Postanowienie z dnia 2011-12-06 sygn. I ACz 1467/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Postanowienie z dnia 6 grudnia 2011 r. I ACz 1467/11

Przewodniczący: SSA Krzysztof Depczyński

Sędziowie: SA Bożena Wiklak, SO (del.) Dorota Ochalska – Gola (spr.)

1. Droga sądowa dla dochodzenia podatku akcyzowego zabezpieczonego wekslem własnym (art. 67 ust. 1 pkt. 4 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym – jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r. Nr 108, poz. 626 ze zm.) jest niedopuszczalna.

2. Weksel własny jest papierem wartościowym, a zatem realizacja tak udzielonego zabezpieczenia akcyzowego powinna przebiegać w drodze sprzedaży, w trybie przewidzianym w art. 73 ust. 2 ustawy o podatku akcyzowym lub też, poprzez inną formę zaspokojenia z weksla, np. w drodze dyskontowania weksla w banku.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, po rozpoznaniu w dniu 6 grudnia 2011 r. sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Naczelnika U. C. w P. T. przeciwko P. Spółce Akcyjnej z siedzibą w T. M. o zapłatę, na skutek zażalenia obu stron od postanowienia Sądu Okręgowego w P. T. z dnia 16 września 2011 r. postanawia

1. z zażalenia strony pozwanej zmienia zaskarżone postanowienie w pkt. 2 i zasądza od Skarbu Państwa – Naczelnika U. C. w P. T. na rzecz P. Spółki Akcyjnej z siedzibą w T. M. kwotę 14.120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

2. oddala zażalenie strony powodowej;

3. zasądza od Skarbu Państwa – Naczelnika U. C. w P. T. na rzecz P. Spółki Akcyjnej z siedzibą w T. M. kwotę 1.942 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

Z uzasadnienia

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 16 września 2011 r. Sąd Okręgowy w P. T. uchylił w całości nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wydany przez ten Sąd w dniu 22 marca 2011 r. w sprawie z powództwa Skarbu Państwa – Naczelnika U. C. w P. T. przeciwko P. Spółce Akcyjnej z siedzibą w T. M. o zapłatę sygn. I Nc (…)/10 i odrzucił pozew, a także zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami.

Sąd I instancji wskazał, że w pozwie z dnia 14 października 2010 r. strona powodowa wystąpiła o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla własnego, gwarancyjnego wystawionego przez Spółkę P. i zobowiązanie pozwanej do zapłaty łącznie kwoty 910.603 zł z odsetkami, jak od zaległości podatkowych od poszczególnych należności składających się na sumę główną. Z uzasadnienia pozwu wynika, że dochodzona należność stanowi zaległość w podatku akcyzowym. Pismem z 4 marca 2011 r. strona powodowa cofnęła pozew w zakresie kwoty 666.355 zł wobec zapłaty przez P. S.A. kwoty 726.249 zł w dniu 11 stycznia 2011 r. i przedstawiła zmodyfikowane żądanie pozwu. Postanowieniem z dnia 22 marca 2011 r. Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w zakresie kwoty 662.355 zł. W tej samej dacie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, w którym zobowiązał stronę pozwaną do zapłaty powodowi kwoty ostatecznie sprecyzowanej w piśmie z dnia 4 marca 2011 r. oraz kwoty 10.817 zł tytułem kosztów procesu. W zarzutach od powyższego nakazu zapłaty pozwany wniósł w pierwszej kolejności o odrzucenie pozwu, ewentualnie o oddalenie powództwa, a także o zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że na mocy decyzji nr (…) z dnia 27 kwietnia 2007 r. Naczelnik U. C. w P. T. zezwolił P. S.A. na prowadzenie składu podatkowego. Jednym z warunków udzielenia zezwolenia było udzielnie zabezpieczenia akcyzowego, którym z mocy art. 67 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym (jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r. Nr 108, poz. 626 ze zm. – dalej: „ustawa o podatku akcyzowym”), może być weksel własny. W dniu 18 września 2009 r. reprezentant pozwanej Spółki złożył weksel własny na kwotę 1.400.000 zł, jako zabezpieczenie spłaty zobowiązań podatkowych z tytułu podatku akcyzowego w związku z produkcją wyrobów akcyzowych w składzie podatkowym w procedurze zawieszenia poboru akcyzy. W dniu 30 sierpnia 2010 r. powód wezwał stronę pozwaną do zapłaty z weksla własnego kwoty 910.603 zł z tytułu zobowiązań podatkowych w podatku akcyzowym wraz z należnymi odsetkami wyliczonymi według Ordynacji Podatkowej. 

