Postanowienie z dnia 2004-01-21 sygn. IV CK 346/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 346/02

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 21 stycznia 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Filomena Barczewska.

Sędziowie: SN Marek Sychowicz (spr.), SA Barbara Kurzeja.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Christopha J. przy uczestnictwie Sławomira M. i Marka S. o wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 stycznia 2004 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w T. z dnia 26 czerwca 2002 r., oddala kasację.

Uzasadnienie

W dniu 14 grudnia 2001 r. Christoph J. złożył wniosek o wpisanie w księdze wieczystej Kw nr [...], prowadzonej przez Sąd Rejonowy w T., na podstawie zarządzenia tymczasowego sądu wydanego w stosunku do Sławomira M., hipoteki przymusowej kaucyjnej na należącym do niego udziale w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, dla której prowadzona jest wymieniona księga wieczysta. W dniu 20 grudnia 2001 r. złożony został wniosek o wpisanie do tej księgi wieczystej Marka S. w miejsce Sławomira M., na podstawie umowy nabycia udziału w prawie użytkowania wieczystego, zawartej w dniu 18 grudnia 2001 r. Wniosek ten został uwzględniony w dniu 22 lutego 2002 r. Wniosek złożony przez Christopha J. - po usunięciu jego braków formalnych, rozstrzygnięciu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i zażalenia na zarządzenie o zwrocie wniosku - Sąd Rejonowy oddalił postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2002 r. Sąd Rejonowy stwierdził bowiem, że nie może dokonać żądanego wpisu, albowiem w chwili rozpoznawania wniosku o dokonanie tego wpisu, jako użytkownik wieczysty nieruchomości nie jest wpisana osoba, w stosunku do której wydane zostało tymczasowe zarządzenie sądu stanowiące podstawę wpisu. Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy w T. uznał za prawidłowe i postanowieniem z dnia 26 czerwca 2002 r. oddalił apelację wnioskodawcy Christopha J. wniesioną od tego postanowienia.

Postanowienie Sądu Okręgowego w T. zaskarżył kasacją wnioskodawca Christopha J. Podstawę kasacji stanowi naruszenie przepisów postępowania:

-art. 626⁶ w zw. z art. 391 k.p.c. przez pominięcie przy orzekaniu zasady rozpoznawania wniosków o wpis do księgi wieczystej w kolejności ich wpływu,

-art. 316 § 1 w zw. z art. 13 § 2 i art. 391 § 1 oraz w zw. z art. 192 § 3 k.p.c. przez nieuwzględnienie, że przepis art. 316 § 1 k.p.c. w postępowaniu wieczystoksięgowym, przed sądem drugiej instancji, ma zastosowanie "odpowiednie" i że zbycie przez uczestnika postępowania Sławomira M. prawa użytkowania wieczystego w toku postępowania o wpis hipoteki przymusowej na tym prawie nie ma wpływu na dalszy bieg tego postępowania.

Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Artykuł 626⁶ k.p.c., tak jak stanowiący jego odpowiednik, nieobowiązujący już art. 44 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm., dalej powoływanej jako "u.k.w.h."), reguluje kwestię kolejności wniosków o wpis. Regulacja ta jest związana z zasadą, według której wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od dnia złożenia wniosku o dokonanie wpisu (art. 29 u.k.w.h.). Chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu ma zaś decydujące znaczenie dla określenia pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej (art. 12 i n. u.k.w.h.). Wzmianka o wniosku (art. 626⁷ § 2 k.p.c.), którą obowiązany jest uczynić sąd niezwłocznie po zarejestrowaniu wniosku w dzienniku ksiąg wieczystych, ma skutek tzw. zastrzeżenia miejsca w księdze wieczystej przez zablokowanie wpisów z wniosków o wyższych (tzn. później złożonych) numerach kolejnych. Jak zauważa się w piśmiennictwie, znaczenie kolejności wniosków o wpis na tym się kończy. Czym innym niż kolejność wniosków o wpis w księdze wieczystej jest kolejność rozpoznawania tych wniosków. Kolejności tej nie określa kolejność wniosków o wpis. Jak również zwrócono uwagę w literaturze, kolejności tej ustawa świadomie nie reguluje. Wypada dodać, że rozpoznawana sprawa - pomijając jej dalsze aspekty, o czym będzie mowa - jest przykładem ilustrującym trafność tego założenia. Wniosek Christopha J. nie mógł bowiem ze względów formalnych być poddany rozpoznaniu przez dłuższy okres czasu. Jeżeli miałoby to uniemożliwiać rozpoznanie wniosku o wpis w księdze wieczystej Marka S., jako nabywcy prawa użytkowania wieczystego, czy też ewentualnych wniosków kolejnych nabywców tego prawa, oznaczałoby to, że system ksiąg wieczystych zamiast służenia zapewnieniu pewności obrotu celu tego nie spełnia a ponadto wpływa hamująco na - pożądaną ze względów gospodarczych - szybkość tego obrotu.

