Postanowienie z dnia 2020-01-20 sygn. II Ca 2462/19

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygnatura akt II Ca 2462/19

POSTANOWIENIE

Dnia 20 stycznia 2020 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie

Przewodniczący : SSO Anna Nowak ( sprawozdawca)

Sędziowie : SO Krzysztof Wąsik

SR (del.) Anna Kruszewska - sprawozdawca

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2020 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Skarbu Państwa – Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w W. przy uczestnictwie Wyższej Szkoły (...) w W. o wpis w księdze wieczystej

na skutek apelacji Wyższej Szkoły (...) w W.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Chrzanowie z dnia 29 lipca 2019 roku sygnatura akt DzKw /KR1C/00005160/18

postanawia

oddalić apelację.

SSR (del.) Anna Kruszewska SSO Anna Nowak SSO Krzysztof Wąsik

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 20 stycznia 2020 roku

Do Sądu wpłynął wniosek Skarbu Państwa - Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w W. i Wyższej Szkoły (...) w W. złożony przez notariusza I. P. (1), do którego dołączono akt notarialny umowę sprzedaży z dnia 25 lipca 2018 r. rep. A nr (...). Żądanie dotyczyło wpisu w dziale II księgi wieczystej nr (...) prawa współwłasności w udziale wynoszącym 1/2 część na rzecz Skarbu Państwa - Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w W.. Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 29 lipca 2019 roku oddalił wniosek. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że W akcie notarialnym w § 1 pkt e) strona sprzedająca oświadczyła, iż wszystkie ostrzeżenia o zakazie zbywania nieruchomości oraz wszelkie wzmianki o złożonych wnioskach zostaną wykreślone po uprzednim zawarciu umowy sprzedaży udziału wynoszącego 1/2 część nieruchomości na rzecz Gminy C.. Sąd wskazał, że postanowieniem z dnia 19 listopada 2018 roku referendarz sądowy w tut. Sądzie oddalił wniosek. Referendarz sądowy ustalił, że W dziale II jako właściciel jest ujawniona Wyższa Szkoła (...) w W. na podstawie umowy sprzedaży z dnia 28 grudnia 2016 r., aktu notarialnego rep. A nr (...) sporządzonego w Kancelarii Notarialnej E. C. w N., z datą wpisu 15 marca 2017 r. W dziale III prawa, roszczenia i ograniczenia” wpisane są trzy ostrzeżenia: a) pod l.p. 1 numerem 4 wpisane jest ostrzeżenie o zakazie zbywania przez (...) Wyższą Szkołę (...) w G. nieruchomości położonej w C. stanowiącej działkę o numerze (...), na czas trwania postępowania o uznanie za bezskuteczną umowy darowizny z dnia 31 sierpnia 2015 r. Ostrzeżenie ujawniono na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 6 lutego 2017 r., sygn. akt I Co 2/17, w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia W. K.. Wpisu ostrzeżenia dokonano w dniu 17 marca 2017 r.; b) pod l.p. 2 numerem 6 wpisane jest ostrzeżenie o zakazie zbywania i obciążania nieruchomości stanowiącej działkę o numerze (...), w związku z roszczeniem A. J. o uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży z dnia 28 grudnia 2016 r. zawartej przed notariuszem E. C., rep. A (...) pomiędzy (...) Wyższą Szkołą (...) w G., a Wyższą Szkołą (...) w W.. Ostrzeżenie ujawniono na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe VII Wydziału Cywilnego z dnia 25 maja 2017 r., sygn. akt VII Co 529/17, w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia A. J.. Wpisu ostrzeżenia dokonano w dniu 10 października 2017 r., na wniosek z dnia 14 czerwca 2017 r.; c) pod l.p. 3 numerem 7 wpisane