W rozważaniach Sąd I instancji odwołał się do poglądów orzecznictwa wskazujących, że po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. W rozpatrywanej sprawie strona powodowa dochodzi należności podatkowej, a zatem pozwana Spółka po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty może powoływać się na okoliczności wynikające z tego stosunku podstawowego, w tym na zarzut niedopuszczalności drogi sądowej. Spór o istnienie lub nieistnienie zobowiązania podatkowego i obowiązku podatkowego nie jest sporem cywilnym, bowiem nie występują w nim równorzędne podmioty, a zobowiązanie podatkowe nie jest zobowiązaniem cywilnoprawnym. W konsekwencji tego rodzaju sprawa nie należy do właściwości sądów powszechnych. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 496 w związku z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. uchylił nakaz zapłaty i odrzucił pozew.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na zasadzie art. 100 k.p.c., uznając, iż wobec częściowej spłaty należności podatkowej w toku procesu, pozwana powinna być traktowana w tym zakresie, jako strona przegrywająca.

W dniu 21 października 2011 r. zażalenie na postanowienie w zakresie rozstrzygnięcia o odrzuceniu pozwu złożyła strona powodowa i zarzuciła mu:

- naruszenie art. 1 k.p.c., poprzez przyjęcie, iż roszczenie o zapłatę weksla nie jest sprawą cywilną w rozumieniu powołanego przepisu, co skutkuje niedopuszczalnością drogi sądowej i odrzuceniem pozwu;

- naruszenie art. 9 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. 37, poz. 282 ze zm. – dalej: „prawo wekslowe”), poprzez przyjęcie, że roszczenie wekslowe o zapłatę z weksla nie jest sprawą cywilną podlegającą rozpoznaniu przez sąd cywilny.

W konkluzji skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od pozwanej Spółki kosztów postępowania zażaleniowego.

Argumentacja zażalenia koncentrowała się na wykazaniu abstrakcyjnego charakteru zobowiązania wekslowego. Zdaniem strony powodowej zasada ta odnosi się także do sytuacji, w której weksel stanowi zabezpieczenie wykonania zobowiązania publicznoprawnego. 

Dochodzenie roszczenia o zapłatę z weksla jest zaś sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., a zatem objęte jest drogą sądową przed sądem powszechnym. Komentując przywołane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia orzecznictwo, skarżący podkreślił, że zarzuty dłużnika wekslowego wobec wierzyciela wekslowego nie mogą dotyczyć charakteru prawnego zobowiązania wekslowego. Pozwana nie zakwestionowała weksla i deklaracji wekslowej. Z kolei podniesienie zarzutów odnoszących się do sfery prawa publicznego nie oznacza, że wyłączona zostaje właściwość sądu powszechnego od rozpoznania sprawy.

W dniu 24 października 2011 r. zażalenie na zawarte w postanowieniu rozstrzygnięcie o kosztach procesu złożyła strona pozwana. Zarzuciła orzeczeniu naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 100 k.p.c., poprzez jego błędne zastosowanie oraz art. 98 k.p.c. przez jego niezastosowanie i wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia, i zasądzenie od powoda kosztów postępowania, które w uzupełnieniu zażalenia wyliczyła na kwotę 14.210 zł. Pozwana Spółka argumentowała, że nie zostały spełnione żadne przesłanki dla wzajemnego zniesienia kosztów w rozpatrywanej sprawie, bowiem strony poniosły opłaty i wydatki w różnej wysokości, a przede wszystkim wobec odrzucenia pozwu należy uznać, iż strona pozwana wygrała proces.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności wypada odnieść się do zarzutów zażalenia strony powodowej, bowiem ich ewentualne uwzględnienie wypływałoby na akcesoryjne rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym zażalenie w pełni aprobuje ustalenia i rozważania, jakie legły u podstaw orzeczenia Sądu I instancji o odrzuceniu pozwu w rozpatrywanej sprawie.

