Postanowienie z dnia 2000-05-09 sygn. IV CKN 29/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CKN 29/00

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 9 maja 2000 r.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2000 r. na rozprawie sprawy z wniosku Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, Tomasza i Marii małż. B., Szczepana i Renaty małż. B., Zdzisława i Ireny małż. M., Sławomira i Elżbiety małż. O. o wpis prawa własności KW na skutek kasacji Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa od postanowienia Sądu Wojewódzkiego we Włocławku z dnia 26 listopada 1997 r., sygn. akt I Ca 185/97 postanawia uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu we W., pozostawiając temuż Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Umową z dnia 12 grudnia 1996 r., sporządzoną w formie aktu notarialnego, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa sprzedała Tomaszowi i Marii małż. B., Szczepanowi i Renacie małż. B., Zdzisławowi i Irenie małż. M., Sławomirowi i Elżbiecie małż. O. na współwłasność po 1 części nieruchomości oznaczonej 13 działek Nr (...) o pow. 277,5073 ha, położonej w S. oraz działki oznaczone Nr (...) i (...) o pow. 5,60 ha i numerem 26 o pow. 4,09 ha położone w I. gm. R. W § 9 aktu notarialnego oraz w oświadczeniu złożonym dnia 24 lutego 1997 r. w formie aktu notarialnego strony umowy wniosły o połączenie działek będących przedmiotem umowy w jednej księdze wieczystej Nr (...), w której figuruje działka oznaczona numerem 26 i wpisanie w niej prawa własności na rzecz nabywców.

Postanowieniem z dnia 10 czerwca 1997 r. Sąd Rejonowy w R. odmówił dokonania wpisu. Postanowienie to zaskarżyła apelacją Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Sąd Wojewódzki we Włocławku postanowieniem z dnia 26 listopada 1997 r. oddalił apelację. W uzasadnieniu stwierdził, że Sąd Rejonowy odmawiając wpisu prawa własności prawidłowo ustalił, że nie została wykazana ciągłość prawna wpisów w księgach wieczystych, a w szczególności, że nabywane przedmiotową umową działki pozostawały w zarządzie Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej w R., a wcześniej w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Rolnego w S.

W aktach ksiąg wieczystych urządzonych dla nieruchomości będących przedmiotem umowy sprzedaży z dnia 12 grudnia 1996 r. jako właściciel ujawniony jest Skarb Państwa, natomiast ani w księgach wieczystych ani w aktach ksiąg wieczystych nie ma dokumentu by te nieruchomości były w zarządzie i użytkowaniu zlikwidowanego Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej w R. Uprawnienie przedsiębiorstwa państwowego, zwane zarządem i użytkowaniem podlegało wpisowi do księgi wieczystej. Wpis ten ujawniał kto jest uprawniony do wykonywania w i mieniu własnym własności państwowej.

W ocenie Sądu Wojewódzkiego brak dokumentów dotyczących przekazania w zarząd i użytkowanie Państwowemu Ośrodkowi Hodowli Zarodowej w R. określonych nieruchomości uniemożliwia uwzględnienie wniosku o wpis prawa własności na rzecz nabywców, gdyż nie ma możliwości kontroli dokumentów związanych z przyjęciem majątku zlikwidowanego Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej w R.

W kasacji od postanowienia Sądu Wojewódzkiego Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa podała jako jej podstawę:

1) naruszenie art. 48 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - przez podzielenie poglądu Sądu Rejonowego - jakoby brak dokumentów dotyczących przekazania w zarząd i użytkowanie Państwowemu Ośrodkowi Hodowli Zarodowej w R. działek gruntu wskazanych w akcie notarialnym z dnia 12 grudnia 1996 r. i w oświadczeniu z dnia 24 lutego 1997 r. stanowił przeszkodę dla uwzględnienia wniosku o wpis do księgi wieczystej prawa własności na rzecz uczestników postępowania, którzy nabyli te działki gruntu od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz uzasadniał oddalenie wniosku przez Sąd Rejonowy w R.;

2) naruszenie uregulowania zawartego w zdaniu drugim art. 34 KWU przez utrzymanie w mocy zaskarżonego apelacją postanowienia Sądu Rejonowego, w którym Sąd Rejonowy nie uznał aktu notarialnego z dnia 12 grudnia 1996 r. za dokument wystarczający do ujawnienia nowych właścicieli w miejsce Skarbu Państwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawą z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 107, poz. 464 ze zm.) powołana została Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Agencja jest państwową osobą prawną (art. 3 ust. 1 cyt. ustawy). Agencja jako podmiot praw i obowiązków dysponuje wyodrębnionym przedmiotem stanowiącym Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa, o którym mowa w art. 1 i 2 cyt. ustawy, przejętym w trybie ustawy, a także wchodzącym w skład Zasobu mieniem nabytym przez Agencję w drodze umów prawa cywilnego. Agencja wykonuje prawo własności i inne prawa rzeczowe na rzecz państwa w stosunku do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Skarb Państwa jest nadal właścicielem nieruchomości tworzących Zasób (art. 5, 12 cyt. ustawy). Agencja mimo posiadania podmiotowości prawnej jest właścicielem jedynie mienia nabytego w celu zapewnienia funkcjonowania Biura Prezesa i oddziałów terenowych (art. 5 ust. 4 cyt. ustawy). Jedną z form gospodarowania Zasobem przez Agencję jest sprzedaż mienia (art. 24 ust. 1 cyt. ustawy).

W konkretnej sprawie zasadnicza trudność stąd wynika, że w akcie notarialnym z dnia 12 grudnia 1996 r. Agencja jako sprzedawca oświadczyła, że jest właścicielką zbywanych nieruchomości, zaś w urządzonych dla tych nieruchomości księgach wieczystych wpisany jest jako właściciel Skarb Państwa.

