Wyrok z dnia 2007-07-11 sygn. III UK 20/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III UK 20/07

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lipca 2007 r. Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)

SSN Katarzyna Gonera

SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca) w sprawie z odwołania R. Ś.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. o zapłatę należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 lipca 2007 r., skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 15 listopada 2006 r., sygn. akt III AUa […],

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. z dnia 29 listopada 2005 r., sygn. akt VIII U […] i sprawę przekazuje temu Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 5 listopada 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w L. na podstawie art. 116, art. 116a oraz art. 108 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przeniósł na R. Ś., jako członka zarządu […] „S.” Spółki z o.o. w Ł., odpowiedzialność i obciążył go za zobowiązania Spółki z tytułu nieuregulowanych składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od sierpnia 1999 r. do lipca 2002 r. wraz z odsetkami.

Wyrokiem z dnia 29 listopada 2005 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. zmienił powyższą decyzję i umorzył wnioskodawcy w całości należności z tytułu składek za okres wskazany w decyzji. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne.

Wnioskodawca był jedynym członkiem zarządu i prezesem wskazanej wyżej Spółki z o.o. Skierowana do majątku Spółki egzekucja należności z tytułu składek za okres od stycznia 2000 r. do lipca 2002 r. okazała się bezskuteczna. W czerwcu 2002 r. dokonano kradzieży niemal całego majątku Spółki o łącznej wartości 150.000 zł. Prowadzone w tej sprawie dochodzenie zostało umorzone wobec niewykrycia sprawców. Od lipca 2002 r. nastąpił proces likwidacji Spółki, a w dniu 8 maja 2003 r. wnioskodawca wystąpił o ogłoszenie jej upadłości. Postanowieniem z dnia 3 września 2003 r. Sąd Rejonowy w L. – Sąd Gospodarczy oddalił wniosek na podstawie art. 13 § 1 Prawa upadłościowego ze względu na brak majątku wystarczającego nawet na zaspokojenie kosztów postępowania. Wartość majątku Spółki wynosi około 8.379.000 zł. Nie posiada ona innych ruchomości ani żadnych środków pieniężnych na rachunkach bankowych.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy stwierdził, że zachodzą podstawy prawne i faktyczne do przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania Spółki na wnioskodawcę jako jedynego członka jej zarządu, co winno spowodować oddalenie odwołania. W tym zakresie Sąd pierwszej instancji powołał się na art. 116 ustawy – Ordynacja podatkowa, zgodnie z którym „za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne spółki z o.o. odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okaże się w całości lub w części bezskuteczna”. Ponieważ wnioskodawca kilkakrotnie składał wnioski o umorzenie należności z tytułu składek i nie zostały one rozpatrzone, Sąd winien odwołanie wnioskodawcy w tej części przekazać do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, czego nie uczynił, błędnie wyrokując w tym zakresie.

Wyrokiem z dnia 15 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny w […] – w uwzględnieniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. W ocenie Sądu drugiej instancji w myśl art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne spółki z ograniczona odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Wnioskodawca był jedynym członkiem zarządu, a więc „istniały podstawy prawne i faktyczne do przeniesienia jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki”. Sąd pierwszej instancji sam przyznał w motywach zaskarżonego wyroku, że popełnił błąd, gdyż winien był oddalić odwołanie, natomiast „kwestie umorzenia należności nie były objęte zaskarżoną decyzją i nie mogły być przedmiotem rozpoznania w sprawie przed Sądem zarówno pierwszej jak i drugiej instancji”.

W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił naruszenie mogących mieć wpływ na treść wyroku istotnych przepisów postępowania, a mianowicie: 1) art. 382 k.p.c. w związku z art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. polegające na nierozpoznaniu istoty sprawy przez zaniechanie rozpoznania zarzutu skarżącego dotyczącego zgłoszenia przez niego wniosku o upadłość „S.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie właściwym w rozumieniu art. 116 § 1 pkt 1 podpunkt a) ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, 2) art. 328 § 2 k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób uniemożliwiający jego merytoryczną i instancyjną kontrolę oraz 3) art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji RP przez zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji i oddalenie odwołania w sytuacji nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd Okręgowy i sprzeczności pomiędzy sentencją wydanego przez niego wyroku a jego uzasadnieniem.

