Wyrok z dnia 2011-10-26 sygn. IV KK 298/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV KK 298/11

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 26 października 2011 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Eugeniusz Wildowicz. Sędziowie SN: Tomasz Artymiuk (sprawozdawca), Rafał Malarski.

Sąd Najwyższy w sprawie Sławomira J. skazanego z art. 278 § 1 k.k. i innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 26 października 2011 r., w trybie art. 535 § 5 k.p.k., kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, w części dotyczącej skazania za czyn z art. 278 § 1 k.k. oraz orzeczenia o karze łącznej, od wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia 22 marca 2011 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w C. z dnia 24 listopada 2010 r., uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy skazanie Sławomira J. za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu Rejonowego w C. w tej samej części (pkt I, II i III tego ostatniego wyroku) i postępowanie w tym zakresie, na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 k.p.w. w zw. z art. 45 § 1 k.w., umarza;

uchyla zawarte w zaskarżonym wyroku oraz w wyroku Sądu Rejonowego w C. rozstrzygnięcia o kosztach sądowych, w tym opłatach, zaś kosztami procesu w części, w której umorzono postępowanie (pkt I niniejszego wyroku) obciąża Skarb Państwa.

Uzasadnienie

Prokurator Rejonowy w C. oskarżył Sławomira J. o to, że:

1. "w dniu 11 grudnia 2008 r., na terenie kompleksu leśnego Nadleśnictwa K. w miejscowości F. dokonał kradzieży drzewa opałowego - posusz sosny w ilości 1 metra sześciennego o wartości 104,40 zł na szkodę Nadleśnictwa" - tj. o czyn z art. 278 § 1 k.k.,
2. "w dniu 11 grudnia 2008 r. w miejscowości K. kierował na drodze publicznej samochodem marki Citroen C-15 będąc w stanie nietrzeźwości, mając 2,90 promila zawartości alkoholu we krwi" - tj. o czyn z art. 178a § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 24 listopada 2010 r., Sąd Rejonowy w C.:

1. Sławomira J. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu z pkt 1 aktu oskarżenia, stanowiącego przestępstwo określone w art. 278 § 1 k.k. i za ten czyn na mocy art. 278 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, a ponadto na mocy art. 33 § 2 i 3 k.k. orzekł karę grzywny w wymiarze 30 stawek dziennych przyjmując, że wysokość każdej stawki wynosi 10 zł;

• na mocy art. 63 § 1 k.k. na poczet wykonania orzeczonej kary grzywny zaliczył oskarżonemu okres faktycznego pozbawienia wolności związany z jego zatrzymaniem w sprawie od dnia 11 grudnia 2008 r. do dnia 12 grudnia 2008 r., tj. 2 dni przyjmując, że jest on równoważny 4 stawkom dziennym grzywny;
• na mocy art. 290 § 2 k.k. zasądził od oskarżonego na rzecz Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo K. nawiązkę w wysokości 208,80 zł;
• Sławomira J. uznał za winnego popełnienia czynu z pkt 2 aktu oskarżenia, stanowiącego przestępstwo określone w art. 178a § 1 k.k. i za ten czyn na mocy art. 178a § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę 9 miesięcy pozbawienia wolności;
• na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył orzeczone w stosunku do oskarżonego w pkt 1 i IV wyroku kary pozbawienia wolności i wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności;
• na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. oraz art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie orzeczonej kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres 2 lat tytułem próby;
• na mocy art. 42 § 2 k.k. oraz art. 43 § 1 pkt 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres 3 lat;
• na podstawie art. 627 k.p.k. oraz art. 6 w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 3 oraz art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe, w tym opłatę w kwocie 240 zł oraz wydatki w kwocie 478,47 zł.

Wyrok ten w całości zaskarżył obrońca oskarżonego zarzucając w apelacji obrazę przepisów postępowania karnego, mającą istotny wpływ na treść orzeczenia - art. 7 k.p.k., art. 424 § 1 pkt 1 in fine k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k. i art. 4 k.p.k., a w konsekwencji tego błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na przyjęciu, że:

1. "zachowanie oskarżonego wypełnia znamiona przestępstwa z art. 278 § 1 k.k., podczas gdy z okoliczności sprawy oraz zebranego materiału dowodowego, w tym opinii biegłego z zakresu leśnictwa oraz zeznań świadków w postaci żony i ojca oskarżonego, nie wynika, iż całość zatrzymanego u niego drzewa pochodziła z lasu państwowego";
2. "dopuścił się on popełnienia przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. podczas, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym wyjaśnienia oskarżonego, zeznań jego małżonki i ojca prowadzą do odmiennych wniosków".

Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od zarzucanych mu czynów zabronionych, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Wyrokiem z dnia 22 marca 2011 r., Sąd Okręgowy w C. zaskarżony wyrok utrzymał w mocy, uznając apelację obrońcy za oczywiście bezzasadną i zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 240 zł tytułem opłaty za II instancję oraz obciążył go wydatkami za postępowanie odwoławcze.

Kasację od zapadłego w niniejszej sprawie prawomocnego wyroku sądu odwoławczego wniósł - na podstawie art. 521 k.p.k. - Prokurator Generalny. Zaskarżył on przedmiotowe orzeczenie w części utrzymującej w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji w zakresie skazania za czyn z art. 278 § 1 k.k. (pkt I, II i III wyroku Sądu Rejonowego) oraz w zakresie orzeczonej kary łącznej, na korzyść Sławomira J., zarzucając "rażące i mające wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego - art. 433 § 1 k.p.k. i art. 440 k.p.k., polegające na dokonaniu nienależytej kontroli odwoławczej i utrzymaniu w mocy, w zakresie czynu zarzucanego w pkt 1 (aktu oskarżenia - uwaga SN), rażąco niesprawiedliwego wyroku sądu I instancji, wydanego z naruszeniem przepisów prawa materialnego, tj. art. 278 § 1 k.k. i art. 290 § 2 k.k., polegającym na dokonaniu błędnej wykładni tych przepisów i w konsekwencji uznaniu, że czyn przypisany Sławomirowi J. w pkt 1 wyroku, a polegający na kradzieży drzewa opałowego - posusz sosny o wartości 104,40 wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 278 § 1 k.k. i stanowi podstawę wymierzenia nawiązki w wysokości podwójnej wartości drzewa na podstawie art. 290 § 2 k.k., mimo że będące przedmiotem zaboru drewno nie było drzewem wyrąbanym lub powalonym, co ze względu na wartość zabranego drewna wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 119 § 1 k.w.".

W konkluzji autor kasacji wniósł o "uchylenie - w zaskarżonej części - wyroku Sądu Okręgowego w C. oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu Rejonowego w C. i umorzenie postępowania na podstawie art. 112 k.p.w. w zw. z art. 537 § 2 k.p.k. w zw. z art. 5 § 1 pkt 4 k.p.w. wobec przedawnienia orzekania".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Wniesiona przez Prokuratora Generalnego, na korzyść skazanego, skarga kasacyjna jest zasadna w stopniu oczywistym, ponieważ w pełni trafny okazał się sformułowany w niej -pod adresem wyroku sądu odwoławczego - zarzut rażącego naruszenia przepisów postępowania, a to art. 433 § 1 k.p.k. i art. 440 k.p.k. Sąd Najwyższy uznał wprawdzie za zbędne objęcie - wydanym po myśli art. 537 § 1 k.p.k. - orzeczeniem zawartego w wyroku Sądu pierwszej instancji rozstrzygnięcia o karze łącznej, co - w związku z określonym w komparycji kasacji zakresem zaskarżenia - zdaje się postulować jej autor (o czym w dalszej części rozważań), nie zmienia to jednak postaci rzeczy, że spełnione zostały przewidziane w art. 535 § 5 k.p.k. warunki umożliwiające uwzględnienie tego rodzaju nadzwyczajnego środka zaskarżenia na posiedzeniu bez udziału stron. Decydujące znaczenia ma bowiem w takim wypadku, podzielenie (a więc uwzględnienie) w całości podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu i to właśnie treść tego zarzutu, który w niniejszej kasacji w jakimkolwiek zakresie nie wiąże wskazanego w nim rażącego naruszenia prawa z orzeczoną w tej sprawie karą łączną, pozwoliła na zidentyfikowanie granic zaskarżenia, czego nie mogło zmienić oznaczenie tych granic w części wstępnej kasacji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., IV KK 347/10, OSNKW-R 2010, poz. 2331).

