Wyrok z dnia 1995-01-27 sygn. I CRN 179/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CRN 179/94

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 27 stycznia 1995 r.

Świadczenie pieniężne należne spółdzielczemu przedsiębiorstwu handlowemu od spółdzielni mieszkaniowej z tytułu udziału w kosztach inwestycji tej spółdzielni, polegającej na finansowaniu budowy lokalu użytkowego w celu korzystania z tego lokalu, pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 358¹ § 4 k.c.).

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz. Sędziowie SN: J. Majewska (sprawozdawca), T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora w. Bryndy, po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 1995 r. sprawy z powództwa Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w P. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej w T. o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości (...) od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 czerwca 1994 r. sygn. akt (...)

oddalił rewizję nadzwyczajną.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki - Sąd Gospodarczy w Gdańsku wyrokiem z dnia 8 grudnia 1993 r. zasądził od pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej w T. na rzecz Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w P. kwotę 1.150.410.000 starych zł, w pozostałej części powództwo oddalił i orzekł o kosztach.

Sąd ten ustalił, że strony wiązała umowa z dnia 15 czerwca 1971 r. w przedmiocie ustalenia warunków finansowania i rozliczenia kosztów budowy lokalu użytkowego na parterze budynku nr 7 na osiedlu "Przy Dworcu" w P., zawarta między poprzednikami prawnymi stron w związku z realizacją przez nie tzw. inwestycji wspólnej, przewidzianej uchwałą Rady Ministrów nr 128 z dnia 22 maja 1965 r. (M.P. Nr 27, poz. 139). W świetle tej umowy poprzednik prawny strony pozwanej, jako użytkownik budynku, był zobowiązany wynająć poprzednikowi prawnemu powódki wspomniany lokal użytkowy za czynsz określony według powszechnie obowiązujących stawek oraz spłacać ratalnie koszty jego budowy, potrącając w tym celu do 40% przypadającego za poszczególne miesiące czynszu przez okres wymagany wysokością tych kosztów, a wyniosły one 1.916.000 starych zł. Sąd ustalił też, że w listopadzie 1991 r. pozwany postanowił nie zwróconą do tej pory część pożyczki spłacić jednorazowo, wyliczył ją na kwotę starych 2.981.964 zł, i zaoferował powódce, która na nią nie przystała, żądając jej waloryzacji. W konsekwencji, nie podzieliwszy zarzutu pozwanej, jakoby wykonała w całości swe zobowiązanie, oraz mając na uwadze znaczny spadek siły nabywczej pieniądza, jaki nastąpił w ostatnich latach. Sąd uznał, że zachodzą przesłanki do zastosowania art. 358¹§ 3 k.c. i podwyższenia nie zwróconej powódce części kosztów budowy lokalu użytkowego do kwoty starych 1.150.410.000 zł, ustalonej przy uwzględnieniu, że aktualnie koszt budowy 1 m² takiego lokalu wynosi 3.300.000 starych złotych.

Pozwana wniosła rewizję, w której zarzuciła, że wyrok Sądu Wojewódzkiego zapadł z obrazą art. 358¹§ 3 i 4 k.c. i wniosła o jego zmianę przez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 9 czerwca 1994 r. sygn. akt (...) uwzględnił rewizję, zmienił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz orzekającej o kosztach i oddalił je nie obciążając powódki kosztami sporu.

Zdaniem tego Sądu, powódka jest stroną prowadzącą przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹k.c., ponieważ jest podmiotem gospodarczym będącym osobą prawną i realizującym określone statutem zadania gospodarcze za pomocą zespołu składników materialnych i niematerialnych, przeznaczonych do wykonania tych zadań. Świadczenie pieniężne, którego waloryzacji dochodziła, stanowi część pożyczki udzielonej pozwanej, a przeznaczonej na budowę lokalu użytkowego, z którego powódka korzystała i nadal z części korzysta w związku z wykonywaniem tych zadań. Jest więc ono związane z prowadzeniem przez powódkę przedsiębiorstwa.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny, podzielając zarzut pozwanej, że wyrok Sądu Wojewódzkiego zapadł z obrazą art. 358¹§ 3 i 4 k.c., uznał rewizję za zasadną.

Na skutek podania powódki Minister Sprawiedliwości złożył od wyroku Sądu Apelacyjnego rewizję nadzwyczajną. Zarzucając, że wspomniany wyrok rażąco narusza art. 358¹§ 4 k.c. wniósł o jego uchylenie i oddalenie rewizji pozwanej. Według skarżącego, umowa łącząca strony miała charakter jednostkowy i okazjonalny w związku z czym, jak to już wyjaśnił Sąd Najwyższy, nie ma podstaw do zakwalifikowania jej do przejawu uczestniczenia w obrocie gospodarczym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 358¹ § 4 k.c., z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Artykuł 551 k.c. definiuje przedsiębiorstwo jako zespół składników materialnych i niematerialnych, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmujący wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, a w tym także zobowiązania i obciążenia związane z jego prowadzeniem. Znamienne jest, że wspomnianych zobowiązań nie wiąże się w nim z realizacją zadań gospodarczych, z prowadzeniem działalności gospodarczej, ale z prowadzeniem przedsiębiorstwa jako takiego. Nie wymaga argumentów, że pojęcie "prowadzenie przedsiębiorstwa" jest pojęciem szerszym niż pojęcie "prowadzenie działalności gospodarczej". Uzasadnia to wniosek, że wymienione w art. 55¹ k.c., jako jeden ze składników przedsiębiorstwa, zobowiązania, obejmują zarówno zobowiązania wynikające z działalności gospodarczej, jak i zobowiązania z nią tylko związane.

Zarówno art. 358¹ § 4 k.c., jak i art. 55¹ k.c. zostały wprowadzone tą samą ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321). Wychodząc z założenia, że świadczenie jest zindywidualizowanym treścią zobowiązaniem, wolno twierdzić, iż użyte w art. 358¹ § 4 k.c. pojęcie świadczenia pozostającego w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa jest tożsame z wymienionym w art. 55¹ k.c. zobowiązaniem związanym z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Z braku bowiem wyraźnego zastrzeżenia, nie ma podstaw do upatrywania innego znaczenia pojęcia "świadczenia pozostającego w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa", użytego w art. 358¹ § 4 k.c., niż to, w jakim zostało ono użyte w art. 55¹ k.c. Podnieść też należy, że w kodeksie cywilnym istnieją przypadki posługiwania się pojęciem "zakres działalności przedsiębiorstwa" (art. 554, 751 pkt 1), jak i pojęciem "prowadzenie działalności gospodarczej" (art. 563 § 2). Świadczy to, że w sytuacjach, w których postanowiono odstąpić od poddania określonej zasadzie stosunku zobowiązaniowego dotyczącego działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, dano temu niedwuznacznie wyraz.

Kolejnym argumentem jest systematyka zawartej w art. 358¹ k.c. regulacji. Paragraf pierwszy tego przepisu statuuje zasadę nominalizmu, paragraf drugi dopuszcza odstępstwo od niej na podstawie tzw. umownej klauzuli waloryzacyjnej, paragraf trzeci dopuszcza odstępstwo na podstawie tzw. waloryzacji sądowej, a paragraf czwarty wyłącza waloryzację sądową w sytuacji w nim wymienionej. Wspomniane wyłączenie oznacza, że w sytuacjach przewidzianych w tym paragrafie znajduje zastosowanie ustanowiona w paragrafie pierwszym zasada, a to czyni niedopuszczalną restryktywną interpretację zakresu zawartego w paragrafie czwartym wyłączenia.

Nie można też pominąć, co łatwo dostrzec, że prowadzenie przedsiębiorstwa stanowi kryterium podmiotowe i przedmiotowe przewidzianego w art. 358¹ § 4 k.c. zakazu stosowania sądowej waloryzacji. Okoliczność, że za takim zakazem w stosunku do profesjonalnego obrotu opowiadało się wielu autorów w piśmiennictwie oraz okoliczność, iż powszechnie przyjmuje się, że cytowany przepis jest wyrazem spełnienia tego postulatu, prowadzi do wniosku, że prowadzenie przedsiębiorstwa zostało uznane za wyraz profesjonalizmu, a świadczenia pozostające w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa potraktowane jako świadczenia wynikające z obrotu profesjonalnego.

Z tych wszystkich względów podzielić należało pogląd Sądu Apelacyjnego, że powódka jest podmiotem prowadzącym przedsiębiorstwo, a poniesione przez nią nakłady na lokal handlowy, z którego korzystała i nadal w części korzysta, pozostawały w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Odmienny pogląd, a w szczególności uznanie, że nie miały one takiego charakteru, oznaczałby, że wszelka działalność inwestycyjna przedsiębiorstwa nie pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, co graniczyłoby z absurdem.

Wprawdzie w rewizji nadzwyczajnej powołano się na okoliczność, że przedstawione w niej stanowisko znajduje oparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego, a w szczególności w uchwale z dnia 17 marca 1993 r. III CZP 30/93 (OSNCP 1993, z. 9, poz. 154), ale jest to jedyne do tej pory orzeczenie dotyczące art. 358¹ § 4 k.c. i obecny skład nie podziela zawartego w nim poglądu.

Reasumując, skoro nie można zasadnie przypisać wyrokowi Sądu Apelacyjnego, iżby zapadł z obrazą prawa materialnego, nie mówiąc już o wymaganiu, aby obraza prawa była rażąca, rewizja jako pozbawiona podstaw nie zasługiwała na uwzględnienie.

Mając powyższe na względzie, stosownie do art. 421 § 1 k.p.c., orzeczono jak w sentencji.