Uchwała z dnia 1992-10-14 sygn. III CZP 125/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 125/92

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 14 października 1992 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Kolasiński (sprawozdawca).

Sędziowie SN: J. Majewska, M. Słoniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Heleny S.-C. przeciwko Markowi S. i Marcie S. o rozwiązanie umowy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Lublinie postanowieniem z dnia 3 lipca 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy dopuszczalne jest rozwiązanie w stosunku do jednego z małżonków umowy przekazującej gospodarstwo rolne następcom, zawartej na podstawie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140), jeżeli przekazanie gospodarstwa nastąpiło na rzecz obojga małżonków?

podjął następującą uchwałę:

Rozwiązanie umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego, zawartej na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140), jest możliwe w stosunku do jednego tylko z małżonków będących nabywcami.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne nasunęło Sądowi Wojewódzkiemu wątpliwości przy rozpoznawaniu rewizji powódki od wyroku, w którym Sąd Rejonowy częściowo uwzględniając jej powództwo rozwiązał sporządzoną w dniu 7 maja 1981 r. umowę przekazania własności gospodarstwa rolnego w stosunku do jej syna Marka S., natomiast oddalił powództwo w stosunku do współnabywczyni - Marty S. Powołując się na dotychczasowe, ugruntowane orzecznictwo opowiadające się przeciwko możliwości stosowania do takich umów przepisów o odwołaniu darowizny, Sąd Wojewódzki wskazał w uzasadnieniu swojego postanowienia, że w obecnym stanie prawnym przesłanki rozwiązania umowy przekazania gospodarstwa rolnego można określić jako przykłady rażącej niewdzięczności. Powstaje zatem pytanie, czy obecnie - przy uwzględnieniu przyjętej w orzecznictwie dopuszczalności żądania przez darczyńcę przeniesienia na niego udziału należącego do małżonka, w stosunku do którego darowiznę odwołał - także dopuszczalne jest rozwiązanie takiej umowy w stosunku do tego z małżonków, który dopuścił się czynów określonych w art. 89 pkt 1-3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 7, poz. 24) w sytuacji, gdy następcami są oboje małżonkowie.

Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Powołana przez Sąd Wojewódzki uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1980 r. III CZP 44/80 (OSNCP 1981, z. 2-3, poz. 24), według której przekazanie przez rolnika gospodarstwa rolnego następcy nie może być odwołane na podstawie przepisów art. 898-900 k.c., dotyczących odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, wydana została wówczas - co podkreślono w jej uzasadnieniu - gdy w przepisach normujących przekazanie gospodarstwa rolnego nabywcy nie przewidywano możliwości odwołania tego przekazania z powodu niewdzięczności nabywcy. Z zachowaniem odrębnego charakteru takiej umowy - obecnie w powołanym art. 89 pkt 1-3 cyt. ustawy wprowadzono możliwość rozwiązania przez sąd umowy przenoszącej własność gospodarstwa rolnego, zawartej w celu wykonania umowy z następcą (art. 84 i 85 cyt. ustawy). Odpowiednio - i o taką sytuację chodzi w rozpoznawanej sprawie - w art. 119 ust. 2 powołanej ustawy wprowadzono możliwość rozwiązania, z przyczyn określonych w art. 89 pkt 1-3 tejże ustawy, także zawartych przed wejściem w życie tej ustawy (tj. przed dniem 1 stycznia 1991 r. art. 123 cyt. ustawy) umów nieodpłatnego przekazania gospodarstw rolnych.

Wskazując na tę ewolucję prawnych form wymiany pokoleń właścicieli (posiadaczy) gospodarstw rolnych oraz zabezpieczenie ich bytu na starość, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 25 marca 1992 r. III CZP 19/92 (OSNCP 1992, z. 9, poz. 163) wskazał, że przepisy rozdziału 7 powoływanej ustawy stały się zbliżone w swej funkcji do umów dożywocia, uregulowanych w art. 908 i nast. k.c. Rozwijając tezę tej uchwały, w uchwale z dnia 29 września 1992 r. III CZP 98/92 (nie publ.) Sąd Najwyższy przyjął, że sąd może rozwiązać zawartą przed wejściem w życie tej ustawy umowę nieodpłatnego przekazania gospodarstwa rolnego w stosunku do tego spadkobiercy następcy, po stronie którego zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art. 119 ust. 2 w zw. z art. 89 powołanej ustawy.

Jakkolwiek wykładnia gramatyczna (na co wskazano w uzasadnieniu postanowienia o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego rozstrzygniętego w uchwale z dnia 25 marca 1992 r. III CZP 19/92) mogłaby wskazać na to, że roszczenie o rozwiązanie umowy przekazania może być dochodzone tylko między stronami tej umowy, Sąd Najwyższy w obu powołanych uchwałach uznał, że zakres podmiotowy art. 119 ust. 2 cyt. ustawy nie został w tym przepisie unormowany, a zatem wymaga wyjaśnienia w drodze wykładni.

Kontynuując ten kierunek rozważań uznać należy, iż to, że następcami w umowie nieodpłatnego przekazania gospodarstwa rolnego, zawartej przed wejściem w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., byli oboje małżonkowie, nie wyłącza możliwości rozwiązania tej umowy w stosunku do tylko jednego z nich, jeżeli po jego stronie zachodzą ustawowe przesłanki. W powołanej przez Sąd Wojewódzki uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1979 r. III CZP 15/79 (OSNCP 1980, z. 4, poz. 63) przyjęto możliwość odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków pozostających we wspólności ustawowej. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy potwierdził w swoich ustaleniach powołane w pozwie twierdzenie, że małżeństwo pozwanych zostało prawomocnie rozwiązane przez rozwód na wiele lat przed wytoczeniem pozwu. Tym bardziej przemawia to za możliwością odrębnego odnoszenia do każdego z nich przesłanek rozwiązania umowy przekazania im gospodarstwa rolnego.

Wobec oparcia pozwu także na twierdzeniu, że pozwana "w ogóle nie zgłosiła się do gospodarstwa, zajmując się swą pracą urzędniczą" należy na marginesie zauważyć, iż w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. nie dopuszczono możliwości rozwiązania umów zawartych przed jej wejściem w życie z przyczyn określonych w art. 87 tej ustawy.

Te względy uzasadniały rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego jak w podjętej uchwale.

OSNC 1993 r., Nr 4, poz. 58