Postanowienie z dnia 2003-02-19 sygn. V CK 278/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 278/02

Postanowienie

Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003 r.

Przewodniczący: SSN Lech Walentynowicz (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Irena Gromska-Szuster, Zbigniew Strus.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładów Płyt Pilśniowych S.A. w K. przy uczestnictwie Gminy w K. o wpis hipoteki, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 19 lutego 2003 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w C. z dnia 12 grudnia 2001 r.

uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w C. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Zakłady Płyt Pilśniowych S.A. w K. wniosły o odłączenie z nieruchomości wpisanej do księgi wieczystej nr (...) - działki zabudowanej nr 7578/22, o powierzchni 0,5468 ha i urządzenie dla niej nowej księgi wieczystej. Ponadto wniosły o wpisanie do nowej księgi wieczystej hipoteki na rzecz Gminy K. w wysokości 750.000 zł, w celu zabezpieczenia spłaty pożyczki.

Sąd Rejonowy w M. oddalił oba te wnioski.

Sąd stwierdził, iż wydzielona geodezyjnie działka nr 7578/22 nie jest nieruchomością, tylko częścią nieruchomości wpisanej do księgi wieczystej nr (...), przez co notarialne ustanowienie na niej hipoteki w dniu 14 września 2002 r. mogło być tylko warunkowe. Nie jest jednak dopuszczalne wieczystoksięgowe wyodrębnienie tej działki, ponieważ - zdaniem Sądu -podział nieruchomości może nastąpić tylko w celu przeniesienia własności wydzielonej jej części. Podział wieczystoksięgowy nie znajduje uzasadnienia prawnego.

Stanowisko to podzielił Sąd Okręgowy w C., oddalając apelację wnioskodawcy.

Sąd II instancji wyraził pogląd, że prawidłowa wykładnia pojęcia nieruchomości związana jest z uniwersalną jej definicją zamieszczoną w art. 46 § 1 k.c. Działka jest natomiast jednostką geodezyjną i na niej - jako na części nieruchomości - nie można ustanowić hipoteki. Ponadto zamiarem wnioskodawcy nie było przeniesienie własności działki, a jedynie obciążenie jej hipoteką.

W kasacji wnioskodawca domagał się zmiany bądź uchylenia orzeczenia odwoławczego, powołując się na naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 46 § 1 k.c. oraz art. 24 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Skarżący wyraził przekonanie, iż jego wniosek jest uzasadniony w świetle treści tych przepisów, tym bardziej że działka nr 7578/22 nie graniczy z innymi działkami wchodzącymi w skład nieruchomości wpisanej do księgi wieczystej nr (...), a więc jest nieruchomością w znaczeniu prawnorzeczowym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W polskim systemie prawnym pojęcie nieruchomości nie jest jednolite; definicja prawnorzeczowa (materialna) określona w art. 46 § 1 k.c. nie jest tożsama z definicją wieczystoksięgową (formalną) wywiedzioną z treści art. 21 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm., dalej: ukwh). Jeżeli przyjąć, że działka nr 7578/22 nie graniczy z innymi działkami wchodzącymi w skład nieruchomości wnioskodawcy wpisanej do księgi wieczystej nr (...) (informacja taka została zamieszczona w kasacji), to mamy do czynienia z nieruchomością w ujęciu wieczystoksięgowym, traktowaną jako część powierzchni ziemskiej, dla której urządzono księgę wieczystą, w skład której mogą wchodzić również nieruchomości niegraniczące ze sobą, jeżeli są powiązane gospodarczo (art. 21 i 24 ust. 1 ukwh).

Należy również zaakcentować, iż zgłoszony w rozpoznawanej sprawie wniosek nie miał na celu prawnego podziału nieruchomości, inicjującego rozporządzenie prawem do części nieruchomości na rzecz innej osoby, lecz zmierzał do podziału wieczystoksięgowego polegającego na odłączeniu oznaczonej działki z nieruchomości wpisanej do księgi wieczystej i wpisanie jej do nowo założonej księgi wieczystej tego samego właściciela (użytkownika wieczystego).

Należy przychylić się do poglądu opowiadającego się za dopuszczalnością wieczystoksięgowego podziału nieruchomości. Dla nieruchomości objętej prawem własności decydująca jest tu wola właściciela (art. 140 k.c.). Nie jest ponadto uzasadniony pogląd będący przesłanką oddalenia wniosku w rozpoznawanej sprawie. Otóż podstawę prawną wieczystoksięgowego podziału nieruchomości można dostrzec w regulacji zamieszczonej w art. 21 ukwh; skoro z woli właściciela dochodzi do połączenia nieruchomości, to może również dojść do ich rozłączenia (a contrario). Jest oczywiste, że nie można ustanowić hipoteki na wydzielonej geodezyjnie działce, będącej częścią nieruchomości (zob. art. 65 ust. 1 i 2 ukwh). Takiego żądania jednak wnioskodawca nie zgłosił, domagając się wpisu hipoteki do nowo utworzonej nieruchomości, a więc w sposób zgodny z treścią art. 65 ust. 1 ukwh. Tak więc zasadnicze znaczenie w rozpoznawanej sprawie ma problem wydzielenia - w znaczeniu wieczystoksięgowym - nowej nieruchomości i wpisania jej do odrębnej księgi wieczystej. Dokonana w tym przedmiocie wykładnia, będąca podstawą oddalenia wniosku oraz apelacji, nie jest - z przyczyn podanych poprzednio - uzasadniona. Z tej przyczyny kasacja okazała się zasadna.

Zaskarżone orzeczenie nie jest ponadto adekwatne do żądania zamieszczonego we wniosku w tym znaczeniu, iż pominięta została istotna okoliczność prawna, że wnioskodawcą jest wieczysty użytkownik, a przedmiotem podziału wieczystoksięgowego jest prawo wieczystego użytkowania jako prawo rozporządzalne (art. 233 k.p.c.). Odnosząc się natomiast do problemu podziału nieruchomości należy wskazać, że podział taki uwarunkowany był i jest zgodą (opinią) właściwych organów (zob. art. 10 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - Dz. U. z 1991, Nr 30, poz. 127 ze zm. oraz art. 93 i następne ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - Dz. U. Nr 115, poz. 741).

Orzeczenia obu Sądów nie dostrzegły w istocie tego, że przedmiotem podziału i wpisu hipoteki miało być prawo inne niż prawo własności. Prawo użytkowania wieczystego - mimo znacznego podobieństwa do prawa własności - ma pewne cechy tylko mu właściwe. W tym układzie prawnorzeczowym występuje ponadto właściciel gruntu. Z kolei wieczysty użytkownik jest właścicielem budynków posadowionych na tym gruncie (taka sytuacja występuje w odniesieniu do działki nr 7578/22) i wówczas hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia na użytkowanym terenie stanowiące własność wieczystego użytkowania (art. 65 ust. 3 ukwh).

Sąd Najwyższy, jako sąd kasacyjny, rozpoznaje kasację w granicach zaskarżenia (art. 393¹¹ § 1 k.p.c.). Pominięte w postępowaniu sądowym problemy mógł zatem tylko zasygnalizować. Skoro kasacja okazała się uzasadniona, należało uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania (art. 393¹³ § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).