Skoro, ściśle rzecz ujmując, art. 626⁶ k.p.c., którego naruszenia skarżący dopatruje się w pominięciu przy rozpoznawaniu złożonego przez niego wniosku zasady rozpoznawania wniosków o wpis do księgi wieczystej w kolejności wpływu tych wniosków, zasady tej nie wyraża, to należałoby uznać, że nie może być mowy o naruszeniu tego przepisu w postaci zarzucanej w kasacji.

W doktrynie jak i w orzecznictwie (zob. w szczególności uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1994 r., III CZP 72/94, OSNCP 1994, nr 12, poz. 235 i z dnia 9 marca 1995 r., III CZP 149/94, Mon. Prawn. 1995, nr 11, s. 336) trafnie zwrócono uwagę, że kolejność rozpoznawania wniosków o wpis do księgi wieczystej może w niektórych przypadkach mieć decydujący wpływ na możliwość uwzględnienia tych wniosków. Dotyczy to w szczególności przypadków, gdy wpis - tak jak np. wpis prawa użytkowania wieczystego (art. 27 zd. drugie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 z późn. zm.) lub hipoteki (art. 67 ust. 1 u.k.w.h.) ma charakter konstytutywny. Sądy przy dokonywaniu wpisów w księdze wieczystej powinny zatem, zwłaszcza przy rozpoznawaniu takich wniosków ("kolizyjnych"), kierować się kolejnością wpływu tych wniosków. W piśmiennictwie słusznie jednakże zauważono, że jest to postulat, zalecenie o charakterze "dobrej rady", a nie wymóg ustawowy. Jednakże nawet uznanie, że - wbrew temu, o czym była mowa wyżej - z przepisów art. 626⁶ i 626⁷ k.p.c. (a dawniej z przepisów art. 44 i 45 u.k.w.h.) wynika obowiązek sądu do rozpoznawania przynajmniej wniosków "kolizyjnych" o wpis w księdze wieczystej zgodnie z kolejnością ich wpływu, to należy stwierdzić, że w rozpoznawanej sprawie obowiązek ten nie został naruszony. To rozpoznając w dniu 22 lutego 2002 r., złożony w dniu 20 grudnia 2001 r., wniosek o wpisanie do księgi wieczystej jako użytkownika wieczystego Marka S., Sąd Rejonowy pominął wniosek złożony przez Christopha J. wcześniej, bo w dniu 14 grudnia 2001 r. Rozpoznając wniosek w sprawie, w której wniesiona została kasacja, Sąd Rejonowy nie stał już przed koniecznością rozstrzygnięcia, który z wniosków powinien rozpoznać wcześniej. Miał mianowicie do rozpoznania już tylko jeden wniosek. W tej sytuacji nie można przeto mówić o naruszeniu w rozpoznawanej sprawie kolejności rozpoznawania wniosków. Naruszenie tej kolejności miało miejsce w innej sprawie, bo w sprawie zakończonej wpisaniem w dniu 22 lutego 2002 r. Marka S. jako użytkownika wieczystego nieruchomości i nie może być przedmiotem zarzutu w sprawie rozpoznawanej obecnie. Tak w doktrynie, jak i w orzecznictwie, nie ma wątpliwości, że przepis art. 316 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie (art. 13 § 2 k.p.c.) w postępowaniu wieczystoksięgowym, a zastosowanie to polega na tym, że za podstawę wpisu w księdze wieczystej sąd bierze stan rzeczy istniejący w chwili dokonywania tego wpisu. Ze względu na przepis art. 626⁸ § 2 k.p.c. podstawę ustalenia stanu rzeczy istniejącego w chwili dokonywania wpisu mogą stanowić jedynie treść wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. W chwili rozpoznawania wniosku Christopha J. o wpis hipoteki przymusowej, mającej obciążać prawo użytkowania wieczystego należące do Sławomira M., tj. w dniu 8 kwietnia 2002 r., z treści księgi wieczystej wynikało, że prawo użytkowania wieczystego, aczkolwiek wcześniej należące do niego, w tej chwili do niego nie należy, ale wobec wpisania w dniu 22 lutego 2002 r. jako nabywcy tego prawa Marka S. należy ono od dnia złożenia wniosku o dokonanie tego wpisu, tj. od dnia 20 grudnia 2001 r. (art. 29 u.k.w.h.) do tegoż Marka S. Sąd Rejonowy miał obowiązek uwzględnić tę okoliczność przy rozpoznawaniu wniosku Christopha J., czego konsekwencją musiało być oddalenie tego wniosku (powołana wyżej uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 1995 r., III CZP 149/94; zob. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 369/01, OSNC 2002, nr 10, poz. 126). Wydając takie postanowienie Sąd Rejonowy nie naruszył art. 316 § 1 k.c., a Sądowi Okręgowemu nie można czynić zarzutu, że nie dopatrzył się naruszenia wymienionego przepisu.

