Uchwała z dnia 1995-11-10 sygn. III CZP 157/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 157/95

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 10 listopada 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz. Sędziowie SN: A. Nalewajko, Z. Strus (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Haliny F., Józefa T., Wioletty T., Krystyny S., Jadwigi F. przeciwko Gminie Miasta G. o ustalenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 10 listopada 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Gdańsku, postanowieniem z dnia 14 września 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy przejęcie przez Skarb Państwa nieruchomości będącej majątkiem opuszczonym na cele reformy rolnej i nabycie własności tej nieruchomości na podstawie art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jedn. tekst: z dnia 18 stycznia 1945 r. D.U.R.P. Nr 3, poz. 13), wyłącza możliwość nabycia tytułu własności tej nieruchomości w trybie przewidzianym w art. 33 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (D.U.R.P. Nr 13 z dnia 19 kwietnia 1946 r., poz. 87) przez następców prawnych osób, którym przywrócono posiadanie prawomocnym orzeczeniem sądu wydanym na podstawie art. 15 i nast. dekretu z dnia 8 marca 1946 r.?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Nabycie przez Skarb Państwa z mocy art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jedn. tekst: Dz.U.R.P. z 1945 r. Nr 3, poz. 13) własności nieruchomości objętej przepisami dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz.U.R.P. Nr 13, poz. 87) wyłącza możliwość nabycia własności tej nieruchomości na podstawie art. 33 dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich.

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne rozstrzygnięte w sentencji powstało przy rozpoznawaniu rewizji powodów od wyroku Sądu Rejonowego w Gdyni, oddalającego powództwo o ustalenie, że poprzednicy prawni powodów, tj. Kazimierz i Marianna małż. T., nabyli przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w G., o pow. 209 m kw., stanowiącej część większej nieruchomości (oznaczonej jako działka nr 1 13/73), dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw nr (...).

Uzasadniając wniosek powodowie twierdzili, że Kazimierz T. nabył w 1950 r. od Romana i Marty K. nieruchomość, w której posiadanie wymienieni zbywcy zostali wprowadzeni postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 28 sierpnia 1946 r., wydanym na podstawie art. 15 i nast. dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz.U.R.P. Nr 13, poz. 87). Zbycie obejmowało również prawa wynikające z wprowadzenia w posiadanie. Dlatego, według twierdzeń powodów, ich poprzednicy na podstawie art. 33 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. stali się z mocy prawa, po upływie terminu w tym przepisie wymienionego, właścicielami nieruchomości.

Gmina Miasta G. wnosiła o oddalenie wniosku, powołując się na tytuł własności nabyty przez komunalizację (art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych - Dz. U. Nr 32 poz. 191 ze zm.).

Sąd Rejonowy ustalił, że nieruchomość, podzielona w 1933 r. na działki budowlane, stała się własnością Skarbu Państwa z mocy dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U.R.P. z 1945 r. Nr 3, poz. 13) i, oddalając powództwo, wyraził pogląd, że zdarzenie to spowodowało utratę przez sporną nieruchomość charakteru mienia opuszczonego, a tym samym odpadła możliwość nabycia prawa własności przez inną osobę na podstawie art. 33 dekretu z dnia 8 marca 1946 r.

Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu postanowienia o przedstawieniu zagadnienia prawnego zwrócił uwagę na ustalony w orzecznictwie pogląd (por. rozdział I uchwały Całej Izby Sądu Najwyższego z dnia 24 maja i 26 października 1956 r. I CO 9/56 - 0SN 1957, z. 1, poz. 1), że przepisy dekretu nie zmierzały do nacjonalizacji, lecz do zabezpieczenia mienia w interesie obywateli. Przywrócenie posiadania małż. K. spowodowało, że majątek przestał być opuszczony, a w świetle art. 295 kodeksu zobowiązań nie było przeszkód do realizacji uprawnienia przewidzianego w art. 33 z dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich przez nabywcę praw istniejących lub mających powstać w przyszłości. Poważne wątpliwości budzi, zdaniem tego sądu, stosunek przepisów określających uprawnienia Skarbu Państwa (wynikające z dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej) i uprawnienia osób (do nabycia własności na podstawie art. 33 dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich), którym przywrócono posiadanie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zakresy norm zawartych w obydwu wymienionych wyżej dekretach pozostają w stosunku krzyżowania. Artykuł 2 ust. 1 lit. b dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, dopuszczający nacjonalizację nieruchomości ziemskich należących do osób narodowości niemieckiej, i art. 33 dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich mogą dotyczyć (jak w niniejszej sprawie) tej samej nieruchomości. z mocy pierwszego z wymienionych przepisów nieruchomość podlegała przejęciu i stawała się własnością państwową. Prawo własności Skarbu Państwa podlegało wpisaniu do księgi wieczystej (art. 1 dekretu z dnia 24 sierpnia 1945 r. o wpisywaniu do ksiąg hipotecznych /gruntowych/ prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej - Dz.U.R.P. Nr 34, poz. 204), natomiast przywrócenie przez sąd posiadania na podstawie art. 15 i nast. dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich prowadziło do nabycia własności wskutek przemilczenia po upływie 10 lat od uprawomocnienia się orzeczenia. Uregulowany w art. 33 dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich sposób nabycia prawa własności wykazuje istotne różnice w porównaniu z zasiedzeniem znanym prawu cywilnemu. Jego podstawą bowiem nie było wykonywanie posiadania (przez nieuprawnionego rzeczowo), lecz bezczynność właściciela.

