Wyrok z dnia 2017-01-18 sygn. II AKa 256/16

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Wyrok z dnia 18 stycznia 2017 r. II AKa 256/16

Przewodniczący: SSA Marian Baliński

Sędziowie: SA Krzysztof Eichstaedt, SA Sławomir Wlazło (spr.)

Podstawowym kryterium rozgraniczenia czynu przestępnego z art. 286 § 1 k.k. od jedynie niewywiązania się z zobowiązania o charakterze cywilno – prawnym jest istnienie w chwili zawierania umowy wymaganego przez przepis karny zamiaru bezpośredniego o stosownym zabarwieniu. Oszustwo w rozumieniu wskazanego przepisu może być bowiem występkiem popełnionym tylko umyślnie, z zamiarem bezpośrednim, kierunkowym, obejmującym cel i sposób działania. Nie każda zatem nierzetelna realizacja umowy cywilno – prawnej może stanowić przestępstwo stypizowane w art. 286 § 1 k.k. Procesowej weryfikacji wymaga w szczególności ustalenie, czy niemożność zapłaty wynikała z powodów obiektywnych, w tym takich przesłanek, jak choćby brak zapłaty określonych kwot pieniężnych na rzecz oskarżonego przez inne podmioty gospodarcze, z którymi łączyły go stosunki majątkowe.

Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 18 stycznia 2017 r., po rozpoznaniu sprawy H. Sz. i M. Sz. oskarżonych z art. 286 § 1 k.k. i in. od wyroku Sądu Okręgowego w P.T. z dnia 19 lipca 2016 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w P.T. do ponownego rozpoznania.

Z uzasadnienia

Hanna Sz. i Maciej Sz. zostali oskarżeni o to, że:

w okresie od lipca do sierpnia 2014 r. w R. D., działając z góry powziętym zamiarem, wspólnie i w porozumieniu, wprowadzili firmę Zakłady Mięsne R. Sp. Jawna S. L. i D. K. w błąd, czym doprowadzili do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w łącznej kwocie 995.321,42 zł., poprzez nie wywiązanie się z zawartej umowy o współpracę handlową z dnia 18 września 2004r. i nie uiszczenie zapłaty za pobrany towar wynikający z faktur z dnia 02 sierpnia 2014r. (faktury VAT F-1216/14, F1217/14, F-1218/14) z dnia 09 sierpnia 2014r. (faktury VAT F1254/14, F-1255/14, F-1256/15) z dnia 18 sierpnia2014r. (faktury VAT F-1296/14, F-1297/14) z dnia 23 sierpnia 2014r. (faktury VAT F-1330/14, F-1331/14, F-1332/14) w postaci produktów mięsnych, działając tym samym na szkodę ww. zakładu,

tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w P.T. z dnia 19 lipca 2016 r., sygn. akt (…):

1. w miejsce zarzucanego czynu uznano oskarżonych Hannę Sz. i Macieja Sz. za winnych tego, że w sierpniu 2014 roku w (…), działając wspólnie i w porozumieniu w imieniu firmy PHZ A.- O. z siedzibą w W., ulica (…), z góry powziętym zamiarem, w krótkich odstępach czasu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadzili w błąd Zakład Mięsny „R.” Sp. Jawna S. L. i D. K. w R. D. w ten sposób, że dokonali zakupów towaru w postaci produktów mięsnych na podstawie faktur wystawionych:

– dnia 2 sierpnia 2014 r. z terminem płatności do 16 sierpnia 2014 r. o numerach: F-1216/14 wartości 125.305,95zł, F-1217/14 wartości 65.438,10 zł., F-1218/14 wartości 119.742,80 zł.,

– dnia 9 sierpnia 2014 r. z terminem płatności do 23 sierpnia 2014 r. o numerach: F-1254/14 wartości 73.252,73zł., F-1255/14 wartości 129.115,56zł., F-1256/14 wartości 45.205,81 zł.,

– dnia 18 września 2014 r. z terminem płatności do 1 września 2014 r. o numerach: F-1296/14 wartości 157.004,09 zł., F-1297/14 wartości 42.927,36 zł.,

– dnia 23 sierpnia 2014r. z terminem płatności do 6 września 2014r. o numerach: F-1330/14 wartości 110.263,65zł., F-1331/14 wartości 204.183,05zŁ, F-1332/14 wartości 44.037,65zł.,

nie mając zamiaru dokonania zapłaty za pobrane towary, czym doprowadzili sprzedający Zakład do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w łącznej kwocie 995.321,42 zł., przy czym w czasie popełnienia czynu zdolność kierowania postępowaniem Hanny Sz. była w znacznym stopniu ograniczona, tj. czynu wyczerpującego dyspozycję art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. odnośnie Hanny Sz. oraz dyspozycję art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. odnośnie Macieja Sz., i za to:

– na podstawie art. 294 § 1 k.k., art. 33 § 2 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2015 roku wymierzono oskarżonemu Maciejowi Sz. karę 2 lat pozbawienia wolności oraz karę grzywny w ilości 500 stawek dziennych, każda po 40 złotych,

– na podstawie art. 294 § 1 k.k., art. 33 § 2 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2015 roku wymierzono oskarżonej Hannie Sz. karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny w ilości 400 stawek dziennych, każda po 40 złotych,

2. na podstawie art. 69 § 1 i § 2 k.k., art. 70 § 1 pkt 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2015 roku wykonanie kar pozbawienia wolności warunkowo zawieszono wobec oskarżonych na okres próby 5 lat,

3. na podstawie art. 41 § 2 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2015 roku orzeczono wobec oskarżonych zakaz prowadzenia działalności gospodarczej związanej z obrotem produktami mięsnymi na okres 5 lat od uprawomocnienia się wyroku,

4. zasądzono od oskarżonych na rzecz Skarbu Państwa:

– od Hanny Sz. 3.500 złotych tytułem opłaty oraz 509 złotych tytułem zwrotu wydatków,

– od Macieja Sz. 4.300 złotych tytułem opłaty oraz 509 złotych tytułem zwrotu wydatków.

Apelacje od powyższego wyroku wnieśli obrońcy oskarżonych oraz pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, co do oskarżonego Macieja Sz.

Obrońca oskarżonej Hanny Sz. zaskarżonemu wyrokowi w punkcie

1 zarzucił obrazę przepisów postępowania mogącą mieć wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:

1. obrazę art. 7 k.p.k., poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń faktycznych wbrew zasadom logicznego rozumowania, wiedzy i doświadczenia życiowego, polegające na przyjęciu że:

a) odwołanie przez Hannę Sz. pełnomocnictwa Maciejowi Sz. w dniu 28 lipca 2014 r. nie było „rzeczywiste”, pomimo iż:  odwołanie pełnomocnictwa dokonane zostało w formie przewiedzianej przepisami prawa cywilnego,

złożenie przez Hannę Sz. oświadczenia woli o cofnięciu pełnomocnictwa, jak i brak udzielenia nowego pełnomocnictwa potwierdzają zarówno oskarżeni, świadkowie, jak i wynika to z dokumentacji pisemnej zgromadzonej w aktach sprawy,

cofnięcie pełnomocnictwa wymusiło na Macieju Sz. zawarcie w dniu 28 lipca 2014 r. porozumień z pracownikami (handlowcami), w tym antydatowanie ww. porozumień (opatrzenie ich datą 25 lipca 2014 r.) w celu zachowania pozorów działania w ramach udzielonego mu przez Hannę Sz. pełnomocnictwa oraz wymusiło na Macieju Sz. bezprawne działanie polegające na reprezentowaniu dwóch stron porozumienia z naruszeniem przepisów prawa cywilnego, co skutkowało zawarciem ww. porozumień de facto z „samym sobą”, bez wiedzy i zgody Hanny Sz.,

konieczne było następcze potwierdzenie przez Hannę Sz. ważności transakcji dokonywanych przez Macieja Sz. w pierwszej połowie sierpnia 2014 r.

potwierdzenie przez Hannę Sz. salda względem Zakładu Mięsnego „R.” sp. j. w dniu 29 września 2014 r. nie ma jakiegokolwiek związku ze skutecznością uprzedniego cofnięcia pełnomocnictwa Maciejowi Sz. w dniu 28 lipca 2014 r.;

b) w dniu 28 lipca 2014 r. nie doszło do skutecznego cofnięcia przez Hannę Sz. pełnomocnictwa Maciejowi Sz. przy jednoczesnym przyjęciu, że w sierpniu 2014 r. Hanna Sz. nie poinformowała pokrzywdzonego Zakładu Mięsnego „R.” Sp. j. o cofnięciu pełnomocnictwa Maciejowie Sz.;

c) o zamiarze popełnienia zarzucanego Hannie Sz. czynu świadczy fakt, iż w okresie od 2 sierpnia 2014 r. do 23 sierpnia 2014 r. była ona świadoma wszystkich transakcji handlowych w związku z wprowadzeniem ich do systemu komputerowego oraz dostarczaniem stosownych faktur do działu księgowego gdzie pracowała oskarżona, pomimo że:

wszelkie decyzje handlowe były podejmowane w odrębnym lokalu z udziałem Macieja Sz. i jego pracowników (handlowców), w którym to lokalu nie przebywała Hanna Sz., a w konsekwencji nie miała ona wpływu na ich planowanie, podejmowanie i realizowanie, 