Nie budzi wątpliwości, że stosownie do treści art. 433 § 1 k.p.k., sąd odwoławczy ma obowiązek nie tylko rozpoznać sprawę w granicach zaskarżenia, lecz również zobligowany jest orzekać w zakresie szerszym, w wypadkach przewidzianych w ustawie (np. art. 439 k.p.k., art. 440 k.p.k., art. 455 k.p.k.). Konieczność szerszego rozpoznania sprawy przewidziana w art. 440 k.p.k. wiąże się z kolei z rażącą niesprawiedliwością poddanego kontroli odwoławczej orzeczenia. Zgodnie z przewidzianym w powołanym przepisie unormowaniem, orzeczenie podlega zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, jeżeli jego utrzymanie w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe. Stan rażącej niesprawiedliwości, uniemożliwiający utrzymanie orzeczenia w mocy zachodzi zaś wówczas, gdy w toku procedowania w instancji a quo doszło do takich uchybień, które rażąco naruszają poczucie sprawiedliwości. W grę wchodzi więc każda ze względnych przyczyn odwoławczych określonych w art. 438 k.p.k., stwierdzona poza granicami zaskarżenia, pod warunkiem, że wpłynęła ona na treść zaskarżonego orzeczenia, a jej natężenie jest takie, iż w rażący sposób czyni to orzeczenie niesprawiedliwym. Jeżeli więc sąd drugiej instancji, pomimo braku podstaw do podzielania zarzutów podniesionych przez stronę w zwykłym środku zaskarżenia, utrzymuje w mocy poddane kontroli instancyjnej orzeczenie sądu meriti dotknięte oczywistą obrazą przepisów i to mającą istotny wpływ na treść tego orzeczenia w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k., to dopuszcza się rażącego naruszenia zarówno art. 433 § 1 in fine k.p.k., jak i tego przepisu procedury karnej, który obliguje do orzekania poza granicami zaskarżenia, w tym m.in. art. 440 k.p.k.

Tego rodzaju sytuacja ujawniła się, co trafnie zauważył Prokurator Generalny, w niniejszej sprawie.

Rozpoznając apelację, wniesioną na korzyść oskarżonego Sławomira J. przez jego obrońcę, i uznając niezasadność podniesionych w niej zarzutów obrazy prawa procesowego oraz błędu w ustaleniach faktycznych, Sąd Okręgowy w C. przeoczył, że wyrok Sądu pierwszej instancji w zakresie objętym jego pkt I i III, zapadł z rażącą obrazą przepisów prawa materialnego, tj. art. 278 § 1 k.k. (pkt I wyroku), czego konsekwencją było również błędne orzeczenie zawarte w pkt II, oraz art. 290 § 2 k.k. (pkt III wyroku).

Z analizy materiału dowodowego przedmiotowej sprawy bezsprzecznie wynika, że przedmiotem zaboru, którego miał się dopuścić oskarżony Sławomir J. i który to zabór został mu prawomocnie przypisany utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Rejonowego w C. z dnia 24 listopada 2010 r., co z kolei jednoznacznie wynika z opisu czynu (pkt 1 aktu oskarżenia), było mienie o wartości 104,40 zł w postaci "drzewa opałowego - posusz sosny". Oczywiste jest przy tym również i to, że pomimo określenia skradzionej rzeczy ruchomej jako "drzewa opałowego" w rzeczywistości chodzi w tej sprawie o "drewno", a więc drzewo już przerobione bądź to na materiał budowlany, bądź - jak to miało miejsce w tym wypadku - na inny materiał użytkowy. Nie było to natomiast "drzewo wyrąbane lub powalone" w rozumieniu zarówno art. 290 § 2 k.k., jak i art. 120 k.w., które to pojęcie odnosi się wyłącznie do drzewa w stanie surowym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 1972 r., VI KZP 55/71, OSNKW 1972, z. 3, poz. 43 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2009 r., V KK 171/09, OSNKW 2010, z. 2, poz. 16).

