Wyrok z dnia 1995-01-11 sygn. II CRN 148/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CRN 148/94

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 11 stycznia 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Suchecki.

Sędziowie SN: K. Kołakowski, C. Żuławska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora W. Bryndy, po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 1995 r. sprawy z powództwa Franciszka K. przeciwko Alicji K. o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Rejonowego w Wadowicach z dnia 17 czerwca 1994 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w W. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Powód, Franciszek K., dnia 16 kwietnia 1994 r. wystąpił z żądaniem zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej - począwszy od dnia 1 stycznia 1991 r. Uzasadniając swoje żądanie powód powołał się na to, że jego żona Alicja K., bez porozumienia się z nim zaciągnęła z początkiem 1991 r. wobec Banku Spółdzielczego w W. zobowiązanie, które w 1994 r. wyraziło się kwotą 548.666.300 zł. Na tę kwotę bank uzyskał tytuł wykonawczy z klauzulą wykonalności przeciwko powodowi jako małżonkowi dłużniczki - z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ustawową. Powód powołał się na lekkomyślność pozwanej, wykazaną przy prowadzeniu spraw majątkowych rodziny, w skład której wchodzi również troje dzieci, w tym jedno jeszcze niepełnoletnie. Stan majątkowy powoda jest bardzo skromny, powód utrzymuje siebie i rodzinę z prowadzonego przez siebie warsztatu stolarskiego, będąc ponadto właścicielem domku jednorodzinnego, wzniesionego na działce o powierzchni 40 arów, stanowiącej własność wieczystoksięgową powoda.

Pozwana przyznała powyższe fakty i uznała zasadność żądania powoda. Wyjaśniła, że zobowiązanie wobec Banku Spółdzielczego wyniknęło z poręczenia, jakiego udzieliła - bez wiedzy męża - na zabezpieczenie kredytu zaciągniętego przez syna swojej znajomej Piotra M., ten zaś kredytu nie spłacił.

Sąd Rejonowy wydał wyrok zgodny z wnioskiem, który uprawomocnił się wobec niezaskarżenia, nie został więc uzasadniony.

W rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku, zgłoszonej z urzędu przez Ministra Sprawiedliwości, podniesiono zarzut rażącego naruszenia art. 52 k.r.o. przez brak ustaleń co do okoliczności potrzebnych do ustalenia, czy w sprawie zaistniały "ważne powody" zniesienia wspólności majątkowej i ustalenia wstecznej daty tego zniesienia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Majątkowa wspólność ustawowa małżeńska stanowi ustrój majątkowy preferowany przez ustawodawcę, jednakże nie obligatoryjny. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pozwalają na inne ukształtowanie tego ustroju, a mianowicie na rozszerzenie lub ograniczenie wspólności, a nawet na jej wyłączenie. Mogą tego dokonać zgodnie sami małżonkowie (art. 47 § 1 k.r.o.), w braku ich zgody zaś - sąd na żądanie jednego z małżonków może dokonać zniesienia wspólności, jeżeli uzna, że istnieją ku temu "ważne powody" (art. 52 § 1 k.r.o.).

Zarówno zniesienie (wyłączenie), jak i choćby ograniczenie wspólności majątkowej mają oczywisty wpływ na interesy osób trzecich, a w szczególności wierzycieli małżonków, usuwają bowiem znaczną część majątku z pola możliwości poszukiwania zaspokojenia wierzytelności, jeżeli dłużnikiem jest jeden z małżonków. Z tej przyczyny art. 47 § 2 k.r.o. stwarza szczególny sposób ochrony osób trzecich, zezwalając małżonkom powoływać się na zawartą przez nich umowę (o wyłączeniu lub ograniczeniu wspólności) jedynie wtedy, gdy fakt jej zawarcia i jej treść (rodzaj) były tym osobom znane. Wynika stąd jednoznacznie, że zawarcie tego rodzaju umowy musi poprzedzać termin, od którego wywiera ona skutki wobec osób trzecich (odmiennie może być tylko co do umowy rozszerzającej wspólność majątkową) - mówiąc inaczej, nie może ona wywierać skutków wstecznych.

