Wyrok z dnia 2009-01-28 sygn. IV CSK 353/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CSK 353/08

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 28 stycznia 2009 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Mirosława Wysocka.

Sędziowie SN: Gerard Bieniek (sprawozdawca), Barbara Myszka.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe - Nadleśnictwa Wielbark przeciwko Warmińsko - Mazurskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej SA w Olsztynie o ustalenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2009 r., skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 lutego 2008 r., uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo Skarbu Państwa -Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe o ustalenie nieważności umowy przeniesienia własności nieruchomości oznaczonej jako działka nr x, sporządzonej w formie notarialnej w dniu 20 lipca 1999 r. W sprawie tej ustalono, iż w dniu 20 lipca 1999 r. pomiędzy Skarbem Państwa - Starosta Powiatu Szczytno a Warmińsko-Mazurską Specjalną Strefą Ekonomiczną S.A. zawarta została umowa przeniesienia własności nieruchomości położonej w S. stanowiącą działkę nr x o powierzchni 93,26 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szczytnie prowadzi księgę wieczystą KW (...). Nieruchomość ta była we władaniu Wojska Polskiego. W chwili zawierania umowy przedmiotowa nieruchomość była porośnięta lasem, w ewidencji gruntów była oznaczona jako Tr - tereny różne. W dniu 30 listopada 1999 r. w księdze wieczystej KW Sąd Rejonowy wpisał Warmińśko-Mazurską Specjalną Strefę Ekonomiczną jako właściciela, przy czym określono ją jako działkę rolną. W 2003 r. dokonano podziału tej nieruchomości na działki nr a, b, c i d. Obecnie sporna nieruchomość oznaczona jest w księdze wieczystej jako tereny różne i lasy. Grunt ten jest porośnięty roślinnością leśną (drzewa sosnowe, świerk i brzoza w wieku 30-35 lat). Ujęto go w uproszczonym planie urządzania lasu Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej za okres 1 I 2005 - 31.12.2014.

Sąd Okręgowy oddalając powództwo podniósł, iż w chwili sporządzania umowy przedmiotowa nieruchomość nie była leśną w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach. Grunt ten posiadał zwartą powierzchnię co najmniej 0,10 ha, był częściowo pokryty roślinnością leśną, jednak nie prowadzono na tej nieruchomości produkcji leśnej. Pogląd ten podzielił Sąd Apelacyjny, który wyrokiem z dnia 28 lutego 2008 r. oddalił apelację powodowego Skarbu Państwa. Wyrok ten zaskarżył Skarb Państwa. W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie:

-art. 3 pkt 1 ustawy o lasach przez błędną wykładnię,

-art. 58 § 1 k.c. przez uznanie, że umowa przeniesienia własności była ważna.

Wskazując na powyższe domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy przez stwierdzenie nieważności umowy przeniesienia własności nieruchomości zawartej w dniu 20 lipca 1999 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Żądanie ustalenia nieważności umowy przeniesienia własności spornej nieruchomości, którą Starosta Powiatu Szczytno wniósł w imieniu Skarbu Państwa do pozwanej spółki jako wkład niepieniężny uzasadnia się tym, że czynność ta pozostawała w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005, Nr 45, poz. 435 z późn. zm.). W szczególności zarzuca się, iż przedmiotowa nieruchomość stanowiła las w rozumieniu art. 3 tej ustawy i była własnością Skarbu Państwa, czyli stanowiła las państwowy. Zgodnie zaś z art. 4 ust. 1 tej ustawy lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa zarządza Państwowe Gospodarstwo Leśne - Lasy Państwowe za wyjątkiem: lasów będących w zarządzie parków narodowych; lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz lasów będących w użytkowaniu wieczystym na mocy odrębnych przepisów. Pozwana Spółka nie należy do tych wyjątków, co oznacza, że przedmiotowa nieruchomość jako las będący własnością Skarbu Państwa winien pozostawać w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego - Lasy Państwowe. Obrona pozwanej Spółki sprowadzała się do zakwestionowania tezy, że przedmiotowa nieruchomość była lasem, skoro w ewidencji gruntów i budynków przeznaczenie jej w chwili zawierania umowy z dnia 20 lipca 1999 r. określano jako "tereny różne", a nie nieruchomość leśna. Oddalając powództwo sądy obu instancji uznały, że przedmiotowa nieruchomość nie była lasem z tego względu, iż nie spełniała ustawowych kryteriów pojęcia lasu, określonych w art. 3 ustawy o lasach. To stanowisko jest zwalczane w skardze kasacyjnej Skarbu Państwa. W istocie rzeczy sporny problem w sprawie sprowadza się w prawidłowej wykładni art. 3 ustawy o lasach, w którym zawarto ustawową definicję lasu. Zgodnie z tym przepisem, "lasem" w rozumieniu ustawy jest grunt:

1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:

a) przeznaczony do produkcji leśnej lub

b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo

c) wpisany do rejestru zabytków:

2) związany z gospodarką leśną zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowana drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne."