Rację ma Sąd Okręgowy odwołując się do utrwalonej linii orzecznictwa i piśmiennictwa, zgodnie z którą w postępowaniu nakazowym po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną, wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony weksel gwarancyjny (vide uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, OSNCP 1968, Nr 5, poz. 79, uchwała Połączonych Izb: Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP, OSNCP 1973, Nr 5, poz. 72; podobnie Prawo wekslowe i czekowe Komentarz – M. Czarnecki i L. Bagińska, Wydawnictwo C.H.Beck W–wa 2003, teza 81 do art. 17 prawa wekslowego). To trafne stanowisko należy jednak dodatkowo umotywować, odwołując się do istoty weksla własnego gwarancyjnego, która w znacznym stopniu łagodzi abstrakcyjny charakter zobowiązania wekslowego. Jak podkreślił SN w powołanej wyżej uchwale 7 sędziów z dnia 7 stycznia 1967 r. w sprawie III CZP 19/66, wystawienie weksla własnego rodzi po stronie wystawcy w stosunku do remitenta zobowiązanie zapłaty sumy wekslowej. Jednakże wystawienie weksla samo w sobie nie stanowi nigdy podstawy ekonomicznej zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Podstawa ta znajduje się zawsze poza stosunkiem wekslowym i ma swoje źródło w jakimś stosunku prawnym łączącym wystawcę z remitentem weksla. Istotą wystawienia weksla własnego gwarancyjnego jest zatem zabezpieczenie stosunku podstawowego, poprzez przydanie wierzytelności wynikającej z tego stosunku dodatkowej podstawy w postaci zobowiązania wekslowego. Nie budzi przy tym wątpliwości, iż między zobowiązaniem z weksla gwarancyjnego i zobowiązaniem ze stosunku podstawowego nadal istnieje ścisła łączność, przejawiająca się w tym, że zaspokojenie jednego zobowiązania powoduje wygaśnięcie drugiego oraz, że bezpodstawność roszczenia ze stosunku podstawowego pociąga za sobą bezpodstawność roszczenia opartego na wekslu. W judykaturze dość zgodnie podkreśla się przy tym, że celem zabezpieczenia roszczenia, poprzez wystawienie przez dłużnika ze stosunku cywilnoprawnego weksla własnego gwarancyjnego, zabezpieczającego wierzytelność ze stosunku podstawowego, jest umożliwienie wierzycielowi dochodzenia roszczeń nie tylko w drodze zwykłego procesu, lecz także w postępowaniu odrębnym nakazowym (tak np. SN w wyroku z dnia 7 stycznia 2005 r., IV CK 362/04, niepubl.).

W rozpatrywanej sprawie mamy do czynienia z wekslem własnym wystawionym przez P. Spółkę Akcyjną z siedzibą w T. M. na zabezpieczenie spłaty zobowiązań podatkowych z tytułu podatku akcyzowego (deklaracja do weksla k – 12). Zasady powstania i wygaśnięcia zobowiązań podatkowych uregulowane zostały w sposób autonomiczny w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm. – dalej: „Ordynacja podatkowa”), która normuje m.in. powstanie zobowiązań podatkowych, ich zabezpieczanie, organy podatkowe, a także tryb postępowania przed tymi organami, w którym rozstrzygane są sprawy z zakresu zobowiązań podatkowych. W myśl art. 13 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej organem podatkowym stosownie do swojej właściwości jest także naczelnik urzędu celnego. Należności podatkowe podlegają egzekucji administracyjnej w oparciu o administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony przez wierzyciela (art. 2 § 1 pkt 1 i art. 26 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm. – dalej: „ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji”). Poza sporem jest zatem, że stosunek podstawowy łączący strony w rozpatrywanej sprawie nie ma charakteru cywilnoprawnego, a wierzytelność podatkowa nie może być dochodzona w drodze postępowania przed sądem powszechnym. W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, przydanie wierzytelności wynikającej ze zobowiązania podatkowego dodatkowej podstawy, poprzez wystawienie weksla własnego gwarancyjnego, nie zmienia jej publicznoprawnego charakteru. Wystawienie i wręczenie weksla własnego kreuje nowe zobowiązanie wekslowe, którego abstrakcyjny charakter jest jednak osłabiony, poprzez gwarancyjną funkcję weksla i treść art. 17 prawa wekslowego. Skoro w stosunkach między wystawcą a remitentem mogą być podnoszone wszelkie zarzuty materialnoprawne, formalny tytuł zobowiązania wekslowego nie odrywa go od istoty stosunku prawnego łączącego strony. Po skutecznym wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, spór stron przeniósł się na płaszczyznę stosunku podstawowego, którym w rozpatrywanej sprawie jest zobowiązanie podatkowe. Akceptacja poglądu przedstawionego przez stronę powodową, prowadziłaby do niedopuszczalnej na gruncie art. 1 k.c. sytuacji, w której sąd powszechny orzekałby w istocie o istnieniu i wymiarze zobowiązania podatkowego, a dodatkowo stroną tego procesu byłby organ podatkowy uprawniony do samodzielnego ustalenia należności podatkowej, a nawet do wystawienia tytułu wykonawczego podlegającego wykonaniu w trybie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Co więcej, w okolicznościach sporu wystawienie weksla własnego przez pozwaną Spółkę wynika z procedury zabezpieczenia akcyzowego, uregulowanej w art. 63 – 76 ustawy o podatku akcyzowym. Zabezpieczenie akcyzowe ma na celu zagwarantowanie zapłaty należnego podatku akcyzowego w sytuacji wystąpienia nieprawidłowości związanych z obrotem lub rozliczeniem podatku akcyzowego przez podmioty do tego zobowiązane. Realizacji tego celu służy przepis art. 73 ust. 1 ustawy o podatku akcyzowym, w myśl którego, jeżeli określona lub zadeklarowana kwota akcyzy nie została zapłacona w terminie, organ podatkowy pokrywa ją ze złożonego zabezpieczenia akcyzowego. Ustawodawca dopuszcza zatem porycie zobowiązań podatkowych w akcyzie wprost ze złożonego zabezpieczenia akcyzowego. Jedynie w przypadku, gdy zabezpieczenie akcyzowe zostało złożone w formie dokumentów mających wartość płatniczą (np. papiery wartościowe) ich sprzedaż w celu pokrycia powstałego zobowiązania akcyzowego wymaga zastosowania przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 73 ust. 2 ustawy), (tak Sz. Parulski – Akcyza. Komentarz Wydanie II, Lex 2010 – komentarz do art. 73 ustawy o podatku akcyzowym). Weksel własny jest papierem wartościowym, a zatem realizacja tak udzielonego zabezpieczenia akcyzowego powinna przebiegać w trybie przewidzianym w art. 73 ust. 2 ustawy o podatku akcyzowym lub też poprzez inną formę zaspokojenia z weksla, np. w drodze dyskontowania weksla w banku.