Maciej Sz. wydał zakaz Hannie Sz. bezpośredniego kontaktowania się z jego pracownikami (handlowcami),

na podstawie danych z systemu komputerowego nie można było na bieżąco ustalić, który ze wskazanych tam podmiotów jest nabywcą towaru od producenta oraz czy sprzedaż zakupionego towaru odbywała się będzie zgodnie z zaleceniami oskarżonej (druga i trzecia dekada sierpnia 2014 r.),

umieszczenie transakcji handlowych w systemie komputerowym, a tym bardziej przekazanie faktur VAT do działu księgowego, następowało po dokonaniu zakupu towaru, jak i jego odsprzedaży klientom finalnym (eksport), a tym samym Hanna Sz. mogła dowiedzieć się o wszelkich transakcjach handlowych dopiero po ich zaplanowaniu i zrealizowaniu przez Macieja Sz.i jego dział handlowy,

ilość transakcji handlowych w sierpniu 2014 r. nie pozwalała oskarżonej na bieżące śledzenie i analizowanie wszystkich transakcji, w szczególności w stanie silnego załamania psychicznego w jakim oskarżona była w tym okresie,

Hanna Sz. w sierpniu 2014 r. nieregularnie przebywała w pracy (dział księgowy), w tym czasie księgowością zajmowały się dodatkowo jeszcze dwie osoby, a w konsekwencji Hanna Sz. miała ograniczony bieżący dostęp do informacji o transakcjach dokonywanych przez Macieja Sz. i jego dział handlowy,

Hanna Sz. w piśmie z 6 sierpnia 2014 r. zwracała się do Macieja Sz. o udzielenie informacji na temat dokonanych w jej imieniu transakcji pomimo cofnięcia oskarżonemu stosownego pełnomocnictwa,

konieczne było potwierdzenie przez Hannę Sz. w dniu 9 sierpnia 2014 r. wszystkich transakcji dokonywanych przez Macieja Sz. i jego dział handlowy w okresie od 26 lipca 2014 r. do 9 sierpnia 2014 r., w celu uniknięcia podniesienia przez kontrahentów zarzutu nieważności czynności prawnych (transakcji handlowych);

d) dokonanie przez oskarżonych darowizn udziałów w dwóch lokalach mieszkalnych na rzecz dwojga dzieci oraz zawarcie 26 sierpnia 2014 r. umowy o rozdzielności majątkowej wskazuje na z góry powzięty zamiar nieuregulowania należności z tytułu zobowiązań zaciągniętych w sierpniu 2014 r. względem pokrzywdzonego Zakładów Mięsnych „R.” Sp. j., pomimo iż: 

po dokonaniu powyższych darowizn majątek wspólny małżonków przewyższał wartość wszystkich zobowiązań małżonków, w tym należności pokrzywdzonego, a tym samym czynności te nie wypływały na udaremnienie lub uszczuplenie jego zaspokojenia,

ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami, zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie wpływa na zakres odpowiedzialności małżonków za zobowiązania zaciągnięte w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej, a zawarcie powyższej umowy o rozdzielności majątkowej wręcz ułatwia dochodzenie roszczeń przez wierzyciela od każdego z małżonków,

dokonanie powyższych czynności prawnych wiązało się z istniejącym ostrym konfliktem pomiędzy małżonkami, w tym utratą zaufania Hanny Sz. do Macieja Sz. oraz chęcią uniknięcia odpowiedzialności Hanny Sz. za ewentualnie nowe zobowiązania zaciągane przez Macieja Sz., jak również chęcią sfinalizowania planowanej od dawna darowizny lokali mieszkalnych na rzecz dzieci w celu ich usamodzielnienia, w obliczu zbliżającego się rozpadu związku małżeńskiego Hanny i Macieja Sz.;

e) zawarcie transakcji handlowych z pokrzywdzonym w dniach 9, 18 i 23 sierpnia 2014 r., pomimo upływu terminu płatności z tytułu pierwszej transakcji z 2 sierpnia 2014 r. (terminu zapłaty - 16 sierpnia 2014 r.) wskazuje na to, iż Hanna Sz. z góry powziętym zamiarem nie zamierzała wypełnić swoich zobowiązań względem pokrzywdzonego, pomimo iż kilkudniowa zwłoka w płatnościach pomiędzy przedsiębiorcami jest często spotykana, a tego typu opóźnienia zdarzały się również w transakcjach zawieranych przez oskarżonych w trakcie wieloletniego prowadzenia działalności gospodarczej;

f) Hanna Sz. zawierająca transakcje handlowe w sierpniu 2014 r., której najpóźniejszy terminy płatności upływał 6 września 2014 r., powinna była poinformować pokrzywdzonego Zakłady Mięsne „R.” Sp. j. o zamiarze zakończenia działalności z końcem października 2014 r., w celu uniknięcia wprowadzenia w błąd pokrzywdzonego o sytuacji prowadzonej przez oskarżoną działalności gospodarczej, uchybienie zaś tej powinności świadczy o zamiarze oskarżonej oszukania pokrzywdzonego;