Sporna jest wykładnia art. 3 pkt 1 ustawy. Rzecz sprowadza się do tego, czy za las może być uznany każdy grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną, drzewami i krzewami oraz runem leśnym, czy też grunt taki musi nadto spełniać jedno z kryteriów wymienionych pod literą a, b lub c. Wykładnia gramatyczna tego przepisu nie prowadzi do jednoznacznych wniosków, aczkolwiek przyjęcia poglądu, że lasem jest tylko grunt o zwartej powierzchni co najmniej 10 arów, pokryty roślinnością leśną, o ile spełnia jedno z kryteriów wymienionych przed literami a, b lub c prowadzi a contrario do wniosku, że nie byłaby lasem np. nieruchomość o obszarze 10 ha, pokryta roślinnością leśną, krzewami oraz runem leśnym, jeśli nie byłaby przeznaczona do produkcji leśnej, nie stanowiłaby rezerwatu przyrody lub nie byłaby wpisana do rejestru zabytków. Taki wniosek byłby trudny do zaakceptowania jeśli zważyć, że zgodnie z art. 2 przepisy ustawy stosuje się do lasów, bez względu na formę ich własności, a nadto nie ma w ustawie definicji "produkcji leśnej". Zdefiniowano jedynie pojęcie "gospodarka leśna - jako działalność leśną w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymywania i powiększania zasobów i upraw leśnych, gospodarowania zwierzyną, pozyskiwanie drewna, żywicy, choinek, karpiny, kory, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa leśnego, a także sprzedaż tych produktów oraz realizacją pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Jeśli nawet założyć, że pojęcie "produkcja leśna" jest równoważne określeniu "gospodarka leśna", to powstaje pytanie w jaki sposób stwierdzić i wykazać, że dana nieruchomość gruntowa o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryta roślinnością leśną była lub jest przeznaczona do "produkcji leśnej". Biorąc pod uwagę rodzaj czynności faktycznych, które składają się na pojęcie "gospodarka leśna" można prima facie uznać, że fakt przeznaczenia do "produkcji leśnej" można wykazywać w postępowaniu sądowym dowodami rzeczowymi i osobowymi. Można też twierdzić, że o przeznaczeniu do produkcji leśnej świadczy sporządzenie planu urządzenia lasu względnie uproszczonego planu urządzenia lasu w rozumieniu art. 6 pkt 6 i 7 ustawy o lasach. Jest to o tyle ważne, że zgodnie z art. 20 ustawy o lasach, ustalenie planów urządzenia lasu uwzględnia się zarówno w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, jak i w ewidencji gruntów i budynków. Należy zauważyć, że w odniesieniu do spornej nieruchomości został sporządzony uproszczony plan urządzenia lasu na lata 2005-2014, co może wskazywać, że uprzednio takiego planu nie było, a w szczególności w chwili zawierania umowy z dnia 20 lipca 1999 r. Powstaje pytanie, czy ta okoliczność przesądza o tym, że w tym czasie sporny grunt, o zwartej powierzchni ponad 93 ha, niewątpliwie pokryty roślinnością leśną (drzewa sosnowe, świerk i brzoza w wieku 30-35 lat), nie był przeznaczony do produkcji leśnej, a jeśli tak, to nie był lasem w rozumieniu ustawy z dnia 28 września 1991 r. Taki pogląd przyjęły sądy obu instancji orzekające w sprawie podnosząc, że w ewidencji gruntów i budynków przeznaczenie gruntu określano jako "tereny różne ". Odnosząc się do tej kwestii należy zauważyć, że zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm.) ustalenie przeznaczenia terenu oraz określanie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy następuje w miejscowym planów zagospodarowania, a w przypadku braku miejscowego planu - określenie sposobów zagospodarowania i warunków budowy następuje, w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Z powyższego wynika, że o przeznaczeniu terenu decyduje wyłącznie miejscowy plan zagospodarowania, zaś w razie braku planu decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania nie ustala przeznaczenia terenu, a jedynie sposoby zagospodarowania i warunki zabudowy. Z takiej decyzji można jedynie pośrednio wnioskować o przeznaczeniu terenu. W tym kontekście należy odnieść się do kwestii, jakie znaczenie mają dane z ewidencji gruntów i budynków, w szczególności co do określenia rodzaju użytków gruntowych. Sprawę ewidencji gruntów i budynków reguluje ustawę z dnia 17 maja 1999 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2005, Nr 240, poz. 2027 ze zm.) oraz przepisy rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 453). Generalnie można przyjąć, że ewidencja gruntów i budynków jest podstawą krajowego rejestru informacji o terenie, skoro sporządzona jest dla całego kraju i bieżąco aktualizowana. Ewidencja ta w odniesieniu do gruntów obejmuje m.in. informacje dotyczące ich położenia, granic, powierzchni, rodzajów użytków gruntowych oraz ich klas gleboznawczych. Jeżeli chodzi o użytki gruntowe wykazywane w ewidencji, to dzielą się one na następujące grunty: użytki rolne, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, grunty zabudowane i zurbanizowane, użytki ekologiczne, nieużytki grunty, pod wodami i tereny różne. W pkt 2 załącznika nr 6 do powołanego rozporządzenia MRRiB z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków zatytułowanym "lasy oraz grunty zadrzewione i zakrzewione" odróżnia się "lasy" przed odwołanie się do definicji ustawowej lasu w ustawie o lasach oraz "grunty zadrzewione i zakrzewione". Wśród tych ostatnich wymienia się m.in. "grunty porośnięte roślinnością leśną, których pole powierzchni jest mniejsze od 0,10 ha". Z tego sformułowania wynika więc jasno, że podstawą rozróżnienia między "lasem" - jako gruntem pokrytym roślinnością leśną, a "gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi" - jako również gruntem pokrytym roślinnością leśną - jest wyłącznie kryterium obszarowe. Lasem jest grunt pokryty roślinnością leśną o obszarze zwartym co najmniej 10 arów, zaś gruntami zadrzewionymi i zakrzewionymi są grunty pokryte roślinnością leśną o obszarze poniżej 10 arów. Powstaje oczywiście pytanie, czy to rozróżnienie pojęcia "lasu" i "terenów zadrzewionych i zakrzewionych" jest miarodajne dla wykładni art. 3 pkt 1 ustawy o lasach z uwagi na to, że jest to akt prawny niższego rzędu, a nadto akt wykonawczy do innej ustawy (Prawo geodezyjne i kartograficzne). Odpowiadając na to pytanie stwierdzić należy, że jest to niewątpliwie istotne wskazówka przy wykładni art. 3 pkt 1 ustawy o lasach. Jeśli bowiem zakłada się spójność systemu prawnego i racjonalność ustawodawcy, to należy uznać, że ustawa i rozporządzenie (co prawda do innej ustawy, lecz odwołując się wprost do legalnej definicji "lasu" w ustawie o lasach) wchodzą w skład systemu prawnego pozbawionego luk i sprzeczności. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli rozporządzenie wykonawcze wskazuje na określony sposób rozumienia przez ustawodawcę pojęcia "lasu" użytego w ustawie o lasach, a gramatyczna i funkcjonalna wykładnia art. 3 pkt 1 ustawy o lasach, zawierającego legalną definicję "lasu" powołaną w rozporządzeniu, nie daje podstaw do tego, aby temu pojęciu nadać odmienną treść, możliwa jest wykładnia systemowa, oparta na założeniu niesprzeczności norm wchodzącym w skład danego systemu i ściśle ze sobą powiązanych. W konsekwencji należy przyjąć, że w świetle art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, za las należy także uznać grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi), drzewami i krzewami oraz runem leśnym, który nie spełnia żadnego dodatkowego kryterium z art. 3 pkt 1 lit. a, b i c (nie jest przeznaczony do produkcji leśnej, nie stanowi rezerwatu przyrody ani nie został wpisany do rejestru zabytków). Dodatkowe kryteria dotyczą gruntów o obszarze co najmniej 0,10 ha przejściowo pozbawionych roślinności leśnej.