Prima facie zdawać by się mogło, że zachodzi brak tożsamości między osobą właściciela wymienioną w akcie notarialnym, a osobą, której prawo własności ma być wpisem dotknięte. Wymagałoby to, stosownie do przepisu art. 34 KWU, wykazania odpowiednimi dokumentami następstwa prawnego.

Jednakowoż ten brak tożsamości osoby właściciela jest pozorny. Jak zostało wyżej wyjaśnione, z mocy przepisów cyt. ustawy z dnia 19 października 1991 r. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa nie może być właścicielem zbywanych nieruchomości. Jest ona jedynie instytucją powierniczą Skarbu Państwa, gdyż na zewnątrz występuje jako wyłączny dysponent prawa przysługującego Skarbowi Państwa, działając we własnym i mieniu.

Wykładnia cyt. ustawy nie należy do najłatwiejszych. W początkowym okresie jej obowiązywania traktowano nieraz Agencję jako właściciela nieruchomości państwowych. Znalazło to wyraz w omawianym akcie notarialnym z dnia 12 grudnia 1996 r., ale niezależnie od użytego w tym akcie sformułowania, z mocy ustawy Skarb Państwa pozostaje właścicielem dysponowanych przez Agencję nieruchomości, a Agencja tylko instytucją powierniczą. Wyjątek stanowią nieruchomości nabyte przez Agencję w celu zapewnienia funkcjonowania Biura Prezesa i oddziałów terenowych, lecz bezsporne jest, że nie są nimi nieruchomości będące przedmiotem niniejszej sprawy. Zgodnie z § 24 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonywania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 29, poz. 128 ze zm.) w dziale drugim łamie trzecim księgi wieczystej wpisuje się właściciela - uprawnionego z tytułu własności lub użytkowania wieczystego stosownie do § 17 cyt. rozporządzenia. § 17 ust. 1, zdanie pierwsze rozporządzenia nakazuje zaś określić w księdze wieczystej uprawniony Skarb Państwa przez wymienienie Skarbu Państwa, ze wskazaniem organu reprezentującego Skarb Państwa. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa nie jest wpisana jako organ reprezentujący Skarb Państwa, w księgach wieczystych urządzonych dla nieruchomości zbytych umową notarialną z dnia 12 grudnia 1996 r.

Ze względu na treść art. 34 KWU, dla ujawnienia nabywców jako właścicieli, konieczne jest wykazanie uprawnień Agencji, tj., że nieruchomości objęte aktem notarialnym wchodzą w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 22 kwietnia 1994 r., III CZP 189/93 (OSNC z 1994, Nr 6, poz. 121) szczegółowo wskazał jakie dokumenty potrzebne są do wykazania uprawnień Agencji. Otóż, w stosunku do nieruchomości należących poprzednio do państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej -decyzja o likwidacji przedsiębiorstwa w celu przekazania Agencji majątku przedsiębiorstwa, podjęta przez organ założycielski (art. 15 cyt. ustawy), odpis postanowienia sądu o wykreśleniu przedsiębiorstwa z rejestru przedsiębiorstw państwowych (art. 14 ust. 1 i 3 cyt. ustawy) oraz protokół zdawczo-odbiorczy, będący spisem z natury przejmowanych nieruchomości (art. 19 cyt. ustawy). W stosunku do nieruchomości rolnych Skarbu Państwa znajdujących się w użytkowaniu spółdzielni, osób fizycznych, a także innych niepaństwowych jednostek organizacyjnych - decyzja właściwego ze względu na położenie nieruchomości starosty (art. 16 ust. 1 i 3 cyt. ustawy w brzmieniu nadanym w art. 81 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. - Dz.U. Nr 106, poz. 668), stwierdzająca wygaśnięcie dotychczasowych decyzji oraz przekazanie mienia do Zasobu i protokół zdawczo-odbiorczy (art. 19 cyt. ustawy). W stosunku do nieruchomości określonych w art. 1 i 2 cyt. ustawy, nie stanowiących składników majątku państwowego przedsiębiorstw gospodarki rolnej - decyzja wojewody właściwego ze względu na położenie nieruchomości o przekazaniu tych nieruchomości Agencji i protokół zdawczo-odbiorczy (art. 17 ust. 1 i art. 19 cyt. ustawy). W stosunku do nieruchomości przejmowanych na rzecz Skarbu Państwa na podstawie przepisów szczególnych, np. orzeczenia sądu ustalającego, że Skarb Państwa jest właścicielem określonych nieruchomości lub stwierdzającego nabycie nieruchomości przez zasiedzenie - odpis orzeczenia sądu z klauzulą prawomocności (art. 18 c ustawy) i protokół zdawczo-odbiorczy. W stosunku do nieruchomości Skarbu Państwa będących w dacie wejścia w życie ustawy w zarządzie państwowych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej - decyzja Agencji stwierdzająca wygaśniecie zarządu i protokół zdawczo-odbiorczy.

Nie było natomiast podstaw do żądania dokumentów dotyczących przekazania nieruchomości w użytkowanie i zarząd nieistniejącemu już Państwowemu Ośrodkowi Hodowli Zarodowej w R., który nigdy nie był wpisany w księdze wieczystej jako reprezentant Skarbu Państwa. Potraktowanie przez Sąd Okręgowy braku dokumentów odnoszących się do użytkowania i zarządu Państwowego Ośrodka Hodowli Zarodowej jako przeszkody do ujawnienia właścicieli nieruchomości, narusza przepis art. 34 KWU.

Z powyższych względów i na mocy art. 393 KPC, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji postanowienia.