Uchwała z dnia 1994-06-24 sygn. III CZP 81/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 81/94

Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 24 czerwca 1994 r.

Uchwały zebrania przedstawicieli spółdzielni, powziętej przez nowych przedstawicieli wybranych na zebraniach grup członkowskich przed upływem określonego w statucie czasu trwania przedstawicielstwa i bez odwołania poprzedników, nie można uznać za nie istniejącą.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: A. Gola (sprawozdawca), G. Bieniek.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marka B. przeciwko Spółdzielczemu Kombinatowi Rolno-Przemysłowemu (...) w G. o ustalenie nieważności lub nieistnienia uchwał przedstawicieli, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu, postanowieniem z dnia 19 maja 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy można uznać za istniejącą uchwałę zebrania przedstawicieli spółdzielni powziętą przez nowych przedstawicieli wybranych na zebraniach grup członkowskich przed upływem określonego w statucie czasu trwania przedstawicielstwa i bez odwołania poprzedników?"

podjął następującą uchwałę:

Uchwały zebrania przedstawicieli spółdzielni, powziętej przez nowych przedstawicieli wybranych na zebraniach grup członkowskich przed upływem określonego w statucie czasu trwania przedstawicielstwa i bez odwołania poprzedników, nie można uznać za nie istniejącą.

Uzasadnienie

W pozwie złożonym w dniu 22 października 1992 r. powód wnosił o ustalenie nieważności uchwał Zebrania Przedstawicieli pozwanego Spółdzielczego Kombinatu Rolno-Przemysłowego (...) w G. z dnia 25 lipca 1992 r. w przedmiocie nieudzielenia powodowi absolutorium oraz wykluczenia go z grona członków, ewentualnie ustalenia, że uchwały te nie istnieją. Powód powoływał się na wydane mu przez stronę pozwaną świadectwo członkowskie z dnia 25 lutego 1992 r., stwierdzające, że był on członkiem Spółdzielni do dnia 24 lutego 1992 r. oraz kwestionował istnienie uchwał, skoro powzięło je Zebranie Przedstawicieli składające się z członków wybranych na przedstawicieli przed upływem kadencji poprzednich przedstawicieli i bez ich odwołania.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc, że w lutym 1992 r. nie było podstaw do wydania powodowi zaświadczenia stwierdzającego wygaśnięcie jego członkostwa, gdyż wykluczenie lub wykreślenie członka należy do wyłącznej kompetencji Zebrania Przedstawicieli, a to miało miejsce dopiero w dniu 25 lipca 1992 r. Zauważono też, że powód nie wystąpił z powództwem o uchylenie uchwały tego organu strony pozwanej w terminie przewidzianym w art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego.

Sąd Wojewódzki w Poznaniu - Ośrodek Zamiejscowy w Pile wyrokiem z dnia 5 października 1993 r. powództwo oddalił, przytaczając w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski:

Powód był członkiem pozwanej Spółdzielni i wchodził w skład jej zarządu. Ostatnio pracował na stanowisku kierownika zakładu remontowo-budowlanego. W 1991 r. zakład ten utracił samodzielność i połączono go w jedną jednostkę usługową z zakładem budowy baz paliwowych. Powód utracił wówczas zajmowane stanowisko i nie przyjął innej propozycji pracy. W dniu 25 lutego 1992 r. na prośbę powoda, motywowaną zamiarem ubiegania się o zasiłek dla bezrobotnych, wydano mu zaświadczenie o ustaniu członkostwa. Faktycznie powód pozostawał nadal członkiem pozwanej Spółdzielni do dnia 25 lipca 1992 r. Dopiero wtedy Zebranie Przedstawicieli - zgodnie z porządkiem obrad - powzięło uchwałę o wykluczeniu powoda z grona członków. Przed tym zebraniem - w dniach 21-23 lipca 1992 r. - grupy członków dokonały wyboru nowych przedstawicieli ze względu na redukcję zatrudnienia i zmiany organizacyjne mające miejsce w 1991 r. Obowiązujący statut przewidywał dwuletnią kadencję przedstawicieli.

Powodowi, który nie uczestniczył w Zebraniu Przedstawicieli doręczono odpis dotyczących go uchwał w dniu 10 sierpnia 1992 r. Powód nie zaskarżył ich w terminie przewidzianym w art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego.

