Uchwała z dnia 1970-03-26 sygn. III CZP 11/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 11/70

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 26 marca 1970 r.

Przewodniczący: sędzia S. Gross (sprawozdawca). Sędziowie: H. Dąbrowski, J. Ignatowicz.

Sentencja

Sąd Najwyższy, z udziałem przedstawiciela Prokuratury Generalnej prokuratora K. Wojnarowicza, w sprawie z wniosku Tamary Z. o ustalenie treści aktu małżeństwa, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki dla Województwa Warszawskiego postanowieniem z dnia 28 stycznia 1970 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w razie kwestionowania skuteczności związku małżeńskiego pomiędzy domniemanymi małżonkami dopuszczalne jest tylko powództwo o ustalenie istnienia małżeństwa, czy też Sąd Powiatowy w trybie art. 23 p. o a.s.c. może ustalić treść aktu małżeństwa przyjmując jako przesłankę ustalenia treści aktu ważność małżeństwa?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Ustalenie treści aktu małżeńskiego na podstawie art. 23 prawa o a.s.c. jest dopuszczalne, choćby istnienie małżeństwa, którego fakt dotyczy, było kwestionowane. Jednakże postępowanie nieprocesowe przewidziane w wymienionym przepisie ogranicza się tylko do stwierdzania samego zdarzenia objętego aktem stanu cywilnego, a w szczególności danych podlegających rejestracji w księgach stanu cywilnego. Zarzuty natomiast co do istnienia małżeństwa, którego akt stanu cywilnego został ustalony w sposób wyżej wskazany, mogą być rozstrzygane jedynie w procesie prowadzonym na podstawie art. 1 § 2 zdanie drugie k.r.o. w związku z art. 425 k.p.c. w trybie postępowania odrębnego w sprawach małżeńskich.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 12 marca 1969 r. Sąd Powiatowy w Makowie Mazowieckim oddalił wniosek Tamary Z. o ustalenie na podstawie art. 23 prawa o aktach stanu cywilnego treści aktu małżeństwa zawartego, według twierdzeń wnioskodawczyni, z Henrykiem Z. w dniu 17 listopada 1943 r. w rzymskokatolickiej parafii w R. bez sporządzenia aktu.

W toku rozpoznawania rewizji wnioskodawczyni Sąd Wojewódzki dla Województwa Warszawskiego w Warszawie postanowieniem z dnia 28 stycznia 1970 r., wydanym w trybie art. 391 § 1 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne przytoczone w komparycji.

 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Wątpliwość Sądu Wojewódzkiego sprowadza się do pytania, czy w postępowaniu o ustalenie treści aktu małżeństwa na podstawie art. 23 prawa o a.s.c. dopuszczalne jest badanie zarzutu, że małżeństwo nie zostało zawarte skutecznie, czy też w razie zgłoszenia takiego zarzutu jedyną drogą, jaka przysługuje osobie zainteresowanej w stwierdzeniu małżeństwa, jest powództwo o ustalenie jego istnienia.

Odpowiedź na to pytanie wymaga przede wszystkim uwzględnienia treści art. 25 prawa o a.s.c., który stanowi, że akt stanu cywilnego jest wyłącznym dowodem zdarzeń w nim stwierdzonych. Jeżeli więc akt małżeństwa nie został sporządzony i nie można go sporządzić w normalnym trybie, to jedynym właściwym trybem stwierdzenia zdarzeń, które składają się na akt małżeństwa, jest postępowanie nieprocesowe oparte na art. 23 ust. 1 pkt 2 prawa o a.s.c.

Do czasu ustalenia w tej drodze treści aktu małżeństwa kwestionowanie skuteczności związku małżeńskiego jest przedwczesne. Staje się ono bowiem aktualne dopiero wtedy, gdy akt małżeństwa istnieje, a mimo to zarzuca się, że stwierdzone w nim zdarzenia nie doprowadziły do skutecznego zawarcia małżeństwa. Wówczas jednak jedyną drogą, w której dowodzić można słuszności tego rodzaju zarzutów, jest powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa. Wynika to w sposób wyraźny z treści zdania drugiego art. 1 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym, jeżeli akt małżeństwa został sporządzony, ustalenie nieistnienia małżeństwa może nastąpić jedynie na mocy wyroku sądowego.

Unormowanie to ma jeszcze jedno istotne znaczenie. Wynika z niego mianowicie, że kwestia, czy małżeństwo istnieje, nie może być przez sąd rozstrzygana ubocznie, tzn. nie w sentencji, lecz w uzasadnieniu orzeczenia dotyczącego innej sprawy, jako prejudycjalne zagadnienie, czy sporządzony akt stanu cywilnego doprowadził do zawarcia małżeństwa.

Zasada powyższa, utrwalona już zresztą w orzecznictwie pod rządem kodeksu rodzinnego, obecnie zaś ujęta w omawianym przepisie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wyłącza zatem dopuszczalność rozstrzygania o skuteczności małżeństwa jako przesłance ustalenia treści aktu stanu cywilnego.

Z tych zasad na przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne należało udzielić odpowiedzi sformułowanej w sentencji.

OSNC 1970 r., Nr 12, poz. 220