2. obrazę art. 7 k.p.k. w zw. z art. 424 pkt 1 k.p.k., poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń faktycznych wbrew zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, polegające na przyjęciu że Hanna Sz. w sierpniu 2014 r., będąc w złym stanie psychicznym opisanym szczegółowo w opinii sądowo-psychiatrycznej, tj. przy zdiagnozowanych zaburzeniach depresyjnych o podłożu reaktywnych, w tym zażywaniu w okresie sierpnia 2014 r. zwiększonych dawek leków uspokajających, przeciwlękowych, nasennych oraz zaniedbywania w tym okresie obowiązków służbowych, była w stanie zaplanować i zrealizować oszustwo obejmujące wielomilionowe, skomplikowane transakcje finansowe, tj. poprzez współdziałanie z Maciejem Sz., w ramach czynu ciągłego działać z zamiarem umyślnym kierunkowym i doprowadzić do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez pokrzywdzonego;

3. obrazę art. 4 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. i 424 § 1 pkt 1 k.p.k., poprzez nieuwzględnienie przy orzekaniu szeregu okoliczności ujawnionych w toku postępowania i przemawiających na korzyść oskarżonej Hanny Sz., tj. niewzięcie pod uwagę faktu, że:

a) w chwili zawierania wszystkich transakcji z pokrzywdzonym Zakładami Mięsnym „R.” Sp. j., wierzytelności od odbiorców końcowych eksportowanego towaru były objęte umową ubezpieczenia w firmie „K.”, co dawało zabezpieczenie względem dostawców (w tym pokrzywdzonego) spłaty zobowiązań z odroczonym terminem płatności, a odmowa wypłaty przez ubezpieczyciela kwoty ubezpieczenia była jedną z przyczyn niezapłacenia należności pokrzywdzonemu;

b) Hanna Sz. w październiku 2014 r. dokonała dobrowolnej częściowej spłaty zadłużenia względem pokrzywdzonego w łącznej kwocie ponad 120.000 zł (proporcjonalnie z innymi wierzycielami), podczas gdy oskarżony Maciej Sz. w grudniu 2014 r. pomimo złożenia wniosku o ogłoszenie swojej upadłości w sposób bezprawny podjął z rachunku bankowego kwotę 122.000 zł i przeznaczył je na własne potrzeby, nie spłacając przy tym jakiegokolwiek zobowiązania;

c) brak zapłaty należności w sierpniu i wrześniu 2014 r. względem pokrzywdzonego wiązał się m.in. z faktem nieuiszczenia oskarżonej Hannie Sz. należności w wysokości ok. 1.800.000 zł, przez spółkę „A.B.S.” sp. j., w której w ówczesnym czasie oskarżony Maciej Sz. był prokurentem, pomimo wielokrotnego zwracania się przez Hannę Sz. o zapłatę tej należności zarówno do Macieja Sz., jak i wspólników powyższej spółki;

d) w chwili zawierania transakcji handlowych z pokrzywdzonym, prowadzona przez Hannę Sz. działalności PHZ „A.-O.” miała zawartą do 30 października 2014 r. „umowę kredytu w rachunku bieżącym” w Banku „P”., która w całości pozwala pokryć należności pokrzywdzonego, a konieczność natychmiastowego wypowiedzenia umowy kredytu pojawiła się dopiero w dniu 28 sierpnia 2014 r. i związana była z działaniami Macieja Sz. polegającymi m.in. na nieuprawnionych zakupach i sprzedaży towaru w imieniu Hanny Sz., w konsekwencji których Hanna Sz. nie otrzymała wpływu na rachunek w wysokości ok. 1.800.000 zł, jak również istniejącym realnym zagrożeniem dokonywania kolejnych tego typu transakcji przez Macieja Sz.;

e) w chwili zawierania transakcji handlowych z pokrzywdzonym majątek Hanny Sz. i Macieja Sz. znacznie przewyższał wszystkie zobowiązania jakie posiadali małżonkowie zarówno względem banków jak i kontrahentów, w tym pokrzywdzonym; brak spłaty należności względem pokrzywdzonego wiązał się z faktem ogłoszenia przez Macieja Sz. upadłości, a w konsekwencji wejścia udziału w majątku wspólnym Hanny Sz. do masy upadłości Macieja Sz., co zgodnie z przepisami prawa upadłościowego skutkowało brakiem możliwości rozporządzania majątkiem przez Hannę Sz., w tym z brakiem możliwości spłaty zobowiązań względem pokrzywdzonego;

f) Hanna Sz., w przeciwieństwie do Macieja Sz., aktywnie wspiera Bank „P” w dochodzeniu zajętych przez Bank wierzytelności „A.-O.” Hanna Sz., których wartość przekracza zobowiązania względem Banku, a których wyegzekwowanie wpłynie na zaspokojenie wierzytelności pokrzywdzonego;

4. obrazę art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k., poprzez niewypowiedzenie się przez Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku o szeregu dowodów z dokumentów przedłożonych do akt sprawy, a tym samym niewskazanie, czy fakty na dowiedzenie których powyższe dowody zostały przedłożone Sąd uznał za udowodnione, względnie nieudowodnione oraz w jakiej mierze Sąd przy orzekaniu oparł się na dowodach z ww. dokumentów 

- co w konsekwencji uniemożliwia należytą kontrolę instancyjną zaskarżonego wyroku.