Mając te ustalenia na uwadze Sąd Wojewódzki uznał, że skoro powód nie zaskarżył w terminie uchwał Zebrania Przedstawicieli o nieudzieleniu mu absolutorium i wykluczeniu z grona członków spółdzielni, to nie ma on interesu prawnego w dochodzeniu ustalenia nieważności tychże uchwał w trybie powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.). Tego rodzaju powództwo nie może służyć do obejścia przepisu art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego.

Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, kwestionowane przez powoda uchwały nie są dotknięte bezwzględną nieważnością, zostały one bowiem powzięte przez organ właściwy według statutu, zgodnie z zakresem kompetencji i w odpowiedniej formie. Bezwzględnej nieważności uchwał nie można upatrywać w tym jedynie, że wybory nowych przedstawicieli odbyły się przed upływem dwuletniej kadencji przewidzianej w § 28 statutu pozwanej Spółdzielni. Ze względu na samorządny charakter organizacji (spółdzielni) sformułowanie zawarte w tym przepisie statutu nie może być traktowane sztywno, bez możliwości uwzględnienia szczególnych sytuacji mogących powstać w czasie trwania kadencji (zmiany organizacyjnej w spółdzielni, zmniejszenie się liczby członków). Bez możliwości przedterminowych wyborów przedstawicieli działalność spółdzielni zostałaby sparaliżowana. Przedterminowe wybory przedstawicieli nie naruszają w niczym samorządności spółdzielni i swobody członków w kształtowaniu składu osobowego Zebrania Przedstawicieli. Powód miał możność zwalczyć je w odpowiednim terminie, powołując się na względną ich nieważność w trybie przewidzianym w art. 42 Prawa spółdzielczego.

Sąd Wojewódzki nie uwzględniał też ewentualnego żądania powoda o ustalenie nieistnienia kwestionowanych uchwał, gdyż powzięte one zostały przez właściwy organ pozwanej Spółdzielni - Zebranie Przedstawicieli - przy odpowiednim quorum i przewidzianą statutem większością głosów.

Powyższy wyrok powód zaskarżył rewizją, powołując podstawy zaskarżenia z art. 368 pkt 1 i 4 k.p.c.

Rozpoznając rewizję Sąd Apelacyjny w Poznaniu przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. do rozstrzygnięcia budzące poważne wątpliwości pytania prawne sformułowane w sentencji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zagadnienie zaskarżalności uchwały walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli spółdzielni), a w tym pośrednio tzw. uchwały nie istniejącej, Sąd Najwyższy rozważał już wcześniej (por. wyrok SN z dnia 6 lipca 1967 r. I CR 25/67, OSNCP 1968, z. 3, poz. 45; wyrok SN z dnia 9 października 1972 r. II CR 302/85, OSNCP 1986, z. 10, poz. 155). W każdym z powołanych orzeczeń Sąd Najwyższy dał wyraz poglądowi, że członek spółdzielni może podważyć moc obowiązującej go uchwały walnego zgromadzenia (Zebrania Przedstawicieli) w zasadzie w trybie art. 42 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.), której wcześniejszym odpowiednikiem był przepis art. 38 § 2 ustawy o spółdzielniach i ich związkach. W tym trybie członek spółdzielni może zaskarżyć do sądu każdą uchwałę z powodu jej niezgodności z przepisami prawa lub statutu.

Niezgodność uchwały z prawem lub statutem może się wyrażać zarówno w treści uchwały, jak i w wadach postępowania prowadzącego do jej wydania. Oznacza to, że członek, wytaczając powództwo na podstawie art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego, może powoływać zarówno zarzuty o charakterze merytorycznym (odnoszące się do niezgodności treści uchwały z przepisami prawa lub statutu), jak i formalnym (por. w tym przedmiocie uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1965 r. III CO 75/63, OSNCP 1966, poz. 141, potwierdzoną uchwałą połączonych Izb: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1973 r. III CZP 38/72, OSNCP 1975, poz. 1).