W świetle powyższego brak było podstaw do skazania Sławomira J. za przestępstwo określone w art. 278 § 1 k.k. oraz wymierzenia mu nawiązki na podstawie art. 290 § 2 k.k. Art. 120 § 1 k.w. przewiduje odpowiedzialność za dopuszczenie się w celu przywłaszczenia wyrębu drzewa w lesie albo kradzieży lub przywłaszczenia sobie z lasu drzewa wyrąbanego lub powalonego, jeżeli wartość drzewa nie przekracza 75 zł. Konsekwencją takiego określenia w powołanym przepisie przedmiotu czynu zabronionego jest więc to, że sprawca, który dopuścił się wyrębu w lesie drzewa (co w tym wypadku nie wchodzi w grę, bowiem o wyrębie można mówić wyłącznie w wypadku odłączenia drzewa od podłoża, czego oskarżony w tej sprawie nie uczynił) może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej z art. 290 § 1 k.k., zaś czyn sprawcy, który dokonał kradzieży lub przywłaszczenia drzewa już wyrąbanego lub powalonego, powinien być kwalifikowany jako przestępstwo określone w art. 278 § 1 k.k. lub art. 284 § 1 k.k., pod warunkiem, że wartość takiego drzewa przekroczyła wspomniane 75 zł. Dokonując subsumpcji prawidłowo ustalonego stanu faktycznego pod określone w wyroku sądu a quo przepisy ustawy karnej sąd ten przeoczył, że unormowanie powyższe nie ma zastosowania w odniesieniu do drewna, a więc drzewa wyrąbanego lub powalonego, nie będącego już jednak drzewem w stanie surowym, lecz drzewem poddanym wcześniejszej obróbce. W takiej sytuacji, odpowiedzialność prawna sprawcy kształtuje się tak jak odpowiedzialność osoby dokonującej kradzieży lub przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej. W zależności od wartości mienia działanie takie stanowić więc będzie albo wykroczenie z art. 119 § 1 k.p.k. - jeżeli wartość skradzionej lub przywłaszczonej cudzej rzeczy ruchomej nie przekracza 250 zł, albo przestępstwo określone w art. 278 § 1 k.k. (kradzież) lub w art. 284 § 1 k.k. (przywłaszczenie), jeżeli wartość tę przekroczy.

Jak to już zauważono wyżej, zabrane przez oskarżonego z lasu 23 kłody, na które podzielone zostały drzewa wyrąbane wcześniej przez pracowników leśnych, było drzewem już przerobionym, a więc drewnem. Skoro zaś tak, to dla zakwalifikowania takiego zachowania sprawcy jako występku z art. 278 § 1 k.k. konieczne było ustalenie, że wartość tego drewna przekroczyła 250 zł. Ponieważ w tym wypadku wartość "drzewa opałowego - posuszu sosny" określona została na kwotę 104,40 zł, nie budzi wątpliwości, że czyn oskarżonego stanowił wyłącznie wykroczenie, o którym mowa w art. 119 § 1 k.w.

Wskazane uchybienie, którego dopuścił się Sąd pierwszej instancji uznając Sławomira J. za winnego przestępstwa z art. 278 § 1 k.k., na skutek niewłaściwej, bo naruszającej w sposób rażący przepisy art. 433 § 1 in fine k.p.k. i art. 440 k.p.k., kontroli apelacyjnej, przeniknęło do wydanego w dniu 11 marca 2011 r. wyroku Sądu Okręgowego w C., który nie dostrzegł, że popełniony przez oskarżonego czyn nosi znamiona wykroczenia z art. 119 § 1 k.w., którego karalność, a to stosownie do treści art. 45 § 1 k.w., już w dniu 11 grudnia 2010 r., tj. przed datą orzekania przez sąd ad quem, ustała.

W świetle bezspornych ustaleń odnośnie rodzaju zagarniętego mienia - drewna, brak było podstaw, co także umknęło Sądowi odwoławczemu, do orzeczenia na rzecz pokrzywdzonego (Nadleśnictwa K.) nawiązki w wysokości podwójnej wartości drzewa. Przepis art. 290 § 2 k.k. obliguje do jej wymierzenia wyłącznie w wypadku wyrębu drzewa lub kradzieży drzewa wyrąbanego lub powalonego, zaś w tej sprawie przedmiotem czynności wykonawczej tego rodzaju drzewo, o czym wspomniano wyżej, nie było.

