Wyrok z dnia 2001-03-22 sygn. V CKN 280/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 280/00

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 22 marca 2001 r.

Przewodniczący: SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca).

Sędziowie: SN Zbigniew Kwaśniewski, SA Hanna Małaniuk.

Protokolant: Izabella Janke.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Katowicach wyrokiem z dnia 5 sierpnia 1998 r. oddalił apelację powodowego Banku od wyroku Sądu Rejonowego w Mysłowicach z dnia 16 marca 1998 r. oddalającego powództwo o uznanie za bezskuteczną wobec strony powodowej umowę darowizny 170 akcji, zawartej pomiędzy Mirosławą Ł. jako darczyńcą i pozwaną jako obdarowaną.

Według przyjętych w sprawie ustaleń umowa darowizny, której stronami są rodzone siostry, sporządzona została 20 stycznia 1994 r. W tym samym dniu powodowy Bank rozwiązał z Mirosławą Ł. umowę o pracę bez wypowiedzenia w związku z popełnieniem przez nią przestępstwa zagarnięcia mienia na szkodę tegoż Banku. Mirosława Ł. - zgodnie z prawomocnym wyrokiem skazującym, w którym między innymi zobowiązana została do naprawienia szkody wyrządzonej tym  przestępstwem - wpłaciła na rzecz strony powodowej, w ratach i terminach ustalonych w wyroku karnym, kwotę 30.711,27 zł.

W toku niniejszego procesu strona powodowa wezwała Mirosławę Ł. do zapłaty 56.307,77 zł tytułem odsetek od spłaconej kwoty 30.711,27 zł za okres od dnia 1 stycznia 1994 r. (data ujawnienia przestępstwa) do dnia 22 grudnia 1997 r. (wpłata ostatniej raty).

Sąd Wojewódzki ustalił - uznając za okoliczność istotną i konieczną dla rozstrzygnięcia sprawy - że akcje, stanowiące przedmiot umowy darowizny, zakupione zostały przez Mirosławę Ł. ze środków finansowych rodziny pozwanej. Przyjął, kierując się tym ustaleniem, że umowa darowizny zawarta została w celu "uchronienia akcji", a nie w celu pokrzywdzenia strony pozwanej. Za taką oceną przemawia także okoliczność, że przedmiotem darowizny nie zostały objęte akcje preferencyjne, będące w posiadaniu Mirosławy Ł. Umowa ta nie spowodowała uszczuplenia majątku Mirosławy Ł.

Sąd Wojewódzki uznał, że powództwo podlegało oddaleniu także z tej przyczyny, że wierzytelność strony powodowej "nie jest niczym stwierdzona, a w szczególności tytułem egzekucyjnym". Wysokość zadłużenia nie jest też pewna, skoro dług spłacany był w ratach oraz w terminach określonych orzeczeniem sądowym i w tym okresie odsetki od poszczególnych rat nie mogły być naliczane. Wreszcie nie zostało wykazane, że M.Ł. jest niewypłacalna. Twierdzenia strony powodowej o jej stanie majątkowym oparte są na danych sprzed 5 lat.

W kasacji opartej na obu podstawach z art. 393¹ k.p.c., a mianowicie naruszeniu prawa materialnego - art. 527 § 1, 2 i 3 k.c., art. 528 k.c., art. 529 k.c. oraz art. 888 k.c., naruszeniu przepisów postępowania - art. 233, art. 234 i art. 328 § 2 k.p.c., strona powodowa wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę tego i uznanie umowy darowizny za bezskuteczną wobec powodowego Banku.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawa naruszenia przepisów postępowania (art. 393¹ pkt 2 k.p.c.) nie została prawidłowo skonstruowana. Naruszenie art. 233 § 1 i 2 k.p.c., wyrażającego zasadę, według której sąd ocenia dowody, nie może być wykazywane - jak uczyniono w kasacji -stwierdzeniem, że Sąd Wojewódzki przy ocenie zasadności powództwa pominął "ustalone fakty", czy też "arbitralnie ustalił, że Bank powinien wykazać swoją wierzytelność tytułem egzekucyjnym". Tego rodzaju zarzuty dotyczą błędów w zakresie subsumcji i mogłyby stanowić uzasadnienie podstawy kasacyjnej naruszenia konkretnych przepisów prawa materialnego. Uwagi te odnieść należy także do zarzutu naruszenia art. 234 k.p.c., które -zdaniem skarżącego - popełnione zostało przez "oddalenie powództwa pomimo, że pozwana nie przedstawiła żadnych dowodów pozwalających obalić domniemania ustanowione przez prawo".