Zdaniem Sądu Najwyższego, o uchwale nie istniejącej można mówić wtedy, gdy występują takie podstawowe uchybienia w zakresie elementów konstytuujących uchwały, jak niezwołanie walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli spółdzielni), czy brak wymaganej w ustawie lub statucie większości głosów do podjęcia uchwały. Jeżeli więc w rzeczywistości uchwała nie zapadła, to nie sposób mówić o niej, że jest ona skuteczna lub bezskuteczna, uchwała bowiem w takim wypadku nie istnieje. Uchwały takiej - jako nie istniejącej - nie można zaskarżyć w trybie art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego. Uchylić można jedynie uchwałę, która istnieje, a więc została w sposób prawidłowy podjęta. W takim wypadku możliwe byłoby wytoczenie powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.), że uchwała nie istnieje, lub bronienie się przed jej skutkami przez podniesienie w konkretnej sprawie zarzutu jej nieistnienia (tak też Sąd Najwyższy w wyżej powołanym wyroku z dnia 9 października 1972 r. II CR 171/72).

Zaskarżona przez powoda uchwała zebrania przedstawicieli podjęta została - stosownie do ustaleń dokonanych przez Sąd Wojewódzki - przez organ właściwy według statutu Spółdzielni, zgodnie z zakresem kompetencji i w odpowiedniej formie. To, że wyboru przedstawicieli dokonano przed upływem 2-letniej kadencji (statut przewidywał w § 28 taką kadencję) i że uchwała podjęta została przez nowo wybranych przedstawicieli, nie mogło wpływać na uznanie jej za nie istniejącą Lata 1990-92 należały do burzliwych w spółdzielczości, następowały wtedy liczne zmiany w organizacji i działalności spółdzielni (por. ustawę z dnia 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości - Dz. U. Nr 6, poz. 36 i dalsze zmiany w tym zakresie). Dokonujące się zmiany niewątpliwie wywierały wpływ na ukształtowanie organów Spółdzielni i należało się zgodzić ze stanowiskiem Sądu Wojewódzkiego, że w tej nowej sytuacji członkowie jej mogli wybrać nowy skład zebrania przedstawicieli dostosowany do aktualnych potrzeb. Nie można było przy tym pomijać, że żaden przepis prawa ani statutu pozwanej Spółdzielni nie zabraniał wyboru nowych członków walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) przed upływem kadencji tych członków. Przeciwnie, odwołanie przedstawiciela przed upływem 2-letniej kadencji dopuszcza statut Spółdzielni w § 28 ust. 4. Trzeba zaś było mieć na uwadze, że spółdzielnia jest dobrowolnym i samorządnym zrzeszeniem i że w swej działalności kieruje się ona w szczególności potrzebami zrzeszonych członków (art. 1 Prawa spółdzielczego oraz § 2 i 3 statutu Spółdzielni). Wobec tego trafne jest stanowisko Sądu Wojewódzkiego, że członkowie spółdzielni mogli podejmować działania odpowiadające potrzebom nowej sytuacji i pozwalające na zgodną z interesem Spółdzielni działalność, nawet z pominięciem pewnych postanowień statutu.

W wyroku z dnia 6 lipca 1967 r. I CR 25/67 (wyżej powołanym) Sąd Najwyższy zajął wprawdzie stanowisko, że w wypadku wcześniejszego - przed upływem kadencji - wyboru nowych członków rady, członkowie ci obejmą swe obowiązki dopiero z upływem kadencji swych poprzedników, ci ostatni bowiem, niezależnie od dokonanego wyboru, zachowują swe mandaty do końca kadencji, lecz - co należy podnieść - rozstrzygnięcie takie zapadło w innej sytuacji faktycznej i ustrojowej. Nie mogło ono zatem wpłynąć na odpowiedź odmiennej treści w niniejszej sprawie, a w szczególności uzasadniać stanowisko, że uchwała powzięta na Zebraniu Przedstawicieli spółdzielni wybranych na zebraniach grup członkowskich przed upływem kadencji i bez odwołania poprzedników - jest uchwałą nie istniejącą.

Na tle powyższych rozważań w niniejszej sprawie nie można było przyjąć, że zachodzi przypadek nieistnienia uchwały zgromadzenia przedstawicieli Spółdzielni. Uchwała ta powzięta bowiem została przez organ Spółdzielni do tego powołany - w sposób dopuszczalny wybrany. Tym samym uzasadniona była odpowiedź jak w sentencji.

OSNC 1994 r., Nr 12, poz. 241