jest ostrzeżenie o zakazie zbywania i obciążania przez Wyższą Szkolę (...) (...)w W. nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) na czas trwania postępowania o uznanie za bezskuteczną umowy sprzedaży z dnia 28 grudnia 2016 r., rep. A nr (...). Ostrzeżenie ujawniono na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe VII Wydziału Cywilnego z dnia 26 stycznia 2018 r., sygn. akt VII Co 1297/17, w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia W. K.. Wpisu ostrzeżenia dokonano w dniu 27 kwietnia 2018 r., na wniosek z dnia 5 lutego 2018 r. Sąd rozpoznając skargę na postanowienie Referendarza Sądowego o oddaleniu przedmiotowego wniosku wskazał, że w chwili zawarcia przedmiotowej umowy z dnia 25 lipca 2018 roku (nr Rep. A (...)) w treści księgi wieczystej nr (...) ujawniono w dziale III ostrzeżenia o zakazie zbywania i obciążania nieruchomości. Wpis ostrzeżenia w sprawie (...) jest nieaktualny. Wpis dokonany w tej sprawie przez referendarza sądowego z dnia 17 marca 2017 roku został uchylony na skutek skargi (...) Wyższej Szkoły (...) z siedzibą w G. postanowieniem Sądu Rejonowego w Chrzanowie z dnia 2 maja 2017 roku w sprawie (...). Apelacja wnioskodawczym W. K. została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 14 maja 2018 roku w sprawie II Ca 684/18, lecz po zwrocie akt nie zarządzono wykreślenia w/w wpisu ostrzeżenia dokonanego na wniosek W. K. (stosowne zarządzenie w tej kwestii zostało już wydane). Sąd podkreślił, że w chwili zawarcia umowy z dnia 25 lipca 2018 roku w mocy pozostawały wpisy ostrzeżeń o zakazie zbywania i obciążania nieruchomości dokonane w sprawach (...) na skutek wniosku A. J. z dnia 14 czerwca 2017 roku na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie z dnia 25 maja 2017 roku, sygn. akt: VII Co 529/17 oraz w sprawie (...) na skutek wniosku W. K. z dnia 5 lutego 2018 roku na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie z dnia 26 stycznia 2018 roku, sygn. akt: VII Co 1297/17. Sąd wskazał, że do chwili wejścia w życie art. 752 ^{( 3a)} § 1 k.p.c. tj. do dnia 1 czerwca 2017 roku sporna była w doktrynie i orzecznictwie kwestia sankcji za naruszenie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Sąd Najwyższy przyjmował bądź sankcję bezskuteczności wynikającą z art. 17 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 roku (tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2004 roku, sygn. akt: IV CK 347/02, publ. LEX), bądź sankcję nieważności (tak: w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2017 roku, sygn. akt: II CSK 187/16, publ. LEX). Sąd uznał, że wcześniej niejednoznaczny stan prawny należy rozumieć z duchem nowelizacji. W ocenie Sądu Rejonowego taka interpretacja nie narusza zakazu działania prawa wstecz, oznacza zaś jedynie opowiedzenie się ustawodawcy za jednym z kilku możliwych sposobów rozumienia przepisu przed nowelizacją. Na przyjęcie takiego rozwiązania wpływa również treść uzasadnienia projektu ustawy wprowadzającej 752 ^{( 3a)} § 1 k.p.c. Przepis ten doprecyzowuje sankcję za naruszenie przedmiotowego zakazu i zdaniem Sądu odnosi się do wszystkich zakazów zbywania i obciążania nieruchomości ujawnionych w treści ksiąg wieczystych - bez względu na datę udzielenia ochrony. W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością można stwierdzić, iż do zabezpieczenia roszczenia w sprawie z wniosku W. K. doszło po wejściu w życie przepisu 752 ^{( 3a)} § 1 k.p.c. . Stąd nawet przy przyjęciu innej wykładni aniżeli prezentowana odnośnie