III. Na podstawie art. 427 §1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 3 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi w punkcie 1 zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający lub mogący mieć wpływ na treść wyroku, polegający na ustaleniu przez Sąd meriti – jako bardzo istotnej okoliczności świadczącej o zamiarze oszukania pokrzywdzonego – faktu, że po zawarciu ostatniej transakcji z pokrzywdzonym z dnia 23 sierpnia 2014 r., oskarżona Hanna Sz. nagle zlikwidowała swoją firmę „A.-O.”, mimo, że nawet nie upłynęły jeszcze terminy płatności za dwie ostatnie transakcje, podczas gdy w rzeczywistości oskarżona zakończyła swoją działalność gospodarczą dopiero 23 grudnia 2014 r., do którego to czasu próbowała uporządkować wszelkie sprawy związane z działalnością w tym spłacić swoje zobowiązania.

IV. Na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 1 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi w punkcie 1 zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 286 § 1 k.k., w zw. z art. 18 § 1 k.k., polegającą na ich błędnej wykładni i przyjęciu, że przestępstwo oszustwa w ramach współsprawstwa można popełnić przez milczącą akceptację działań drugiego ze sprawców, pomimo iż przestępstwa oszustwa nie można popełnić w sposób umyślnie zawiniony z zamiarem ewentualnym.

V. Na podstawie art. 427 § 3 k.p.k. i art. 452 § 2 k.p.k. wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z wyciągu z CEIDG działalności PHZ „A.-O.” Hanna Sz., na okoliczność zaprzestania działalności przez oskarżoną Hannę Sz. w dniu 23 grudnia 2014 r., a nie, jak ustalił to błędnie Sąd meriti, w sierpniu 2014 r., wskazując jednocześnie, iż konieczność powołania tego dowodu na tym etapie postępowania wiąże się brakiem możliwości antycypowania błędnego ustalenia stanu faktycznego przez Sąd meriti w zakresie daty likwidacji działalności PHZ „A.- O.” przez Hannę Sz. 

VI. Na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. oraz art. 437 § 2 k.p.k. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonej Hanny Sz. od zarzucanego jej czynu.”

Obrońca oskarżonego Macieja Sz. na zasadzie art. 427 § 2 i art. 438 pkt 2 i 3 k.p.k. podniósł zarzut obrazy przepisów postępowania oraz błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku w zakresie czynu przypisanego oskarżonemu, polegającego na:

1. mającą wpływ na treść zaskarżonego wyroku rażącą obrazę przepisów postępowania: art. 2 § 1 pkt 2 i § 2, art. 5 § 2 k.p.k. poprzez wydanie wyroku skazującego bez istnienia dowodów uprawdopodabniających fakt popełnienia przestępstwa,

2. uznaniu oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu wypełniającego dyspozycję art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. , na skutek błędnego przyjęcia, że zachowanie oskarżonego stanowiło oszustwo, że oskarżony działał umyślnie, z zamiarem bezpośrednim – kierunkowym, którego celem było osiągnięcie korzyści majątkowej, poprzez wprowadzenie pokrzywdzonych w błąd oraz że oskarżony działał w warunkach współsprawstwa z oskarżoną Hanną Sz.

Na zasadzie art. 427 § 1 i 437 § 2 k.p.k. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu, ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego na podstawie art. 444 § 1 k.p.k. w zw. z art. 425 § 1, § 2, § 3 k.p.k. zaskarżył wyrok na niekorzyść oskarżonego Macieja Sz. w zakresie kary - tj. w części, w której Sąd I instancji nie uwzględnił wniosku oskarżyciela posiłkowego o nałożenie na oskarżonego Macieja Sz. obowiązku probacyjnego w postaci naprawienia szkody przez zapłatę na rzecz Zakładu Mięsnego „R.” kwoty 955.321,70 zł w terminie do końca okresu próby.