W kasacji nie zostało również wykazane, aby naruszony został art. 328 § 2 k.p.c. Pomijając okoliczność, że przepis ten dotyczy postępowania przed sądem pierwszej instancji, a zatem formułowanie zarzutu naruszenia tego przepisu przez sąd drugiej instancji, wymagałoby wskazania także art. 391 k.p.c., czego autor kasacji nie uczynił - stwierdzić trzeba, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie jest dotknięte takimi wadami, które nie pozwalałyby na stwierdzenie na jakich ustaleniach, dowodach i przepisach prawa oparte jest rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżonym wyroku.

Bezzasadna jest także podstawa kasacyjna naruszenia prawa materialnego (art. 393¹ pkt 1 k.p.c.). W kategoriach nieporozumienia ocenić należało powołany w ramach tej podstawy kasacyjnej art. 888 k.c. Przepis ten nie był stosowany, ani też nie miał zastosowania w rozpoznawanej sprawie, w której roszczenie powoda oparte jest na podstawie art. 527 k.c. Przesłanka pokrzywdzenia wierzyciela oraz przesłanka uzyskania przez osobę trzecią korzyści majątkowej zawarte są w art. 527 k.c. i ten przepis (powołany w kasacji) stanowił podstawę rozważań prawnych Sądu Wojewódzkiego. Naruszenie art. 888 k.c. nastąpiłoby, gdyby - w świetle poczynionych w sprawie ustaleń - Sąd Wojewódzki uznał, że nie doszło do zawarcia umowy darowizny pomiędzy pozwaną i dłużniczką. Jest oczywistym, że darowizna powoduje - jak twierdzi skarżący, budując na tym stwierdzeniu zarzut naruszenia art. 888 k.c. - uszczuplenie majątku darczyńcy.

Okoliczność ta miałaby znaczenie dla oceny zasadności powództwa, gdyby skarżący wykazał spełnienie przesłanki "pokrzywdzenia" w rozumieniu art. 527 k.c. W doktrynie i orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia (wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności prawnej). Sytuację kiedy czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela określa § 2 art. 527 k.c. Przepis ten wiąże pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika, która musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną (art. 316 § 1 k.p.c.). Powodowy Bank z żądaniem zapłaty długu zwrócił się do dłużniczki dopiero po wytoczeniu powództwa w rozpoznawanej sprawie. Zarówno w toku postępowania przed sądami obu instancji, jak również w kasacji, przesłankę niewypłacalności dłużniczki próbował wykazać na podstawie stanu majątkowego dłużniczki w latach 1992-1993. Nie wykazał zatem, że dłużniczka aktualnie jest niewypłacalna (stała się niewypłacalna w wyższym stopniu). Już z tych względów brak było podstaw do zastosowania art. 527 k.c. Skoro przesłanka niewypłacalności dłużniczki nie została wykazana, bezprzedmiotowe byłoby badanie związku przyczynowego między niewypłacalnością dłużniczki a zawartą umową darowizny.

Twierdzenia strony powodowej dotyczące sytuacji majątkowej dłużniczki w chwili darowizny miały znaczenie dla wykazania jej niewypłacalności w chwili dokonywania tej czynności prawnej. Dawały więc podstawę do stwierdzenia, że dłużniczka w chwili darowizny działała ze świadomością pokrzywdzenia strony powodowej. Takie ustalenie i ocena prawna służyć mogą wykazaniu przesłanki "działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela" (art. 527 § 1 k.c.). Z kolei fakt uzyskania przez pozwaną korzyści majątkowej bezpłatnie (art. 528 k.c.), ma znaczenie dla oceny czy spełniona została kolejna przesłanka z art. 527 § 1 k.c. dotycząca świadomości osoby trzeciej (pozwanej). Okoliczności te nie przesądzają jednak o przesłance "niewypłacalności dłużnika" (co wykazano wyżej).

Z tych wszystkich względów, uznając kasację za pozbawioną uzasadnionych podstaw, należało ją oddalić na podstawie art. 393¹² k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego orzec zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1, art. 391 § 1 i art. 393¹⁹ k.p.c.