnik stał się niewypłacalny albo też - stał się niewypłacalny w stopniu wyższym, niż był przed dokonaniem danej czynności.

Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu i wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu, czy ryzyka. Inaczej, stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje i utrudnienie i odwleczenie zaspokojenia.

Pokrzywdzenie zatem w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela.

W sprawie zaskarżone zbycie zabezpieczonego hipotecznie kutra spowodowało, że wierzyciel osobisty dłużnika będący zarazem jego wierzycielem hipotecznym (rzeczowym) nie może uzyskać pełnego zaspokojenia ani z pozostałego majątku dłużnika osobistego, ani ze zbytego kutra.

Wierzyciel, gdy dłużnik osobisty jest zarazem dłużnikiem hipotecznym, może wytoczyć powództwo tylko przeciw temu pierwszemu, a uzyskany tytuł egzekucyjny (wyrok) wykonalny jest z całego jego majątku. Zbycie zaś przez dłużnika osobistego we wskazanych wyżej okolicznościach faktycznych przedmiotu zabezpieczenia zmusza wierzyciela do wytoczenia powództwa także przeciw dłużnikowi hipotecznemu na podstawie stosunku hipoteki, prowadzenia egzekucji przeciwko dwóm dłużnikom, a w rezultacie do poniesienia dodatkowych kosztów uzyskania zaspokojenia.

Zasadnie przeto Sądy niższych instancji uznały, że wskutek zaskarżonego zbycia doszło do pokrzywdzenia powoda (wierzyciela) w rozumieniu art. 527 § 2 k.c.

Za tym, aby tylko wierzyciele, którzy swych wierzytelności nie zabezpieczyli hipotecznie (rzeczowo), byli chronieni przez prawo obligacyjne ("skargę pauliańską"), z pominięciem tych, którzy byli pilniejsi i ostrożniejsi i postarali się o takie zabezpieczenie, jak w istocie rzeczy chciałby tego skarżący, nie ma przekonywających argumentów.

Trzeba na koniec tu dodać, że wbrew zapatrywaniu skarżącego zabezpieczenie hipoteczne nie zapewnia wierzycielowi tego, by pełna wartość nieruchomości posłużyła na jego zaspokojenie. Egzekucja może przecież ulec ograniczeniu choćby z uwagi na tzw. wierzytelności uprzywilejowane. Innymi słowy, nabywca zbytej nieruchomości może być tak obciążony tymi wierzytelnościami, że w wypadku egzekucji suma podlegająca podziałowi nie wystarczy na zaspokojenie zabezpieczonych hipotecznie należności wierzyciela.

Spod oceny Sądu Najwyższego usuwa zaś się zagadnienie prawne, czy zasady pierwszeństwa ustanowione przez przepisy wewnętrzne (np. art. 1025 § 1, art. 1026 § 1 k.p.c.) znajdują zastosowanie względem hipoteki morskiej. Warto wszakże zauważyć, że z mocy konwencji brukselskiej z 1926 r. o przywilejach i hipotekach morskich, ratyfikowanej przez Polskę 20 lutego 1936 r. (Dz. U. Nr 15, poz. 137, tekst konwencji: Dz. U. z 1937 r. Nr 22, poz. 261) hipoteki te ulegają jedynie pierwszeństwu przywilejów ustanowionych zgodnie z tą konwencją.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 393¹² k.p.c. jak w sentencji wyroku.