Analogiczna ochrona interesów osób trzecich (wierzycieli) w razie zniesienia wspólności przez sąd nie została unormowana, z czego jednak nie można wyprowadzić wniosku, że jest ona zbędna i może być pominięta. Przeciwnie nawet, jej konieczność jest tym bardziej widoczna, że sąd orzeka o zniesieniu wspólności z datą, jaką sam ustala (art. 52 § 2 k.r.o.), przy czym może to być data wsteczna, nawet poprzedzająca moment zgłoszenia odnośnego żądania przez jednego z małżonków. Interesy wierzycieli są tu zagrożone w sposób oczywisty, zmniejsza się bowiem, a niekiedy całkiem znika szansa zaspokojenia ich należności z majątku dłużnika.

Wyprowadzić z tego należy wniosek, że o zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej ze skutkiem wstecznym sąd nie może orzec przy całkowitym pominięciu zagrożeń dla interesów osób trzecich.

Stanowisko powyższe jest uzasadnione przez wzgląd na szereg innych unormowań, w których ustawodawca daje wyraz idei ochrony wierzycieli przed skutkami działań dłużnika, wśród których najbardziej rozbudowana jest instytucja tzw. skargi pauliańskiej (art. 527-534 k.c.). Stanowisko przeciwne więc wymagałoby założenia całkowitej niekoherencji unormowań w systemie prawa. Wskazać też trzeba na generalnie niekorzystne społeczne i gospodarcze dopuszczenia orzekania takiego zniesienia bez uwzględnienia aspektu ochrony osób trzecich, prowadziłoby ono bowiem do totalnego podważenia wiarygodności płatniczej każdej osoby pozostającej w związku małżeńskim.

Wszystko to zmusza do bardzo wnikliwego rozważenia obszaru kompetencji sądu orzekającego o zniesieniu wspólności majątkowej.

Jedyną wskazówką, jaką dał ustawodawca, jest określenie "z ważnych powodów". Skłaniać to powinno sąd do szczegółowej analizy całokształtu sytuacji, która zadecydowała o tym, że jeden z małżonków domaga się zniesienia wspólności. Powinny tu zostać rozważone interesy obojga małżonków i całej rodziny, widziane w perspektywie przyszłości.

Natomiast w razie, gdy wnioskujący domaga się zniesienia wspólności ze skutkiem wstecznym, muszą być wzięte pod uwagę również interesy osób trzecich (wierzycieli każdego z małżonków). Nie może bowiem być tak, że zawsze, w całości i automatycznie daje się priorytet ochronie interesów rodziny przed ochroną interesów wierzycieli, których należności z natury rzeczy zawsze uszczuplają majątek rodziny, w każdym zatem przypadku istnienie długów większych rozmiarów byłoby "ważnym powodem" zniesienia wspólności i uniemożliwienia przez to pokrycia długów. Szczególnie wnikliwej oceny wymaga przy tym uwzględnienie tej okoliczności, czy małżeńska wspólnota stron trwa nadal, czy też przeciwnie, nastąpił jej rozpad, niejednokrotnie trwający długo przed wystąpieniem z żądaniem zniesienia wspólności.

Konieczne jest także osobne podkreślenie, że nie można orzec o zniesieniu wspólności z datą wcześniejszą niż ta, w której zaistniały ważne powody tego zniesienia. W szczególności w niniejszej sprawie rozważenia wymaga (po uzupełnieniu materiału dowodowego), czy można było uznać, że samo udzielenie poręczenia - w chwili jego udzielania - było krokiem na tyle lekkomyślnym ze strony pozwanej, że uzasadniałoby uznanie tego czynu za "ważny powód" zniesienia wspólności. Być może wzgląd na stan majątkowy kredytobiorcy i jego rodziny, a także - wspomnianych w materiale sprawy - innych poręczycieli tego samego kredytu pozwoliłby na inną ocenę działania pozwanej. Ocena taka nie może ulec zmianie na skutek tego, że faktyczny dalszy przebieg wydarzeń okazał się tak niekorzystny dla pozwanej, że to właśnie ona, wraz z mężem, miałaby pokryć objętą poręczeniem należność, znacznie zresztą zwiększoną na skutek doliczenia odsetek długotrwałej zwłoki.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy uznał rewizję nadzwyczajną za uzasadnioną i uwzględnił ją, uchylając zaskarżony wyrok i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania. Za zasadny uznano przy tym również zarzut rewizji co do braku ustaleń w przedmiocie środków, z jakich wybudowany został dom na działce powoda i czasu tej budowy.

OSNC 1995 r., Nr 4, poz. 70