Wyrok z dnia 2000-07-26 sygn. I CKN 293/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 293/00

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 26 lipca 2000 r.

Przewodniczący: SSN Tadeusz Wiśniewski.

Sędziowie: SA Krzysztof Strzelczyk (spr.), SN Tadeusz Żyznowski.

Protokolant: Anna Matura.

Uzasadnienie

Powód Marian Z. wniósł 12 maja 1997 roku o zniesienie ustawowej małżeńskiej wspólności majątkowej ze skutkiem wstecznym od 31 grudnia 1996 roku, kiedy następuje roczne rozliczenie działalności gospodarczej. Pozwana Anna Z. wyraziła zgodę na zniesienie wspólności majątkowej, ale ze skutkiem od dnia wniesienia powództwa, ze względu na dokonywane przez nią spłaty zaciągniętego wspólnie kredytu oraz zawarte przez powoda w 1997 roku transakcje prowadzące ostatecznie do nabycia nowego samochodu osobowego.

Wyrokiem z dnia 9 grudnia 1997 roku Sąd Rejonowy w Przeworsku uwzględnił w całości żądanie powoda, które opierało się na trwającej od kwietnia 1995 roku separacji małżeńskiej. Jak ustalił ten sąd, powód doznał w marcu 1995 roku zawału mięśnia sercowego i od tej pory pozwana wraz z synem stron przejęła prowadzenie wspólnej piekarni a powód, zaliczony do pierwszej grupy inwalidzkiej, nie uczestniczy w zyskach, jakie przynosi piekarnia. Zdaniem sądu ważnym powodem zniesienia wspólności majątkowej jest trwała separacja małżonków. Przychylając się do żądania powoda co do daty zniesienia wspólności, sąd uwzględnił roczny cykl rozliczeń finansowych związanych z działalnością gospodarczą.

Wyrokiem z dnia 9 kwietnia 1998 roku Sąd Wojewódzki w Przemyślu oddalił apelację pozwanej, skierowaną przeciwko rozstrzygnięciu o zniesieniu wspólności ze skutkiem przed dniem 12 maja 1997 roku. Sąd Wojewódzki podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji w tym zakresie i uznał za odpowiednią datę 31 grudnia 1996 roku, jako zamykającą rok finansowy działalności gospodarczej.

W kasacji, wniesionej od tego wyroku przez pozwaną Annę Z. opartej na obu podstawach wymienionych w art. 393¹ k.p.c. zarzucono naruszenie art. 52 § 2 k.r. i op. przez błędne ustalenie, że ustanie wspólności majątkowej nastąpiło z dniem 31 grudnia 1996 roku a nie z dniem zgłoszenia żądania oraz naruszenie prawa procesowego tj. art. 213 § 2 k.p.c. przez nieuwzględnienie uznania powództwa przy oznaczeniu wstecznego skutku zniesienia wspólności majątkowej. Wskazując na te podstawy, pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie jej apelacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Do zniesienia wspólności ustawowej dochodzi w drodze kształtującego orzeczenia sądowego. Fakt, że drugi małżonek godzi się z żądaniem, nie zwalnia sądu od obowiązku ustalenia, czy istnieją "ważne powody" zniesienia i czy istniały wcześniej, wobec zgłoszenia żądania zniesienia wspólności z datą wsteczną. Wiąże się to z tym, że w odróżnieniu od umownego wyłączenia wspólności ustawowej (art. 47 § 2 k.r. i op.) sądowe zniesienie wspólności majątkowej wywołuje skutki wobec osób trzecich (art. 435 § 1 k.p.c. w związku z art. 452 k.p.c.), a ponadto skutki te mogą zostać rozciągnięte w czasie na okres poprzedzający wyrok sądu. Dlatego w postępowaniu o zniesienie wspólności majątkowej sąd musi nadto rozważyć, czy powództwo nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1995 roku II CRN 148/94 OSNC 1995/4/70, z dnia 24 maja 1994 roku I CRN 50/94 OSNC 1994/12/246), co jest zwłaszcza istotne przy zgodnym stanowisku małżonków.