W związku z tym odpowiedzi wymaga pytanie, jakie znaczenie dla określenia rodzaju użytków gruntowych ma zapis w ewidencji gruntów i budynków. Jest to o tyle istotne, że w chwili zawierania kwestionowanej umowy sporna nieruchomość była w tej ewidencji oznaczona jako "tereny różne". Wskazano już, że zapisy w ewidencji mają - w tym zakresie -funkcję informacyjną. Zapisy w ewidencji mają być na bieżąco aktualizowane, co jednak nie zawsze następuje. Wreszcie wskazać należy, że w ustawie o lasach nie ma odpowiednika art. 92 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami, który przy braku planów miejscowych zezwala posłużyć się formułą wykorzystywania gruntu na określony cel według zapisu w ewidencji. Prowadzi to do wniosku, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie można przypisać oznaczeniu w ewidencji spornej nieruchomości jako "tereny różne" rozstrzygającego znaczenia. Przeciwnie, decyduje rzeczywisty stan gruntu, rzeczywisty cel, na który był wykorzystywany w chwili zawarcia kwestionowanej umowy. Nie sposób przecież nie zauważyć, że pozwana w odpowiedzi na pozew przyznaje, że sporny grunt był pokryty roślinnością leśną. Potwierdzają to też zapisy w uproszczonym planie urządzenia lasu. Uwiarygodnia to twierdzenie pozwanego Skarbu Państwa, że zapisy w ewidencji gruntów i budynków nie zostały uaktualnione, a sporny grunt w rzeczywistości był lasem w rozumieniu ustawy o lasach, i to lasem stanowiącym własność Skarbu Państwa, którego rozporządzenie było ograniczone przepisami ustawy o lasach.

Z tych względów na podstawie art. 398¹⁵ k.p.c., orzeczono jak w sentencji.