Stwierdzone w wyroku Sądu pierwszej instancji naruszenie przepisów prawa materialnego było zarówno oczywiste, jak i mające istotny wpływ na treść orzeczenia, skutkowało bowiem skazaniem Sławomira J. za przestępstwo w sytuacji, gdy przypisany mu czyn wyczerpywał jedynie znamiona wykroczenia. Błąd ten sąd ad quem, na skutek niekompletnej kontroli odwoławczej - przeprowadzonej z naruszeniem przepisów wskazanych w zarzucie kasacji -powielił, doprowadzając do utrzymania w mocy orzeczenia rażąco niesprawiedliwego i to w sytuacji, gdy z uwagi na upływ terminów przedawnienia, karalność czynu stanowiącego wykroczenie już ustała.

W tym stanie rzeczy, uwzględniając wniesioną na korzyść skazanego skargę kasacyjną, konieczne było uchylenie zarówno zaskarżonego nią wyroku Sądu Odwoławczego w części utrzymującej w mocy skazanie przez sąd a quo Sławomira J. za czyn z art. 278 § 1 k.k., jak również pkt I, pkt II (zaliczenie na poczet orzeczonej w pkt I kary grzywny okresu rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie) i pkt III (nawiązka) poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w C., a wobec wcześniejszego upływu terminu przedawnienia karalności wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. (art. 45 § 1 i 2 k.w. - zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 listopada 2003 r., II KK 327/03, OSNKW-R 2003, poz. 2435 i z dnia 9 kwietnia 2009 r., WK 4/09, OSNKW-R 2009, poz. 907), umorzenie w tym zakresie postępowania (art. 5 § 1 pkt 4 k.p.w.).

Sąd Najwyższy nie znalazł natomiast podstaw do uchylenia zaskarżonego wyroku, a także utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji, w zakresie orzeczenia o karze łącznej. Rozstrzygnięcie co do czynu zarzuconego skazanemu w pkt 1 aktu oskarżenia jest równoznaczne z tym, że kara łączna - ze względu na treść art. 575 § 2 k.p.k. - utraciła moc ex lege. Powszechnie przyjmuje się bowiem w orzecznictwie sądowym, że - zgodnie z zasadą ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - działanie normy, którą odczytać należy z art. 575 § 2 k.p.k. obejmuje nie tylko sytuacje, w których uchyleniu ulega jeden z wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego, ale także sytuacje, w których uchyleniu ulega jedno ze skazań za tzw. czyny jednostkowe, stanowiące podstawę wymierzenia w tym samym wyroku kary łącznej (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 listopada 2008 r., II KK 69/08, OSNKW-R 2008, poz. 2379; z dnia 10 czerwca 2009 r., II KK 1/09, OSNKW-R 2009, poz. 1300; z dnia 26 września 2011 r., II KK 196/11, niepublikowany). Powyższe nie powoduje przy tym zmiany w zakresie warunkowego zawieszenia wykonania kary za czyn zakwalifikowany z art. 178a § 1 k.k., gdyż nie uchylone orzeczenie o warunkowym zawieszeniu wykonania kary łącznej pozbawienia wolności (pkt V wyroku sądu a quo), należy rozumieć jako aktualnie dotyczące wyłącznie jednostkowej kary pozbawienia wolności wymierzonej Sławomirowi J. za ten czyn (por. argumentacja zawarta w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 14/01, OSNKW 2002, z. 1-2, poz. 1; tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV KK 396/08, OSNKW-R 2009, poz. 872).

Natomiast za konieczne uznano uchylenie zawartych w obu wydanych w niniejszej sprawie orzeczeniach rozstrzygnięć co do kosztów procesu. Oczywiste jest przy tym, że stosownie do treści art. 632 pkt 2 k.p.k., koszty te w części w której umorzono postępowanie ponosi Skarb Państwa (pkt II wyroku Sądu Najwyższego). Jednocześnie niezbędne jest wszakże określenie na nowo kosztów sądowych w tym opłat, których wysokość winna zostać ukształtowana stosownie do pozostającej w mocy kary. Obligować to będzie Sąd pierwszej instancji do postąpienia zgodnie z dyspozycją art. 626 § 1 k.p.k., z zachowanym w takim wypadku trybem kontroli instancyjnej (art. 626 § 3 k.p.k.).

Uwzględniając całokształt przeprowadzonych wyżej rozważań orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.