Kolizja norm zawartych m.in. w art. 2 ust. 1 lit. b dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej i w art. 33 dekretu z dnia 8 marca 1946 r, o majątkach opuszczonych i poniemieckich została rozwiązana w art. 39 dekretu z dnia 8 marca 1946 r., stwierdzającym, że przepisy tego dekretu nie naruszają ani postanowień dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, ani innych przepisów prawa, na podstawie których Państwo może dokonać wywłaszczenia majątku, ustanowić przymusowy zarząd lub wprowadzić inne ograniczenia prawa własności lub posiadania. Jednoznaczność przytoczonego sformułowania prowadzi do wniosku, że zawarte w nim wyłączenie skuteczności przepisów dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich obejmuje również jego art. 33. Wskazanie innych aktów, określonych ogólnie w art. 39, stanowi dodatkowy argument dla przedstawionej wykładni. Ówczesny ustawodawca, przeprowadzając zmianę struktur społecznych, nie omieszkał harmonizować wydawanych przez siebie aktów prawnych pod kątem przyznawania najwyższej ochrony aktom nacjonalizacyjnym. Dlatego przywrócenie posiadania w trybie art. 15 i nast. dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich, prowadzące do uproszczonego uwłaszczania, nie mogło szkodzić prawu własności Skarbu Państwa oraz osobom, które uzyskały akty nadania ziemi na podstawie dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Istnienie prawomocnego postanowienia Sądu Grodzkiego z dnia 28 sierpnia 1946 r. przywracającego posiadanie nie prowadzi do innego rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego. Wydanie takiego orzeczenia nie powodowało bowiem nabycia własności, lecz otwierało taką możliwość z mocy szczególnej normy prawnej (art. 33), która w odniesieniu do nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej i nabytych przez Skarb Państwa została wyłączona. Dlatego zbędne jest w tej sprawie rozważanie, czy istniała podstawa do wydania wymienionego orzeczenia, uznającego nieruchomość za opuszczoną, mimo objęcia jej przepisami dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Ograniczenie zagadnienia prawnego do wzajemnego stosunku przepisów zawartych w wymienionych wyżej dekretach czyni też zbędnym przy jego rozstrzyganiu odwoływanie się do argumentacji celowościowej (powołanej w orzeczeniach sądów obydwu instancji), zaczerpniętej z uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 1962 r. I CO 11/62 (OSN 1963, z. 6, poz. 112). Ustanowiona tą uchwałą zasada prawna rozstrzygała o niedopuszczalności nabycia przez zasiedzenie prawa własności nieruchomości przeznaczonych na cele reformy rolnej, objętych w posiadanie przed dniem 13 września 1944 r.

Zagadnienie zasiedzenia, w rozumieniu art. 50 Prawa rzeczowego lub art. 172 k.c., będzie przedmiotem rozważań Sądu Wojewódzkiego w ramach kontroli rewizyjnej, w zakresie dokonywanym z urzędu. Należy bowiem zwrócić uwagę, że powodowie wystąpili pierwotnie z wnioskiem o stwierdzenie nabycia własności wskutek zasiedzenia. Błędne - jak to wyjaśniono wyżej - upatrywanie podstawy prawnej w art. 33 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. nie zwalniało sądu od rozważenia, czy w ramach podanych w uzasadnieniu wniosku faktów, a mianowicie posiadania i upływu czasu, nie doszło do nabycia własności przez osoby wskazane we wniosku lub ich następców na podstawie przepisów o zasiedzeniu. Przyjęty przez Sąd Rejonowy tryb procesu, właściwy dla orzekania o nabyciu na podstawie art. 33 i 34 wymienionego dekretu może, ze względu na jego uchylenie (uchwała SN z dnia 25 lutego 1987 r. III CZP 2/87 - OSNCP 1988, z. 4, poz. 46), okazać się nieodpowiedni, gdyby spełnione zostały przesłanki do nabycia własności przez zasiedzenie na podstawie wskazanych przepisów Prawa rzeczowego albo kodeksu cywilnego. Sąd Wojewódzki powinien ocenić, czy wyjaśnione zostały przesłanki faktyczne do zasiedzenia oraz czy ze względu na zmienioną rolę prawa własności oraz tworzenie ustroju państwa prawnego uznaje za uzasadnione poglądy wyrażane przez Sąd Najwyższy zarówno w cytowanej uchwale składu siedmiu sędziów, jak i w późniejszych orzeczeniach (np. w postanowieniu III CRN 11/69 - 0SN 1970, z. 1, poz. 12).

Przytoczone wyżej względy uzasadniają podjęcie uchwały jak w sentencji.

OSNC 1996 r., Nr 3, poz. 32