Wyrok z dnia 1988-12-15 sygn. I CR 292/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 292/88

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 15 grudnia 1988 r.

Przewodniczący: Sędzia SN B. Bladowski.

Sędziowie SN: J. Niejadlik (spr.), A. Wypiórkiewicz.

Protokolant: J. Krajewska.

Sąd Najwyższy - Izba Cywilna i Administracyjna, po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 1988 r. sprawy z powództwa Szymona S. i Krzysztofa T. przeciwko Skarbowi Państwa - Ośrodkowi Kultury w S. i Przedsiębiorstwu Powierniczemu Inwestycyjno-Handlowemu "I." Józef F. o zapłatę, na skutek rewizji powodów i pozwanego przedsiębiorstwa od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie z dnia 19 kwietnia 1988 r.:

oddala obie rewizje, a rozstrzygnięcie o kosztach postępowania rewizyjnego pozostawia Sądowi Wojewódzkiemu w Warszawie.

Uzasadnienie

Ośrodek Kultury w S. zawarł w dniu 22 sierpnia 1984 r. umowę powiernictwa inwestycyjnego z Przedsiębiorstwem Powierniczym Inwestycyjno-Handlowym "I." Józef F. w W. Przedsiębiorstwo "I." przyjęło na siebie obowiązek kompleksowej obsługi zadania inwestycyjnego polegającego na remoncie i modernizacji terenu Ośrodka Kultury (§ 1). Za pełną obsługę wykonawczo-realizacyjną, obejmującą również działania towarzyszące (m.in. obsługę geodezyjną i opracowanie dokumentacji technicznej), Ośrodek Kultury zobowiązał się zapłacić powiernikowi wynagrodzenie w wysokości 4% wartości zafakturowanych robót (§ 16). Przed upływem terminu uzgodnionego (§ 5) do realizacji tego zadania inwestycyjnego (31 sierpnia 1986 r.) Przedsiębiorstwo "I." wykonało tylko niekompletne ogrodzenie placu budowy oraz przygotowało opracowaną przez Szymona S. i Krzysztofa T. dokumentację techniczną (budynek biblioteki). W tej sytuacji, w piśmie z dnia 1 września 1986 r. Ośrodek Kultury powiadomił je, że z dniem 1 września 1986 r. odstępuje od umowy o powiernictwo inwestycyjne, i 11 listopada 1986 r. wystąpił z powództwem przeciwko Przedsiębiorstwu "I." o zwrot reszty zaliczki w kwocie 13.731.069 zł. W toku postępowania Szymon S. i Krzysztof T. zgłosili interwencję główną, pozywając strony procesu toczącego się w sprawie przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie o solidarną zapłatę kwoty 3.793.009 zł jako reszty wynagrodzenia należnego im za opracowanie - na zlecenie "I." - projektu koncepcyjnego budowy nowej biblioteki dla Ośrodka Kultury w S. Każdy z pozwanych wniósł o oddalenie powództwa. Uzgodnili oni jednak, że ze wskazanego tytułu należy się powodowi co najmniej 1.046.741 zł. Pierwszy pozwany zarzucił, że nie ma obowiązku zapłacenia tej kwoty, ponieważ nie łączył go stosunek umowny z powodami, a pozwane Przedsiębiorstwo, że z chwilą rozwiązania umowy jego zobowiązania przeszły na pozwany Ośrodek Kultury. Uznając, że pozwanych łączyła nie umowa zlecenia, lecz umowa o dzieło, a powodowie wywodzą swoje roszczenia z umowy zawartej z pozwanym Przedsiębiorstwem, wyrokiem częściowym uwzględnił Sąd Wojewódzki do kwoty 1.046.741 zł powództwo tylko w stosunku do tego Przedsiębiorstwa.

Orzeczenie to zaskarżyli powodowie i pozwane Przedsiębiorstwo. Powodowie wnosili (art. 368 pkt 1 k.p.c.) o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie powyższej kwoty solidarnie także od pozwanego Skarbu Państwa - Ośrodka Kultury w S. Pozwane Przedsiębiorstwo zaś domagało się (art. 368 pkt 1 k.p.c.) w rewizji oddalenia w stosunku do niego powództwa, ewentualnie zasądzenia kwoty 1.046.741 zł in solidum również od pozwanego Ośrodka Kultury.

Rewizje są bezzasadne.

Strony nie kwestionują poglądu, iż wstępnym zagadnieniem - rzutującym na treść rozstrzygnięcia - było ustalenie charakteru nienazwanej w Kodeksie cywilnym umowy o powiernictwo inwestycyjne. Można się zgodzić ze stanowiskiem Sądu Wojewódzkiego, że o charakterze umowy decydują jej treść oraz cel, dla osiągnięcia którego została zawarta (art. 65 § 2 k.c.). Trafnie już jednak rewizje podnoszą, iż z faktu, że - według tego Sądu - w postanowieniach umowy z dnia 22 sierpnia 1984 r. brak wyraźnego umocowania "I." do działania w imieniu Ośrodka Kultury w S., jak też do powierzania poszczególnych prac projektowych osobom trzecim, wyprowadził Sąd Wojewódzki mylny wniosek, że ta umowa była umową o dzieło (art. 627 k.c.). W tego typu umowie przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do świadczenia usługi wykazującej cechy właściwe dziełu (umowa rezultatu). W umowie powierniczej zaś pozwane "I." zobowiązało się do obsługi ogólnie w niej oznaczonego zadania inwestycyjnego, polegającego na zawieraniu umów m.in. o wykonanie prac projektowych, oraz do dokonywania związanych z tym czynności natury faktycznej, za wynagrodzeniem prowizyjnym ustalonym od wartości zafakturowanych robót (umowa starannego działania). Zawieranie umów ma - wbrew stanowisku Sądu Wojewódzkiego - charakter czynności prawnych. To wskazuje, że stosunek powiernictwa inwestycyjnego jako umowa o dokonywanie czynności prawnych (art. 734 k.c.) oraz czynności natury faktycznej (art. 750 k.c.) wykazuje cechy właściwe umowie zlecenia.

Za daleko jednak idzie wypowiedź skarżących, że przepisy normujące umowę zlecenia nakładały na pozwany Ośrodek Kultury obowiązek zapłacenia powodom - ewentualnie solidarnie (in solidum) z pozwanym "I." - wynagrodzenia za wykonaną dokumentację projektową dotyczącą części zadania inwestycyjnego opisanego w umowie powierniczej. Umowę o wykonanie prac projektowych, a więc umowę o dzieło, zawarło z nimi w imieniu własnym pozwane "I.". Oczywistym więc jest, że na nim spoczywał obowiązek zapłacenia im wynagrodzenia za wykonanie tego dzieła (art. 627 k.c.). Wyręczenie się w tym przedmiocie zastępcą odpowiadało - jak to jest ogólnie wiadome - zwyczajom wykształconym w budownictwie (art. 738 § 1 zd. 1 k.c.). Materiał zebrany w sprawie zaś usprawiedliwia domniemanie (art. 231 k.p.c.), że fakt powierzenia powodom opracowania dokumentacji projektowej był wiadomy pozwanemu Ośrodkowi Kultury. Z tego, że - w tej sytuacji - pozwane "I." z powodami stali się w tym zakresie solidarnymi dłużnikami pozwanego Ośrodka Kultury (art. 738 § 2 k.c.), nie można jednak wyprowadzić wniosku, że na pozwanych spoczywa solidarnie obowiązek zapłacenia powodom reszty wynagrodzenia za opracowaną przez nich dokumentację techniczną. W orzeczeniu z dnia 19 sierpnia 1971 r., sygn. akt I Cr 300/71 (OSNCP 1972, nr 4, poz. 70), wyjaśnił przecież Sąd Najwyższy, że żaden przepis prawa nie przewiduje odpowiedzialności zleceniodawcy solidarnie ze zleceniobiorcą względem osoby trzeciej, której ten ostatni powierzył zastępcze wykonanie zleconej mu czynności za zapłatą wynagrodzenia. Poglądu, że z dniem rozwiązania umowy powierniczej pozwane Przedsiębiorstwo przestało być dłużnikiem, a dłużnikiem powodów stał się Ośrodek Kultury, nie można zaś było wyprowadzić z normy art. 742 k.c., według której zleceniodawca - po wygaśnięciu zlecenia - powinien zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w celu należytego wykonania zlecenia zaciągnął w imieniu własnym. Brzmienie tego przepisu wskazuje, że zleceniodawca nie wstępuje ex lege - z dniem rozwiązania umowy - w zobowiązania zaciągnięte w imieniu własnym przez zleceniobiorcę w celu należytego wykonania zlecenia. Zwolnienie zleceniobiorcy od tego rodzaju zobowiązań następuje dopiero z chwilą spełnienia przez zleceniodawcę świadczenia do rąk jego wierzycieli albo przez przyjęcie długu w sposób określony w art. 519 i nast. k.c. (art. 742 k.c.). Niewadliwe ustalenia zaskarżonego wyroku zaś wskazują, że pozwany Ośrodek Kultury odmówił - w powołaniu się na wręczenie swemu kontrahentowi na ten cel zaliczki - zapłacenia do rąk powodów należnego im od "I." wynagrodzenia, ani też nie przejął w tym przedmiocie długu pozwanego Przedsiębiorstwa. W tej sytuacji, powodowie nie nabyli do pierwszego pozwanego roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za prace projektowe wykonane na zamówienie drugiego pozwanego. Mylnie zatem skarżący zarzucili, że rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku koliduje z powołanymi przepisami Kodeksu cywilnego normującymi umowę zlecenia.

Trudno się też zgodzić ze stanowiskiem rewizji powodów, że oddalając ich powództwo skierowane (in solidum) przeciwko pozwanemu Ośrodkowi Kultury w S. naruszył Sąd Wojewódzki - w każdym razie - przepisy normujące bezpodstawne wzbogacenie. Niewadliwe ustalenia zaskarżonego wyroku wskazują, że przyjmując oświadczenie o odstąpieniu od umowy powierniczej pozwane "I." przekazało dokumentację techniczną opracowaną przez powodów do depozytu pozwanego Ośrodka Kultury. Stanowiło to częściowe rozliczenie się z zaliczki, jaką m.in. na ten cel otrzymało od zleceniodawcy. Nie miało więc miejsca przejście korzyści z majątku powodów bezpośrednio do majątku Ośrodka Kultury. W dodatku, było to przejście mające swe źródło w umowie powierniczej (art. 491 § 1 i art. 494 k.c.), a zatem to, co ten pozwany uzyskał, nie stanowiło korzyści nabytej bez podstawy prawnej. Oznacza to, że odmawiając uwzględnienia powództwa w stosunku do pozwanego Skarbu Państwa nie naruszył Sąd Wojewódzki również przepisu art. 405 k.c.

Zaskarżony wyrok, mimo częściowo błędnego uzasadnienia, odpowiada więc w ostatecznym wyniku prawu. Dlatego obie rewizje oddalono (art. 387 k.p.c.).

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania znajduje uzasadnienie w przepisach art. 317 w zw. z art. 108 § 2 k.p.c.