Wyrok z dnia 2003-04-25 sygn. IV CKN 94/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CKN 94/01

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 25 kwietnia 2003 r.

Przewodniczący: SSN Józef Frąckowiak.

Sędziowie SN: Mirosław Bączyk (sprawozdawca), Marek Sychowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Andrzeja C. przeciwko Hannie C. o rozwód, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 kwietnia 2003 r. kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w B. z dnia 19 grudnia 2000 r., oddala kasację i zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 300 (trzysta) zł kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy rozwiązał małżeństwo Hanny C. i Andrzeja C., zawarte w dniu 9 stycznia 1982 r., z winy obu stron, powierzył stronom wykonywanie władzy rodzicielskiej nad synem Adamem (urodzonym w dniu 22 grudnia 1983 r.), ustalając miejsce pobytu małoletniego przy matce oraz zobowiązał oboje rodziców do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania małoletniego i z tego tytułu zasądził od powoda alimenty po 250 zł miesięcznie.

Sąd ten ustalił, że pożycie małżonków do 1990 r., mimo istnienia konfliktów, było w miarę poprawne. Od 1989 r. małżonkowie zamieszkali w Kanadzie, powód nie miał jednak stałej pracy. W 1990 r. powód pobił pozwaną, gdy odmówiła mu pieniędzy na wyjazd do innego miasta, został wtedy zatrzymany przez policję i ukarany grzywną. W 1993 r. strony zamieszkiwały w USA, wówczas narastał między nimi ostry konflikt m.in. z tego powodu, że powód zarzucał żonie hulaszczy tryb życia, nadużywanie alkoholu, kontakty z innymi mężczyznami. Pozwana miała natomiast do powoda pretensje o to, że nie dawał pieniędzy na utrzymanie rodziny i nie pracował. Po kłótni w 1995 r. pozwana kazała powodowi spakować rzeczy i wyprowadzić się, on ją zaś uderzył. Po telefonie pozwanej na policję, powód opuścił mieszkanie i od tego czasu strony pozostają w separacji. Powód mieszka w Nowym Jorku z konkubiną. Zdradzał z nią żonę od 1994 r.

W ocenie Sądu Okręgowego, nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, a pojednanie małżonków jest już mało prawdopodobne. Przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego leżą po stronie obojga małżonków. Po stronie powoda przyczynami takimi były akty agresji wobec żony, zdrada małżeńska. Do rozkładu wspólnego pożycia przyczyniła się także żona, na żądanie której powód (w marcu 1995 r.) opuścił wspólne mieszkanie. Uprawdopodobniony został też fakt nadużycia alkoholu przez pozwaną (treścią rozmów telefonicznych utrwalonych na kasecie przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy). To samo dotyczy urządzania powodowi awantur oraz obrzucania go wyzwiskami i przekleństwami.

W apelacji strony pozwanej, w części dotyczącej orzeczenia o winie obojga małżonków, sformułowano zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 i 328 § 1 k.p.c. Wnoszono o zmianę wyroku poprzez orzeczenie o wyłącznej winie powoda. W uzupełnieniu apelacji, wniesionym przez pozwaną osobiście, zaprzeczała ona wywodom wnoszącego apelacją jej pełnomocnika, sugerującym, jakoby spożywała alkohol z przyczyn zawinionych przez powoda, ponieważ fakty picia przez nią alkoholu w ogóle nie miały miejsca. Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik pozwanej rozszerzył apelację i wnosił o zmianę także punktu II zaskarżonego wyroku przez ograniczenie wykonywania powodowi władzy rodzicielskiej (k. 266 akt sprawy).

Sąd Apelacyjny odrzucił apelację pozwanej w części rozstrzygającej o władzy rodzicielskiej i oddalił apelację w pozostałym zakresie. Sąd ten uznał, że zgłoszony na rozprawie apelacyjnej wniosek o zmianę orzeczenia o władzy rodzicielskiej nie nastąpił w terminie otwartym dla wniesienia apelacji i w związku z tym apelacja w tym zakresie - jako spóźniona powinna zostać odrzucona (art. 373 w zw. z art. 370 k.p.c.). Sąd drugiej instancji nie podzielił stanowiska apelującej dotyczącego orzeczenia o winie stron w zakresie rozkładu wspólnego pożycia małżeńskiego i akceptował stanowisko Sądu pierwszej instancji co do tego, że pozwana współprzyczyniła się do rozkładu takiego pożycia.

W kasacji pozwanej zaskarżono wyrok Sądu Apelacyjnego w całości. W części dotyczącej odrzucenia apelacji zarzucono naruszenia art. 370, 373 i 378 § 1 k.p.c. W zakresie rozstrzygającym o oddaleniu apelacji zarzucono naruszenie przepisów art. 231 k.p.c. i art. 233 k.p.c. W rezultacie skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego oraz wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja pozwanej nie jest uzasadniona.

Za nietrafny należy uznać zarzut naruszenia art. 370, 373 i 378 § 1 k.p.c.

W terminie przewidzianym dla wniesienia apelacji poprzedni pełnomocnik pozwanej zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego z dnia 22 sierpnia 2000 r. jedynie w części dotyczącej orzeczenia rozwodu z winy pozwanej (k. 230-233 akt sprawy). Nowo ustanowiony pełnomocnik strony pozwanej na rozprawie apelacyjnej rozszerzył zakres zaskarżenia i wnosił o zmianę punktu II wyroku Sądu pierwszej instancji przez ograniczenie wykonywania powodowi władzy rodzicielskiej (k. 266 akt sprawy). W związku z tym, że takie rozszerzenie zakresu zaskarżenia nastąpiło po terminie przewidzianym dla wniesienia apelacji, a Sąd Apelacyjny oddalił jednak apelację skarżącej, istniały uzasadnione podstawy do odrzucenia apelacji pozwanej w części dotyczącej orzeczenia o władzy rodzicielskiej. Sąd drugiej instancji rozpoznaje bowiem sprawę w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.).