W świetle przedstawionych rozważań, zarzuty zażalenia strony powodowej są całkowicie bezzasadne. Przywołany w zażaleniu Skarbu Państwa – Naczelnika U. C. w P. T. zarzut naruszenia art. 9 prawa wekslowego jest dodatkowo o tyle chybiony, że z mocy odesłania z art. 103 prawa wekslowego omawiany przepis w ogóle nie znajduje zastosowania do weksla własnego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. oddalił zażalenie powoda, jako bezzasadne.

Trafne okazały się natomiast argumenty zażalenia wniesionego przez pozwaną Spółkę, nakierowanego na zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Jak słusznie wywodzi strona pozwana, w rozpatrywanej sprawie nie zaistniały żadne przesłanki dla zastosowania art. 100 zdanie pierwsze k.p.c. i wzajemnego zniesienia między stronami kosztów postępowania. Niedopuszczalność drogi sądowej mająca pierwotny charakter jednoznacznie rozstrzyga o tym, iż to pozwany winien być traktowany, jako strona wygrywająca spór w całości. Częściowe zaspokojenie zobowiązania z tytułu podatku akcyzowego pozostaje bowiem bez związku z toczącym się postępowaniem, skoro strona powodowa nie mogła uzyskać ochrony roszczenia w postępowaniu cywilnym. Dodatkowo wypada zauważyć, że do cofnięcia powództwa doszło przed doręczeniem pozwanemu odpisu pozwu, a zatem przed powstaniem zawisłości sporu. W efekcie z chwilą doręczenia stronie pozwanej odpisu pozwu, przedmiotem sporu pozostawała jedynie należność w kwocie 185.337 zł wraz z odsetkami od zaległości podatkowych. W tym stanie rzeczy stronę powodową na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciąża obowiązek zwrotu pozwanej Spółce kosztów postępowania przed Sądem I instancji. Na poniesione koszty złożyła się opłata sądowa od zarzutów od nakazu zapłaty w wysokości 7.803 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego w postępowaniu zażaleniowym w sprawie sygn. I ACz (…)/11 liczone od ówczesnej wartości przedmiotu sporu (847.692 zł) w wysokości 3.600 zł ustalonej na podstawie § 2 ust. 1 i 2, § 6 pkt 7 i § 12 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm. – dalej: „rozporządzenie”) i wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 3.600 zł ustalonej na podstawie § 2 ust. 1 i 2, § 6 pkt 6 i § 12 ust. 1 pkt 2 za postępowanie przed Sądem I instancji. Łącznie daje to kwotę 15.020 zł, przy czym skarżący wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia, domagał się zasądzenia na jego rzecz niższej kwoty 14.120 zł.

Z tych względów, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c. uznając zażalenie strony pozwanej za uzasadnione, zmienił zaskarżone postanowienie w pkt. 2 i zasądził od Skarbu Państwa – Naczelnika U. C. w P. T. na rzecz P. S.A. w T. M. kwotę 14.210 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

O kosztach postępowania wywołanego zażaleniem strony pozwanej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciążając nimi powoda, jako stronę przegrywającą. Na poniesione przez pozwaną Spółkę koszty postępowania zażaleniowego złożyła się opłata sądowa od zażalenia w kwocie 142 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w osobie radcy prawnego w kwocie 1.800 zł ustalonej na podstawie § 2 ust. 1 i 2, § 6 pkt 6 i § 12 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia.