Wyrok z dnia 1997-11-07 sygn. II CKN 424/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 424/97

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 7 listopada 1997 r.

W razie gdy odbiorca energii, w rezultacie praktyki monopolistycznej przedsiębiorstwa energetycznego, sfinansował budowę urządzeń, o których mowa w art. 49 k.c., może on dochodzić zwrotu poniesionych kosztów na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Przewodniczący: sędzia SN A. Górski.

Sędziowie SN: S. Dąbrowski (sprawozdawca), K. Zawada.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 1997 r. na rozprawie sprawy z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników Oświaty i Wychowania w K. przeciwko Zakładowi Energetycznemu "K.(...)" SA w K. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 lutego 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację i zasądził od pozwanego na rzecz powoda 3.500 złotych z tytułu zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Krakowie wyrokiem z dnia 22 października 1996 r. zasądził od pozwanego Zakładu Energetycznego "K.(...)" SA w K. na rzecz powodowej Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników Oświaty i Wychowania w K. kwotę 42.730 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 15 października 1994 r. Wedle ustaleń Sądu Wojewódzkiego, powodowa Spółdzielnia w 1993 r. dokonała przebudowy i wyposażenia dwóch stacji transformatorowych nr 2220 i 2221. Koszty przebudowy i wyposażenia zostały pokryte ze środków własnych Spółdzielni i wyrażały się łączną kwotą 42.730 złotych. W dniach 21 i 31 sierpnia 1993 r. strony zawarły umowy, na podstawie których powódka nieodpłatnie przekazała pozwanemu stację transformatorową nr 2221 z wyposażeniem i wyposażenie stacji nr 2220.

W dniu 21 lutego 1995 r. Urząd Antymonopolowy wydał decyzję, w której stwierdził stosowanie przez Zakład Energetyczny w K. - praktyki monopolistycznej, polegającej na nadużyciu dominującej pozycji na rynku dostawców energii poprzez odmowę udziału w finansowaniu przedmiotowych stacji transformatorowych wraz z ich wyposażeniem i nakazał zaniechanie stosowania tej praktyki.

W ocenie Sądu Wojewódzkiego powódka, zawierając w sierpniu 1993 r umowy z pozwanym, wskutek monopolistycznej praktyki pozwanego, została zmuszona do akceptowania niekorzystnych dla niej warunków. Skutek w postaci przejścia na pozwanego własności urządzeń stacji transformatorowych nastąpiłby z chwilą podłączenia urządzeń do sieci z mocy prawa zgodnie z art. 49 k.c. w zw. z art. 191 k.c. i umowy były w tym zakresie zbędne. Jedyny rzeczywisty skutek polegał na nieracjonalnej rezygnacji przez powódkę z odzyskania wyłożonych na inwestycję środków finansowych. Sąd Wojewódzki uznał, że na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym zachodzi nieważność obu powyższych umów. Pozwany bez ważnej podstawy prawnej wzbogacił się kosztem strony powodowej i na podstawie art. 405 k.c. zobowiązany jest do wydania korzyści, jakie osiągnął.

Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 4 lutego 1997 r. oddalił apelację pozwanego, podzielając ustalenia i ocenę prawną sądu pierwszej instancji.

W kasacji pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 405 i nast. k.c. oraz naruszenie art. 217 k.p.c. przez oddalenie prawidłowo zgłoszonego wniosku dowodowego na okoliczności podnoszone, a nie wyjaśnione, mające istotne znaczenie w sprawie. W konkluzji wnosił o uchylenie wyroków sądu pierwszej i drugiej instancji oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji lub o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Urządzenia energetyczne zbudowane przez odbiorcę energii, z chwilą połączenia w sposób trwały z siecią urządzeń przedsiębiorstwa, stają się przedmiotem własności tej osoby, która jest właścicielem przedsiębiorstwa (art. 49 k.c. w zw. z art. 191 k.c.). Jeżeli chodzi o rozliczenie kosztów budowy urządzeń, to ani art. 49 k.c., ani art. 191 k.c. kwestii tej nie regulują. Nie odnoszą się do ewentualnych rozliczeń przepisy art. 224-231 k.c. w części dotyczącej zwrotu wartości poczynionych nakładów. Przepisy te zakładają poczynienie nakładów na cudzej nieruchomości w okresie, gdy znajdowała się ona w posiadaniu osoby, która poczyniła nakłady. Z reguły budowa urządzeń, o których mowa w art. 49 k.c., przez przyszłego odbiorcę energii, następuje na nieruchomości stanowiącej jego własność lub innej osoby, a nie na nieruchomości przedsiębiorstwa, w którego skład urządzenia te wchodzą dopiero po przyłączeniu do sieci należącej do tego przedsiębiorstwa.

W uzasadnieniu uchwały Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 1991 r. (sygn. akt W 4/91, OTK 1991, poz. 22) wyrażony został pogląd, powtórzony następnie w literaturze, że podstawy prawnej do rozliczenia tych kosztów nie można się także dopatrywać w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu. Stanowisko to oparte na założeniu, że zawsze odbiorca energii, ponosząc koszty budowy urządzeń, dokonuje tego bądź z własnej inicjatywy, godząc się z góry, że po przyłączeniu do sieci staną się one własnością przedsiębiorstwa, bądź w wyniku umowy z przedsiębiorstwem, jest za daleko idące. Nie wzięto bowiem pod uwagę, że finansowanie przez odbiorcę budowy urządzenia energetycznego może być wymuszone praktyką monopolistyczną.

W niniejszej sprawie postępowanie pozwanego jako stosowanie praktyki monopolistycznej stwierdził Urząd Antymonopolowy, zaś sądy obu instancji uznały umowy stron za nieważne na mocy art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (jedn. tekst: Dz. U. z 1997 r. Nr 49, poz. 318 ze zm.). W sytuacji, gdy odbiorca energii, w związku z praktyką monopolistyczną przedsiębiorstwa energetycznego, sfinansował budowę urządzeń, o których mowa w art. 49 k.c., może on dochodzić zwrotu poniesionych kosztów na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Skoro bowiem umowy, na podstawie których powodowa Spółdzielnia zrezygnowała z zapłaty za przejście wybudowanych urządzeń energetycznych na własność pozwanego okazały się nieważne, to odpadła podstawa prawna uzyskania korzyści majątkowej przez pozwanego i otworzyła się droga do dochodzenia roszczenia na podstawie art. 405 i nast. k.c. A zatem sądy obu instancji trafnie przyjęły, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mają zastosowanie w niniejszej sprawie.

Uzyskana bezpodstawnie przez przedsiębiorstwo korzyść majątkowa odpowiada wartości przejętego na własność mienia, co niekoniecznie musi się równać kosztom budowy poniesionym przez przyszłego odbiorcę energii. W niniejszej sprawie pozwany Zakład ani przed sądem pierwszej instancji, ani w postępowaniu apelacyjnym nie zakwestionował twierdzenia powódki, że wartość urządzeń równa jest wyłożonym przez nią kosztom budowy. Stosownie do art. 230 k.p.c., sąd orzekający władny był uznać fakt ten za przyznany.

Jeżeli chodzi o zarzut naruszenia art. 217 k.p.c., to dotyczy on oddalenia wniosku dowodowego przez sąd pierwszej instancji. Ponieważ kasacja jest środkiem zaskarżenia od orzeczenia sądu drugiej instancji, zarzut może być uznany za usprawiedliwiony w takim tylko zakresie, w jakim został podniesiony w apelacji. W skardze apelacyjnej pozwany podniósł zarzut nieprzeprowadzenia zgłoszonych dowodów tylko na okoliczność przyjęcia przez stronę powodową warunków pozwanego jeszcze przed datą podpisania umów. W związku z tym, że jest to okoliczność bezsporna, Sąd Apelacyjny trafnie uznał zarzut za bezzasadny i naruszenie art. 217 k.p.c. nie nastąpiło.

Z powyższych względów i na mocy art. 393¹² k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.

OSNC 1998 r., Nr 5, poz. 77