Miarodajny moment oceny pokrzywdzenia wierzyciela

Ocena, czy czynność doprowadziła do pokrzywdzenia wierzycieli, jest dokonywana na chwilę zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.).

Przesłanki uwzględnienia skargi powinny być spełnione w chwili zamknięcia rozprawy, co oznacza, że w tej chwili dłużnik powinien być niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż miałoby to miejsce, gdyby nie dokonano zaskarżonej czynności. Konsekwentnie do tego należy uznać, że przesłanka pokrzywdzenia wierzycieli nie jest zrealizowana, gdy wprawdzie bezpośrednio po dokonaniu czynności dłużnik stał się niewypłacalny, ale następnie wypłacalność odzyskał, natomiast jest ona spełniona, gdy utrata lub zmniejszenie wypłacalności nie nastąpiły bezpośrednio po dokonaniu czynności, ale istnieją w chwili zamknięcia rozprawy i są skutkiem dokonanej czynności.

W odniesieniu do drugiej z wymienionych sytuacji należy wskazać, że w praktyce może być ona kłopotliwa ze względu na konieczność zrealizowania się również przesłanek subiektywnych ochrony pauliańskiej, tj. świadomości pokrzywdzenia wierzycieli po stronie dłużnika oraz wiedzy lub możliwości dowiedzenia się o tym po stronie osoby trzeciej. Jest oczywiste, że przesłanki te powinny istnieć w chwili dokonania zaskarżonej czynności, gdyż zgodnie z art. 527 § 1 k.c., dłużnik powinien działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli – musi mu ona towarzyszyć w chwili dokonywania czynności. Wykazanie tych przesłanek jest na ogół bardziej utrudnione, gdy zaskarżona czynność nie prowadzi bezpośrednio do pokrzywdzenia wierzycieli (powstania lub zwiększenia niewypłacalności), a pokrzywdzenie takie jest jedynie jej dalszym następstwem. W praktyce jednak takie sytuacje występują, a przeprowadzenie odpowiedniego dowodu nie jest niemożliwe.

Należy odrzucić wyrażane w orzecznictwie, literaturze, a także w treści przedstawionego zagadnienia prawnego, stanowisko, zgodnie z którym istotny dla oceny spełnienia przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli (niewypłacalności dłużnika) jest również stan istniejący w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską. Stanowisko to literalnie odczytywane nakazywałoby oddalić powództwo w sytuacji, w której niewypłacalność dłużnika spowodowana zaskarżoną czynnością istnieje wprawdzie w chwili zamknięcia rozprawy, ale nie występowała jeszcze w chwili wytoczenia powództwa. Przyjęcie takiego założenia byłoby wprost sprzeczne z art. 316 § 2 zd. 2 k.p.c., zgodnie z którym zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. Wprawdzie w analizowanym przypadku nie wchodzi w grę roszczenie materialnoprawne w ścisłym znaczeniu, ale konieczność odpowiedniego zastosowanie tego przepisu nie ulega wątpliwości.

Uchwała SN z dnia 19 marca 2025 r., III CZP 9/24

Standard: 87730 (pełna treść orzeczenia)

Przesłanka pokrzywdzenia wierzyciela podlega zasadniczo ocenie według chwili zaskarżenia czynności.

Wyrok SN z dnia 17 grudnia 2020 r., III CSK 163/18

Standard: 88427 (pełna treść orzeczenia)