Art. 192 pkt 3 (a nie art. 192 § 3, jak błędnie wskazano w kasacji) k.p.c. przewiduje, że z chwilą doręczenia pozwu zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy. Odpowiednie zastosowanie tego przepisu w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.), oznacza, że w postępowaniu tym, w zależności od jego rodzaju, znajduje on zastosowanie wprost, z odpowiednimi modyfikacjami, bądź też w ogóle nie nadaje się do zastosowania. Szczególny charakter postępowania wieczystoksięgowego, którego celem jest ujawnienie w księdze wieczystej aktualnego, zgodnego z rzeczywistym, stanu prawnego nieruchomości, uzasadnia stwierdzenie, że wynikające z treści księgi wieczystej zbycie prawa (art. 626⁸ § 2 k.p.c.), od istnienia którego uzależnione jest wpisanie innego prawa, nie może być pominięte także wtedy, gdy zbycie to nastąpiło po złożeniu wniosku o wpisanie do księgi wieczystej tego innego prawa. Wyłączone jest więc w tym wypadku zastosowanie art. 192 pkt 3 k.p.c. Skierowany pod adresem zaskarżonego postanowienia zarzut kasacji jego naruszenia, przez niezastosowanie, jest zatem niezasadny. Należy dodać, że ze względu na występującą w sprawie kwestię dokonywania w księdze wieczystej wpisów na podstawie wniosków z pominięciem kolejności ich wpływu, co w niektórych przypadkach może decydować o treści ich rozstrzygnięcia, trafnie podniesiono w piśmiennictwie, iż bez interwencji ustawodawcy nie da się uzyskać zadawalającego rozstrzygnięcia tej kwestii. Słusznie też zauważono, że w każdej sprawie, w której występuje wskazana kwestia, sąd, kierując się ochroną zaufania do ksiąg wieczystych, powinien poszukiwać rozwiązania odpowiedniego do okoliczności tej sprawy. Poszukiwanie takie w rozpoznawanej sprawie na etapie postępowania kasacyjnego oznaczałoby - ze względu na treść podstaw kasacyjnych - wykroczenie poza granice rozpoznania sprawy wyznaczone tymi podstawami (art. 393¹¹ k.p.c.), a wskazanie ewentualnie mogących wchodzić w grę dróg wyjścia z sytuacji, w jakiej znalazł się wnioskodawca Christoph J., a polegających na podjęciu stosownych czynności poza rozpoznawaną sprawą, nie tylko nie ma znaczenia dla jej rozstrzygnięcia ale sprzeciwiałoby się zasadzie bezstronności sądu.

Wobec tego, że podstawy kasacji okazały się nieusprawiedliwione, kasację należało oddalić (art. 393¹² k.p.c.).