obowiązywania sankcji nieważności, istnieją przesłanki do przyjęcia, że do zawarcia umowy z dnia 25 lipca 2018 roku doszło z naruszeniem w/w zakazu ujawnionego w treści księgi wieczystej, co powoduje nieważność umowy. Dołączenie do aktu notarialnego sporządzonego przed notariuszem I. P. (2) do numeru Rep. A (...) (nabycie udziału przez Gminę C.) oświadczeń K. S., A. J., W. K. o cofnięciu pozwów, cofnięcia wniosków o udzielenie zabezpieczenia niczego nie zmieniają w ocenie sprawy. Sąd podkreślił, że po myśli art. 744 § 1 k.p.c. w razie prawomocnego zwrotu albo odrzucenia pozwu lub wniosku, oddalenia powództwa lub wniosku albo umorzenia postępowania, zabezpieczenie upada. W chwili zawarcia umów sprzedaży z dnia 25 lipca 2018 roku do numeru Rep. A (...) i Rep. A (...) przed notariuszem I. P. (1) zabezpieczenia pozostawały w mocy. Stanowisko osób, których chronił zakaz zbywania i obciążania nieruchomości było bez znaczenia. Dla sądu wieczystoksięgowego podstawą dla przyjęcia upadku zabezpieczenia mogło być wyłącznie prawomocne postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia wydane na podstawie art. 744 § 3 k.p.c. w zw. z art. 754 ^{( 1)} § 3 k.p.c. Strony zawierające umowę takich postanowień nie posiadały. Ważności umowy ocenia się według chwili jej zawarcia. W związku z tym Sąd uznał, że nie zmienia oceny sprawy przedstawienie przez notariusza poświadczonych kopii postanowień Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie z dnia 10 sierpnia 2018 roku, sygn. akt: VII C 330/18 (bez wzmianki o prawomocności) oraz postanowienia Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 29 sierpnia 2018 roku, sygn. akt: I C 58/17. Nawet uzyskanie później orzeczeń umarzających postępowanie czy stwierdzających upadek zabezpieczenia, nie może konwalidować umowy sprzedaży. Sąd wieczystoksięgowy nie może również uwzględnić dokumentów, które nie zostały przedłożone do wniosku, a są przedkładane dopiero na etapie skargi na czynność referendarza sądowego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2016 roku, sygn. akt: V CSK 70/16, publ. LEX). Sąd Rejonowy zaznaczył, że sankcja nieważności bezwzględnej jest najostrzejszą sankcją przewidzianą w polskim prawie cywilnym - może się na nią powoływać każda osoba zainteresowana, istnieje ona z mocy prawa i sąd musi ją uwzględnić z urzędu, chociaż żadna ze stron się na nią nie powoła, a nawet w przypadku gdy strony uważają zawartą umowę za ważną i akceptują jej skutki. Proponowana w skardze Wyższej Szkoły (...) w W. analogia z użyciem art. 742 § 1 zdanie drugie k.p.c. w ocenie Sądu jako zbyt daleko idąca nie może zostać przyjęta.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył uczestnik- Wyższa Szkoła (...) z siedzibą w W., zaskarżając je w całości. Uczestnik podniósł, że Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego i przyjęcie, że zachodzą przesłanki oddalenia wniosku oraz błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na uznaniu, iż w niniejszej sprawie zostały spełnione przesłanki do oddalenia wniosku. W świetle powyższych zarzutów wniósł o zmianę postanowienia w całości poprzez nakazanie dokonania wpisu oraz zwrot kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja była bezzasadna.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że granice rozpoznania sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym wyznacza treść art. 626 ⁸ § 1 i 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem wpis dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.