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie była decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie odpowiedzialności skarżącego jako osoby trzeciej za zaległości Spółki „S.” z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji przedmiotu tego w ogóle nie dotyczy, a w uzasadnieniu nie odniesiono się do zarzutu skarżącego zgłoszenia upadłości Spółki w czasie właściwym określonym w art. 116 § 1 pkt 1 podpunkt a) Ordynacji podatkowej. Sąd drugiej instancji orzekł w sprawie bez poczynienia żadnych własnych ustaleń we wskazanym zakresie, w szczególności nie odnosząc się do przedstawionego przez skarżącego zarzutu, wskutek czego nie rozpoznał istoty sprawy. Natomiast braki uzasadnienia zaskarżonego wyroku w zakresie wymogów przewidzianych w art. 328 § 2 k.p.c. są na tyle istotne, że uniemożliwiają jego merytoryczną kontrolę. W sytuacji, w której Sąd drugiej instancji uznał, że rozstrzygnięcie Sądu niższej instancji nie odnosiło się do przedmiotu zawisłej sprawy, winien tę sytuację potraktować na równi z całkowitym brakiem właściwego postępowania pierwszoinstancyjnego i zastosować art. 386 § 4 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 476 § 2 k.p.c.) wszczynane jest na skutek odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). Ma ono zatem charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem decyzji wydanej przez Zakład. Inaczej mówiąc, przedmiot sporu w tych sprawach określony jest przedmiotem zaskarżonej decyzji. Będąca przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie decyzja z dnia 5 listopada 2004 r. dotyczyła przeniesienia na skarżącego odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. z tytułu nieuregulowanych składek i obciążenia go tymi zobowiązaniami na podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), stosowanym odpowiednio poprzez art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej za zaległości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu: 1) nie wykazał, że: a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy, 2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości spółki z tytułu składek w znacznej części.

Przedmiotem (istotą) sprawy wszczętej na skutek odwołania skarżącego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 listopada 2004 r. była więc ocena jej legalności w aspekcie istnienia przesłanek przejścia na wnioskodawcę odpowiedzialności za stwierdzone decyzją zaległości spółki oraz przesłanek wyłączających tę odpowiedzialność. Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, gdyż zapadłe rozstrzygnięcie w ogóle nie odnosi się do jej przedmiotu. Również w uzasadnieniu wyroku Sąd ten nie odniósł się do zagadnienia istnienia bądź nieistnienia przesłanek wyłączających odpowiedzialność wnioskodawcy, chociaż skarżący powoływał się na zgłoszenie w dniu 8 maja 2003 r. wniosku o ogłoszenie upadłości spółki i okoliczność ta wynika z poczynionych w sprawie ustaleń. Sąd drugiej instancji, wydając w sprawie wyrok reformatoryjny, również nie zajął żadnego stanowiska w tej kwestii, a rozstrzygnięcie uzasadnił jedynie stwierdzeniem, że „wnioskodawca był jedynym członkiem zarządu, a więc istniały podstawy prawne i faktyczne do przeniesienia jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki”.

W tej sytuacji usprawiedliwiony jest zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 386 § 4 k.p.c. Przepis ten stanowi, że poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Treść art. 386 § 4 k.p.c. wskazuje na powinność sądu drugiej instancji uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w sytuacjach w przepisie tym określonych. Należy go bowiem odczytywać w ten sposób, że – poza wypadkami nieważności postępowania (art. 386 § 2) oraz zajściem przesłanek powodujących konieczność odrzucenia pozwu (odwołania) lub umorzenia postępowania (art. 386 § 3), których zaistnienie obliguje sąd drugiej instancji do uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji – obowiązek ten występuje tylko w dwóch przypadkach określonych w § 4. Inaczej mówiąc, tylko w razie zaistnienia sytuacji wymienionych w tym przepisie możliwe jest uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Użyte w art. 386 § 4 k.p.c. pojęcie „możliwości” nie oznacza swobody sądu drugiej instancji. Należy bowiem mieć na uwadze, że chociaż w myśl art. 382 k.p.c. postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny i w tym znaczeniu jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji, jednakże z pola widzenia nie może schodzić wymóg zachowania instancyjności, o której stanowi art. 176 ust. 1 Konstytucji RP. Oznacza to, że sąd drugiej instancji nie może zastępować własnym orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji, gdyż mogłoby to doprowadzać do sytuacji, w których sąd odwoławczy orzekałby jako jedna i ostateczna instancja.

Skoro zatem Sąd pierwszej instancji zaniechał zbadania materialnej podstawy będącej przedmiotem postępowania decyzji, to powinnością Sądu Apelacyjnego było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zaniechanie tego obowiązku w oczywisty sposób mogło istotnie wpłynąć na wynik sprawy poprzez pozbawienie skarżącego postępowania dwuinstancyjnego oraz brak dokonania ustaleń i oceny prawnej w zakresie zasadniczej dla wyniku sprawy kwestii istnienia lub nieistnienia przesłanek wyłączających odpowiedzialność wnioskodawcy za zobowiązania Spółki.

Z powyższych względów na podstawie art. 398¹⁵ § 1 zdanie drugie k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 398²¹ k.p.c. orzeczono, jak w sentencji wyroku.