Procesowym wykładnikiem wskazanych obowiązków jest uchylenie związania sądu uznaniem powództwa, obowiązującego z mocy art. 213 § 2 k.p.c. w zwykłym postępowaniu procesowym. Wynika to wprost z treści art. 431 k.p.c., który zakazuje oparcia rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa. Jego odpowiednie zastosowanie w postępowaniu odrębnym w sprawach o zniesienie wspólności ustawowej usprawiedliwia odesłanie zawarte w art. 452 k.p.c.

W tym stanie rzeczy, skoro wyłączone jest stosowanie art. 213 § 2 k.p.c. w postępowaniu w sprawach o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej, nie mogło dojść do zarzucanego w kasacji naruszenia tego przepisu w jakiejkolwiek postaci.

Gdyby nawet przez chwilę założyć odmienne rozwiązanie, zgodne ze stanowiskiem skarżącej, to i tak należałoby uwzględnić, że uznanie powództwa ograniczało się tylko co do zniesienia wspólności, a strony aż do postępowania kasacyjnego różniły się co do zakresu czasowego jego skutków.

Wobec bezzasadności drugiej z podstaw kasacyjnych (art. 393¹ pkt 2 k.p.c.) dla badania zarzutów w zakresie pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 393¹ pkt 1 k.p.c.) miarodajny jest stan faktyczny sprawy, będący podstawą wydania zaskarżonego wyroku.

Zgodnie z art. 52 § 2 k.r. i op. wspólność majątkowa ustaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi. Jest to orzeczenie obligatoryjne, niezależne od tego, czy wnoszący o zniesienie zgłosił takie żądanie. W rozpoznawanej sprawie "ważnym powodem" zniesienia wspólności był długotrwały okres separacji oraz prowadzenie w tym czasie wspólnego przedsiębiorstwa tylko przez jednego z małżonków, ze względu na stan zdrowia współmałżonka. Podzielając tę opinię Sądu (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1997 roku I CKU 66/96 Prok. I Pr. 1997/7-8/32 oraz z dnia 6 listopada 1972 roku III CKN 250/72 OSNCP 1973, poz. 113) należy jednocześnie uwzględnić, że powyższe okoliczności usprawiedliwiające zniesienie wspólności majątkowej ujawniły się już w kwietniu 1995 roku. Wspólność majątkowa może być zniesiona z datą wcześniejszą, poczynając już od chwili powstania ważnych powodów uzasadniających jej zniesienie (por. uchwałę SN z dnia 27 marca 1972 roku III CZP 69/70 PiP 1973/11/170). Sąd ustalił tę datę później, bo na dzień 31 grudnia 1996 roku, kierując się okolicznościami, które nie pozostają w związku z ważnymi powodami uzasadniającymi zniesienie wspólności. Ponieważ jednak stan usprawiedliwiający zniesienie wspólności ujawnił się wcześniej i istniał w dniu ustalonym w zaskarżonym wyroku, brak jest podstaw do uwzględnienia kasacji zmierzającej do uzyskania wyroku, którego skutki miałyby cofnięte na jeszcze krótszy czas, poprzedzający wydanie wyroku. Podnoszone przez pozwaną inne okoliczności, dotyczące respektowania interesów wierzycieli zostały należycie uwzględnione przez sąd orzekający. Pomimo zbycia jednego samochodu powód dysponuje innym, o większej wartości i przez to nie zmieniło się ryzyko wierzycieli związane ze spłatą długów, obciążających oboje małżonków. Poza tym trudno doszukać się w żądaniu powoda, który nie sprawuje zarządu majątkiem wspólnym, zamiaru pokrzywdzenia jego wierzycieli.

Z powyższych względów kasację pozwanej należało uznać za bezpodstawną i oddalić ją na podstawie art. 393¹² k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2000 r. na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego (...) Dz. U. Nr 48, poz. 554).