Odnosząc się do głównego zarzutu apelacji, który dotyczy błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, wskazać należy, że chcąc kwestionować prawidłowość ustaleń sądu, co do stanu faktycznego należy każdorazowo wykazać, iż miało miejsce uchybienie zasadom logicznego myślenia lub doświadczenia życiowego, gdyż tylko one mogą stanowić o naruszeniu zasad wskazanych w art. 233 k.p.c. Jednak apelujący w istocie nie kwestionuje treści dokumentów, które dla sądu pierwszej instancji zgodnie z zakreślonym przepisem art. 626 (8) par 2 k.p.c były podstawą oceny zasadności dokonania objętego wnioskiem wpisu. Stwierdzić należy, że lektura tak postawionego zarzutu pozwala na wniosek, iż w istocie skarżący nie zarzuca w nim Sądowi Rejonowemu błędnego ustalenia określonych faktów (zaistnienia określonych zdarzeń lub ich niezaistnienia), czy tym bardziej – czego dotyczy art. 233 k.p.c. – oceny dowodów, lecz błędną ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego, bowiem nie kwestionuje ani przyjętej przez sąd treści aktu notarialnego z dnia 25 lipca 2017 roku, ani treści księgi wieczystej w dacie składania wniosku, ani treści i dat postanowień zabezpieczających.