Na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. w zw. z art. 438 pkt 2, 3 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na bezzasadnym przyjęciu, że roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa przez oskarżonego Macieja Sz. i polegające na naprawieniu szkody wyrządzonej przestępstwem było przedmiotem prawomocnie zakończonego postępowania cywilnego prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Ł., za sygn. akt (…), podczas gdy ww. postępowaniu cywilnym pozwaną była jedynie oskarżona Hanna Sz.,

2) naruszenie art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k., poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa przez oskarżonego Macieja Sz. było przedmiotem prawomocnie zakończonego postępowania cywilnego prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Ł., za sygn. akt (…), podczas gdy ww. postępowaniu cywilnym pozwaną była jedynie oskarżona Hanna Sz., a w konsekwencji nieuzasadnione odstąpienie od nałożenia na oskarżonego Macieja Sz. obowiązku probacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody (określonego w art. 72 § 2 k.k.), które to naruszenia mogły mieć wpływ na treść orzeczenia.

Mając powyższe na względzie na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. wniósł o:

zmianę zaskarżonego wyroku i nałożenie na oskarżonego Macieja Sz. obowiązku probacyjnego w postaci obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody w całości polegającego na zapłacie przez oskarżonego Macieja Sz. na rzecz oskarżyciela posiłkowego Zakładu Mięsnego „R.” kwoty 995.321,70 zł w terminie równym okresowi próby, tj. w terminie 5 lat od daty uprawomocnienia się orzeczenia (…).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Istotna część argumentów podniesionych w apelacjach obrońców oskarżonych zasługiwała na uwzględnienie, co - zważywszy na konieczność ponownego przeprowadzenia przewodu sądowego w całości – skutkować musiało uchyleniem sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

Kluczowe zarzuty obrońców, w oparciu o które Sąd Apelacyjny dokonał wnikliwej analizy orzeczenia Sądu I instancji, koncentrowały się wokół wykazania, iż przebieg zdarzenia mógł być inny aniżeli ustalił to Sąd Okręgowy (w szczególności dotyczyło to sytuacji finansowej firmy za pośrednictwem której doszło do pokrzywdzenia Zakładów Mięsnych „R.”) oraz wykazania, że oskarżeni nie działali ze z góry powziętym zamiarem oszustwa i zamiaru takowego nie mieli w sierpniu 2014 roku.

W odniesieniu do zarzutów dotyczących kwestii oceny zamiaru oskarżonych, Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, iż konieczną jest szczegółowa i precyzyjna analiza strony podmiotowej przestępstwa, przy kompleksowym uwzględnieniu okoliczności o charakterze przedmiotowym i podmiotowym. Przy czym znaczenie dla tej analizy ma weryfikacja i ocena materiału dowodowego po przeprowadzeniu na nowo przewodu sądowego podczas, którego dojść musi do uzyskania dowodów, które mają znaczenie dla oceny, czy oskarżeni wprowadzili w błąd pokrzywdzonego, którzy tkwiąc w tym błędzie niekorzystnie rozporządzili swym mieniem.

Sąd Okręgowy przyjął, iż oskarżeni działali ze z góry powziętym zamiarem oszustwa Zakładów Mięsnych „R.”, zamiar ten powstał u nich w sierpniu 2014 roku przed zawarciem czterech umów kupna sprzedaży wyrobów mięsnych od pokrzywdzonego i miało to miejsce przed zawarciem pierwszej umowy w dniu 2 sierpnia 2014 roku. Zamiar ten istniał również, w ocenie Sądu I instancji przy zawieraniu kolejnych umów tj. 9 sierpnia 2014 roku, 18 sierpnia 2014 roku (Sąd błędnie przyjął, że jest to umowa z 18 września 2014 roku) oraz z dnia 23 sierpnia 2014 roku. Czyniąc takie ustalenie Sąd I instancji swe przekonanie o wystąpieniu zamiaru oszustwa po stronie oskarżonych, wywodzi z faktu konfliktu małżeńskiego między oskarżonymi: Hanną Sz. i Maciejem Sz., konfliktu, o którym oskarżeni nie poinformowali swych kontrahentów. Sąd stawia tezę, że pokrzywdzony gdyby o tym konflikcie wiedział nie zawarłby umów sprzedaży z firmą „A.-O.”. Takich umów pokrzywdzony, zdaniem sądu I instancji, nie zawarłby także gdyby wiedział o wypowiedzeniu przez oskarżoną pełnomocnictw oskarżonemu do zarządzania sprawami firmy „A.-O.”. Stawiając taką tezę (w uzasadnieniu orzeczenia, brak tego w opisie czynu przypisanego), Sąd nie zauważa, mimo że sam czyni takie ustalenia, iż konflikt między małżonkami Sz. istniał od 2012 roku (strona 1 uzasadnienia orzeczenia), a firma mimo to funkcjonowała w prawidłowy sposób i wywiązywała się ze swych zobowiązań. Sąd nie dostrzega również, że mimo wypowiedzenia pełnomocnictw oskarżona Sz. potwierdziła ważność dokonanych przez oskarżonego Sz. zakupów dokonanych do 9 sierpnia 2014 roku – k. 3 uzasadnienia. Sąd na karcie 13 uzasadnienia orzeczenia przyjmuje natomiast, że wprowadzenie w błąd Zakładów Mięsnych w R. D. polegało na zatajeniu sytuacji istniejącej w firmie. Domniemywać należy, że za sytuację tę Sąd poczytuje konflikt między oskarżonymi oraz cofnięcie pełnomocnictw dla oskarżonego Macieja Sz. przez oskarżoną Hannę Sz. Sąd czyniąc takie ustalenia nie jest konsekwentny, raz bowiem wypowiedzenie pełnomocnictw i zakupy bez nich traktuje, jako element świadczący o zamiarze wprowadzenie w błąd Zakładów Mięsnych przez oskarżonego Sz. i w związku z tym jego samowolną działalność, z drugiej zaś strony potwierdzenie tych zakupów przez Hannę Sz. na jej niekorzyść i jako okoliczność świadczącą o zamiarze oszustwa, który wystąpił po jej stronie. Sąd nie dostrzega jednak, że różne są daty tych czynności dokonywanych przez każdego z oskarżonych. Sąd te swe ustalenia faktyczne pomija przy ocenie prawnej czynu zarzucanego oskarżonym i przyjmuje, że działali oni wspólnie i w porozumieniu od 2 sierpnia 2014 roku.