Na rozprawie kasacyjnej pełnomocnik strony powodowej zwrócił trafnie uwagę na prawną nieaktualność ewentualnego rozpoznania kasacji także w zakresie dotyczącym rozstrzygania o władzy rodzicielskiej nad synem stron Adamem C., urodzonym w dniu 22 grudnia 1983 r. (pkt II wyroku Sądu Okręgowego z dnia 22 sierpnia 2000 r.). W chwili rozstrzygania o władzy rodzicielskiej A.C. nie miał jeszcze ukończonych lat 18, a obecnie jest już osoba pełnoletnią.

W świetle ukształtowanego już orzecznictwa Sądu Najwyższego, dopuszczalna jest kasacja od wyroku rozwodowego tylko w części orzekającej o winie rozkładu pożycia małżeńskiego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 488/98, OSP 2000, z. 7/8, poz. 117). W kasacji strony pozwanej starano się podważyć zasadność rozstrzygnięcia zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego jedynie w tym zakresie (przyjmującego winę obojga małżonków w rozkładzie pożycia małżeńskiego), zgłaszając zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. i 231 k.p.c.

Według skarżącej, orzeczenia Sądów meriti naruszają przepis art. 233 k.p.c. w ten sposób, iż przyznają walory wiarygodności i mocy dowodowej materiałowi dowodowemu uzyskanemu w sposób bezprawny. Skarżącej chodziło o zaliczenie do materiału dowodowego sprawy kasetowych nagrań wypowiedzi pozwanej z rozmów telefonicznych, odbywających się między małżonkami, a utrwalonymi przez powoda. Skarżąca wywodzi, że "posłużenie się tym dowodem w niniejszym postępowaniu było niedopuszczalne, albowiem został on uzyskany w sposób bezprawny" (bez wiedzy i wyrażonej zgody osoby rejestrowanej na taśmie).

Należy zwrócić uwagę na to, że Sąd Apelacyjny ustalił szerszy zasięg przyczyn powodujących rozkład pożycia małżonków, które można przypisać samej pozwanej niż sam fakt nadużywania przez nią alkoholu i wulgarnego odnoszenia się do współmałżonka (np. żądanie opuszczenia przez powoda wspólnego miejsca zamieszkania w 1995 r.; urządzanie awantur). Dopuszczone jako dowód nagranie z rozmów telefonicznych mogły tylko wskazywać na dalsze, także istotne przyczyny prowadzące do pogłębienia się rozkładu więzi małżeńskiej między stronami. Trafnie Sąd Apelacyjny przyjął, że nie ma zasadniczych powodów do całkowitej dyskwalifikacji kwestionowanego przez pozwaną dowodu z nagrań rozmów telefonicznych, nawet jeżeli nagrań tych dokonywano bez wiedzy jednego z rozmówców. Skoro strona pozwana nie zakwestionowała skutecznie w toku postępowania autentyczności omawianego materiału, to mógł on służyć za podstawę oceny zachowania się pozwanej w stosunku do pozwanego i możliwości sformułowania wniosku o nadużywaniu alkoholu przez pozwaną. Wyważonej i szerokiej ocenie nagrań z rozmów telefonicznych poświęcono zresztą znaczny fragment uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Nie istnieje zatem, wbrew sugestii skarżącej, potrzeba "zweryfikowania kwestii winy w przyczynach rozkładu pożycia między stronami" (s. 3 kasacji).

Nie można też w sposób kategoryczny dyskwalifikować dowodów z omawianych nagrań rozmów telefonicznych tylko z tego powodu, że odbywały się one w 1997 r., a więc po upływie dwóch lat od definitywnego opuszczenia przez powoda wspólnego miejsca zamieszkania i odrębnego zamieszkania małżonków. Niewątpliwie, zgodnie z regułą doświadczenia życiowego, w uzasadnianiu zaskarżonego wyroku sąd trafnie przyjął, że utrwalony na kasecie "sposób wyrażania stosunku do męża, nie mógł być przez nią przyjęty tylko na użytek jednej rozmowy (telefonicznej)". Treść i sposób prowadzenia rozmów telefonicznych, także po dwuletnim okresie separacji małżonków, może zatem charakteryzować i świadczyć o zachowaniu się powódki także w okresie wspólnego zamieszkania z powodem.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie oceniano granice dopuszczalności reakcji (słownej i innej) małżonka w związku z zachowaniem się drugiego małżonka. Ocena taka może być dokonana, oczywiście, jedynie na tle konkretnych okoliczności sprawy i zasad współżycia społecznego. Wbrew sformułowanej w kasacji sugestii, iż zachowanie się skarżącej (m.in. ujawnione w treści nagrań rozmów telefonicznych) "było usprawiedliwione traktowaniem rodziny przez powoda", należy podzielić trafne stanowisko Sądu Apelacyjnego, że reakcje pozwanej nie mogły być jednak uznane za właściwe i tym samym usprawiedliwiać wyłączenia jej winy w rozkładzie pożycia małżeńskiego stron. Dlatego nie można podzielić zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 231 k.p.c.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹² k.p.c. oddalił kasację. O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c.