W ocenie Sądu zatem zarzuty apelacji sprowadzają się do kwestionowania możliwości uznania za nieważną umowy sprzedaży zawartej w dniu 25 lipca 2018 roku. Przechodząc więc do tej kwestii, należy podkreślić, że w dniu zawierania umowy sprzedaży ½ udziału w prawie własności działki (...) w C., w dziale III księgi wieczystej (...) ujawnione były dwa ostrzeżenia dotyczące zakazu zbywania i obciążania działki (...) w C. przez (...) w W.. Zakaz zbywania skierowany do (...) w W. wyrażony był w postanowieniu z dnia z dnia 25 maja 2017 roku VII Co 529/17 wydanym w związku z zabezpieczeniem roszczenia A. J. o uznanie za bezskuteczną umowy z dnia 28 grudnia 2016 roku Rep.A.(...) oraz w postanowieniu z dnia 26 stycznia 2018 roku VII Co 1297/17 którym udzielono zabezpieczenia, na czas trwania procesu, roszczeniu W. K. o uznanie za bezskuteczną umowy z dnia 28 grudnia 2016 roku Rep.A.(...) .

Przedmiotowa umowa została zawarta w kancelarii notarialnej przy udziale A. J. oraz W. K.. Akt notarialny umowy sprzedaży rep A nr (...) udziału ½ części prawa własności nieruchomości opisanej powyżej zawierał oświadczenie złożone do protokołu, w którym stwierdzono że A. J. i W. K. przystąpią do aktu notarialnego nabycia udziału w nieruchomości i złożą oświadczenia o cofnięciu pozwów oraz wnioski o uchylenie zabezpieczeń w sprawach VII C 1140/17 i I C 58/17 oraz VII C 330/18 w których wydano postanowienia zabezpieczające VII Co 529/17, I Co 2/17 i VII Co 1297/17. Obecność wyżej wskazanych osób podczas zawierania umowy sprzedaży i treść złożonych przez te osoby wówczas oświadczeń nie mają jednak żadnego wpływu na ocenę prawną skutków zawarcia umowy. Już sama treść złożonych oświadczeń wprost wskazywała, że A. J. oraz W. K. dopiero zamierzają złożyć oświadczenia o cofnięciu pozwów oraz wnioski o uchylenie zabezpieczeń. Sam skarżący w apelacji wskazuje, że dopiero trzy dni od podpisania aktu notarialnego uczestnicy złożyli przedmiotowe wnioski do sądu. Tym samym na dzień zawierania umowy, oba zabezpieczenia pozostawały w mocy. Natomiast przepis art. 756 (4) § 2 k.p.c., obowiązujący od dnia 1 czerwca 2017 roku stanowi, iż czynność prawna dokonana wbrew zakazowi zbywania lub obciążania nieruchomości, która na urządzoną księgę wieczystą jest nieważna jeśli dokonano wpisu w księdze wieczystej ostrzeżenia o zakazie zbywania lub obciążania prawa. Zacytowany przepis wszedł w życie w dniu 1 czerwca 2017 roku- obowiązywał zarówno w dacie wydawania postanowienia zabezpieczającego VII Co 1297/17, jak i w dacie dokonywania na jego podstawie oraz na podstawie postanowienia I Co 529/17 wpisów ostrzeżeń w księdze wieczystej (...). Zacytowany przepis obowiązywał także w dacie zawierania przez Gminę C. i (...) w W. umowy zbycia ½ udziału w prawie własności działki (...) w C.. Tym samym wniosek Sądu Rejonowego, który uznał umowę sprzedaży za nieważną, jest prawidłowy. Wywołanie skutku nieważności w przedmiotowej sprawie jest bowiem spowodowane komulatywnym spełnieniem przesłanek w postaci istnienia postanowienia zabezpieczającego roszczenie, którego treścią jest zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości oraz objęcie nieruchomości księgą wieczystą i ujawnienie zakazu zbywania w prowadzonej dla nieruchomości księdze wieczystej. Ani treść oświadczeń złożonych przez A. J. i W. K. , ani wyrażenie przez nie w dniu 25 lipca 2018 roku zamiaru cofnięcia pozwów i wniosków o zabezpieczenia, nie skutkowały upadkiem zabezpieczeń ani utratą w tym dniu mocy obowiązującej adresowanego do (...) w W. zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości w postaci działki (...) w C.. Zabezpieczenie upadło z chwilą prawomocnego umorzenia postepowań w których ich udzielono albo z chwilą prawomocnego orzeczenia o zmianie lub uchyleniu zabezpieczenia. Żadne z tych zdarzeń do dnia 25 lipca 2018 roku, czyli do dnia zawarcia umowy, nie nastąpiło. Niezasadnie skarżący przypisuje Sądowi Rejonowemu wysnucie wniosku, by uczestnicy postępowania w ogóle rzeczonych wniosków nie złożyli- Sąd temu nie przeczył, a jedynie wskazywał, że nie miało to znaczenia dla oceny ważności zawartej umowy, bowiem nastąpiło po jej zawarciu. Należy podkreślić, że nieważność, o której mowa przytoczonym przepisie jest nieważnością bezwzględną, co oznacza że czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków w sferze cywilnoprawnej i istnieje od początku dokonania czynności (ex tunc). Nie jest możliwa konwalidacja czynności na podstawie późniejszych zdarzeń czy czynności prawnych- w tym wypadku złożenia opisywanych wniosków. Sąd w tym miejscu nie neguje także podniesionych w apelacji twierdzeń, że procedura sądowa w zakresie rozpoznania złożonych przez uczestników oświadczeń i wniosków mogła być czasochłonna, jednak powyższe nie ma wpływu na ocenę norm materialnoprawnych i nie może być argumentem za przyjęciem, że strony w celu przyspieszenia zawarcia umowy mogły ją zawrzeć z ominięciem wymaganej prawem procedury i wbrew ustanowionemu przez Sąd zakazowi, który wciąż obowiązywał wobec braku upadku obu zabezpieczeń. Także bowiem postulowane przez apelującą (...) w W. przyjęcie upadku zabezpieczenia na podstawie odpowiednio zastosowanego przepisu art. 742 par. 1 k.p.c jest nieuprawnione, albowiem nie doszło do zdeponowania przez obowiązanego żadnych kwot na rachunku depozytowym MF, a nawet kwoty, które zaspokajały roszczenia A. J. i W. K., miały być przelane na ich rzecz dopiero po zawarciu umowy. Podsumowując, czynność prawna bezwzględnie nieważna nie mogła wywołać skutku w postaci przeniesienia prawa ½ części udziału na Gminę C., zatem Sąd Rejonowy zasadnie oddalił wniosek o dokonanie wnioskowanego wpisu. Apelacja jako bezzasadna została oddalona na mocy art. 385 k.p.c.