Takie czynienie ustaleń faktycznych i ocena prawna zachowania oskarżonych w niniejszej sprawie – przez organ orzekający, w ocenie Sądu II instancji jest nieudolną próbą zastąpienia obiektywnych dowodów, których Sąd I instancji nie przeprowadził. Przeprowadzenie kompleksowego postępowania dowodowego mogłoby wykazać, czy oskarżeni Sz. działali ze z góry powziętym zamiarem oraz czy działali wspólnie i w porozumieniu. To postępowanie dowodowe winno zmierzać w kierunku ustalenia, czy sytuacja majątkowa oskarżonych i ich firm w chwili zawierania umów kupna sprzedaży pozwalała na obiektywną możliwość zapłaty za zakupiony towar od pokrzywdzonego, czy ewentualnie niemożność tej zapłaty wynikała z powodów obiektywnych takich jak choćby brak zapłaty określonych kwot pieniężnych na rzecz „A.-O.” przez inne podmioty gospodarcze. Poczynienie takich ustaleń było w ocenie Sądu II instancji w niniejszej sprawie konieczne. Na obiektywną niemożność zaspokojenia roszczeń pokrzywdzonego wskazywali w swych wyjaśnieniach oskarżeni, szczególnie oskarżona Sz., która podnosiła, że jest wierzycielem na kwotę prawie dwóch milionów złotych i brak wpływu tych kwot na rachunek firmy uniemożliwił jej zapłatę określonych kwot pieniężnych na rzecz pokrzywdzonego. Oskarżeni podnosili również, że wszystkie transakcje były ubezpieczone, a nadto firma „A.-O.” dysponowała kredytem obrotowym i gdyby nie wypowiedzenie tych umów przez bank i ubezpieczyciela również doszłoby do uregulowania należności na rzecz pokrzywdzonego. Oskarżona Sz. podnosiła również, że majątek jej i jej męża w chwili zawierania umów z pokrzywdzonym w sierpniu 2014 roku, przewyższał zobowiązania wobec Zakładów Mięsnych w R. D. Twierdząc w taki sposób oskarżeni wskazywali na to, iż nie wprowadzili w błąd pokrzywdzonego.

Z drugiej zaś strony, reprezentujący pokrzywdzonego pełnomocnik wnioskiem dowodowym (k. …) próbował wykazać, że wbrew tym twierdzeniom oskarżonych sytuacja finansowa firmy „A.-O.” była bardzo zła w chwili zawierania z nim umów – majątek oskarżonych zabezpieczony był hipotekami i zastawami, a z kont prowadzonych w różnych bankach oskarżeni podejmowali znaczne kwoty pieniędzy i czynili to w celu pomniejszenia majątku na wypadek przyszłych dochodzonych roszczeń. Wniosek ten Sąd I instancji oddalił (k. …) stwierdzając, że ustalenie sytuacji majątkowej oskarżonych, a tym samym ich firmy w chwili zawierania umów z pokrzywdzonym nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

W ocenie Sądu II instancji właśnie ustalenie tej okoliczności ma jedyne i zasadnicze znaczenie dla poczynienia ustaleń w zakresie zamiaru, jaki mieli oskarżeni w chwili zawierania umów z pokrzywdzonym; to jest tego, czy wprowadzili go w błąd, że zapłacą za zakupiony towar.

Podstawowym bowiem kryterium rozgraniczenia czynu z art. 286 k.k. od niewywiązania się z zobowiązania o charakterze cywilnoprawnym jest istnienie w chwili zawierania umowy wymaganego przez przepis karny zamiaru bezpośredniego o stosownym zabarwieniu. Oszustwo w rozumieniu Kodeksu karnego może być przestępstwem popełnionym tylko umyślnie, z zamiarem bezpośrednim, kierunkowym, obejmującym cel i sposób działania. Choćby z tego powodu, nie każda nierzetelna realizacja umowy cywilno-prawnej może stanowić przestępstwo oszustwa. Przy ustaleniu bowiem zamiaru sprawcy oszustwa nie przyznającego się do winy należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności, na podstawie których można byłoby wyprowadzić wnioski, co do realności wypełnienia obietnic złożonych przez sprawcę osobie rozporządzającej mieniem, a w szczególności jego możliwości finansowe.

Ustalenie tej okoliczności, tj. sytuacji finansowej oskarżonych ma bowiem istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie i wymaga przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego księgowego. Jedynie biegły księgowy, posiadający wiadomości specjalne, w oparciu o dokumentację księgową (a nie jak czyni to Sąd I instancji zeznania świadków) jest w stanie wskazać, czy oskarżeni mając obiektywną możliwość uregulowania należności na rzecz pokrzywdzonego nie uczynili tego i zawierając umowy wprowadzili go w tym zakresie w błąd, czy też zawierając umowy wprowadzili w błąd, że dokonają zapłaty, gdy takiej możliwości nie mieli z uwagi na zaistniała sytuację majątkową ich firmy, a w związku z tym nie powinni zawierać kolejnych umów kupna, czy takiej możliwości nie mieli. Biegły jest również władny wskazać. Biegły jest również w stanie ustalić, na podstawie dokumentów finansowych, czy majątek oskarżonych przewyższał ich zobowiązania w chwili ich zawierania oraz czy niezapłacenie, przez oskarżonych Hannę i Macieja Sz. za dostarczony towar przez pokrzywdzonego, wynikało z przyczyn obiektywnych nieleżących po stronie oskarżonych. Biegły księgowy będzie również, jako jedyny mógł wskazać, czy dochodziło do wyprowadzenia z kont firmy oskarżonych, czy też kont osobistych samych oskarżonych kwot pieniężnych, które uszczuplały majątek oskarżonych. Przy pomocy tego dowodu będzie zatem możliwe ustalenie, czy oskarżeni nie regulowali zobowiązań na rzecz pokrzywdzonego w niniejszej sprawie gdyż działali w zamiarze oszustwa, czy jak wskazują to apelujący doszło do niewywiązania się z umowy cywilno-prawnej, a niewywiązanie to nie ma charakteru przestępstwa.

Przeprowadzenie powyższego dowodu i poczynienie w oparciu o niego ustaleń faktycznych w sprawie wymaga przeprowadzenie przewodu sądowego na nowo i to w całości. Całość bowiem postępowania dowodowego w niniejszej sprawie winna być oparta na dowodzie z opinii biegłego księgowego i zależna od wyników tej opinii. Przeprowadzenie tego dowodu wymaga zgromadzenia dokumentacji finansowej firm oskarżonych, zbadania ich pełnej dokumentacji finansowej za lipiec sierpień 2014 roku, czy też wrzesień 2014 roku, uzyskania informacji od stosownych urzędów o ewentualnych zaległościach firmy „A.-O.” wobec nich, a także analizy wszystkich transakcji dokonywanych na rachunkach bankowych tej firmy. Przeprowadzenie postępowania dowodowego w takiej części powoduje przeprowadzenie przewodu sądowego w całości przed Sądem I instancji i uniemożliwia Sądowi II instancji uczynienie tego w toku postępowania odwoławczego w świetle art. 452 § 2 k.p.k. 

W zależności od wniosków biegłego zawartych w takiej opinii, Sąd Okręgowy będzie dopiero władny do poczynienia prawidłowych ustaleń faktycznych w sprawie. Po poczynieniu takich ustaleń będzie możliwe dopiero odzwierciedlenie zachowania oskarżonych w normie prawa i dojście do przekonania, że Hanna Sz. i Maciej Sz. działając wspólnie i w porozumieniu dokonali przestępstwa oszustwa na szkodę Zakładów Mięsnych w R. D.

Reasumując, z uwagi na powyższe, kierując się dyrektywą określoną w art. 437 § 2 k.p.k. Sąd odwoławczy uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Z uwagi na kierunek orzeczenia Sądu II instancji za przedwczesne i nie celowe uznał ustosunkowywanie się do apelacji oskarżyciela posiłkowego, której argumenty mogą być brane pod rozwagę jedynie w sytuacji uznania za winnego oskarżonego Macieja Sz., co w niniejszej sprawie jeszcze nie nastąpiło.